Człowiek to istota społeczna, a przynajmniej tak określał go Arystoteles. Żyjemy razem, wchodząc ze sobą w różne zależności. Jednymi z podstawowych są relacje międzypokoleniowe. Przy tym nie są one jedynie pozytywne. Młodsi i starsi członkowie danej grupy potrafią wręcz popadać w otwarte konflikty. Nie zmienia to jednak faktu, że relacje międzypokoleniowe mają istotny wpływ na życie jednostki i społeczności. Przeanalizowanie tego zagadnienia jest zadaniem skomplikowanym, wymagającym odniesienia się do kontekstów historycznych, społecznych i kulturowych. Aby lepiej zrozumieć problem, przykłady muszą też trafiać do odbiorcy. Dlatego najlepiej zaczerpnąć je z literatury.
Spis treści
Dramat „Tango” Sławomira Mrożka rozumieć możemy na dwa sposoby. W warstwie fabularnej jest to historia rodziny, której środkowe pokolenie porzuciło wszelkie wartości na rzecz nieskrępowanej wolności. Rewolucja kulturalna, którą przeprowadzili Stomil i Eleonora nie służy jednak ich synowi. Artur czuje się okradziony ze swojego młodzieńczego buntu, ponieważ nikt nie narzuca mu swojego poglądu na świat. Zarazem mężczyzna pragnie jakiejś idei, o którą można oprzeć życie. Takie wartości powinni mu zapewnić rodzice. Ci jednak nie są zainteresowani wartościami — obchodzi ich jedynie wolność. Bez problemu dostrzeżemy przy tym, że rodzina jest tutaj przenośnią społeczeństwa. Dom Stomila i Eleonory to świat, gdzie postmodernizm dokonał rewolucji kulturowej. Eugenia i Eugeniusz reprezentują pokolenia pamiętające dominację dawnych wartości, którzy nie odnajdują się na „śmietnisku idei”. Edek, brutal ostatecznie przejmujący władzę nad rodziną, to konsekwencja zniszczenia wszelkich zasad — wcielenie prawa silniejszego. Wszystko to opiera się o konflikt pokoleń oraz zaburzenie naturalnego porządku rzeczy. Starsi, szczególnie rodzice, są dawcami zasad i idei. To oni przekazują młodszym pewne wypracowane opinie na temat świata. Dzięki nim nowe pokolenie zaczyna życie z pewną tożsamością oraz oglądem na rzeczywistość. To rodzi tożsamość — ważną zarówno pod względem społecznym, jak i życia samej jednostki. Każdy z nas chce bowiem wiedzieć, kim jest. Potrzebuje tego, by móc funkcjonować. Pierwszą tożsamość musimy jednak dostać od swoich poprzedników, najczęściej rodziców. Jeżeli ten układ zostanie zaburzony, jak miało to miejsce w „Tangu”, skutki są zazwyczaj opłakane. Nie chodzi przy tym jedynie o wewnętrzne rozbicie psychiki pojedynczego człowieka. Siła społeczności tkwi w spójności, a jej podstawą jest właśnie tożsamość. Jeżeli młode pokolenie nie przejmie jej od starszego, „sztafeta pokoleń” zostaje przerwana. To jest zaś równoznaczne z powolnym rozpadem społeczności. Aby grupa mogła trwać, a jednostka odnaleźć się w rzeczywistości, pokolenie wcześniejsze musi wziąć odpowiedzialność za wychowanie młodszego.
Istnieje jednak mroczna strona tego procesu. Sytuacja, kiedy błędy rodziców przechodzą na dzieci i rujnują im życie. Prawdziwa patologiczna pętla, niszcząca pokolenie za pokoleniem. Fabuła „Romea i Julii” doskonale pokazuje ten problem. Skłócone rody Kapuletów i Montekich wywołują swoim konfliktem niepokój całej Werony. Wykracza to znacząco poza zwyczajne nieporozumienie — to prawdziwa vendetta, gdzie pogróżki szybko mogą zamienić się w rozlew krwi. W tym wszystkich zanurzeni są najmłodsi przedstawiciele rodzin. Na przekór starszym, Romea i Julię łączy miłość. Od samego początku stanowi ona uczucie tragiczne, a to z powodu odziedziczonego od rodziców bagażu wzajemnej nienawiści. Kochankowie pragną wyplątać się z tego zaklętego kręgu, jednak popadają z jednego problemu w drugi. W wyniku kolejnych zbiegów okoliczności zostaje przelana krew, a młodzi ostatecznie odbierają sobie życie. Dzisiaj może to wyglądać na przejaskrawienie całej sytuacji, jednak Szekspir oddał tu problemy swoich czasów. Jeszcze kilkaset lat temu człowiek był całkowicie zależny od swojej najbliższej rodziny i otoczenia. Jednostka żyła w cieniu ekonomicznym oraz społecznym grupy. Dlatego Romeo i Julia nie mogli szybko odciąć się od przeżartych nienawiścią rodziców. Samo podjęcie takiej próby było aktem emancypacji, wręcz drzwiami ku samodzielności i dorosłości. W kontekście powyższej pracy istotne jest obciążenie jednostki błędami wcześniejszych pokoleń oraz próba wyzwolenia się z nich. Interesującym wydaje się również aspekt społeczny tej międzypokoleniowej relacji. Przenoszenie nienawiści z rodziców na dzieci komplikuje życie całej Werony. Zmusza do interwencji samego władcę, żywo zainteresowanego porządkiem społecznym. Zaklęty krąg nienawiści oddziałuje więc nie tylko na kolejne pokolenia Kapuletów i Montekich, ale również wszystkich wokół. Po raz kolejny objawia się prawda o rodzinie, jako podstawowej komórce społecznej. W tym wypadku chore komórki destabilizują całą grupę. Za to pogodzenie rodów nad grobem własnych dzieci przynosi miastu upragniony spokój. Całe zamieszanie związane z miłością Romea i Julii wpływa na Weronę. Konflikt pokoleń jest więc siłą mogącą zmieniać całą społeczność — na dobre lub na złe.
„Lalka” to przykład różnic międzypokoleniowych w społeczeństwie, które wpływają na życie jednostki. Prus opisał bowiem pokolenia romantyków i pozytywistów, skrajnie się od siebie różniących i postać Wokulskiego, romantywisty, człowieka, który wychował się pod wpływem obu tych światopoglądów. Wokulski czuł jak romantyk i myślał jak pozytywista, co ostatecznie spowodowało u niego ogromne zagubienie. W Wokulskim łączyły się sprzeczne postawy, przez co podejmował decyzje, które powodowały w jego życiu nieszczęścia. Wpływ romantyków kłócił się z jego światopoglądem pozytywisty, przez co Wokulski żył w wewnętrznej sprzeczności sam ze sobą, czego był świadomy.
Tytułowa pani Dulska cechuje się zakłamaną moralnością i kołtuństwem, żyjąc na pokaz, a równocześnie będąc hipokrytką. Jej syn naśladuje bohemę młodopolską, a Dulska chce go zatrzymywać w domu, co powoduje konflikty. Dulska posuwa się wręcz do podsuwania synowi służącej, a Zbyszko ostatecznie buntuje się przeciwko kołtuństwu matki i zakłamanej moralności panującej w jego domu. Zbyszko buntuje się też, naśladując obyczaje młodopolskich artystów, bywając wieczorami w różnych lokalach. Dulska za to próbuje przekonać syna do tego, by przejął jej styl życia, nawet za cenę wykorzystania do tego służącej, która zachodzi ze Zbyszkiem w ciążę. Zbyszko jednak ostatecznie odnajduje w sobie pierwiastek kołtuństwa matki i pokornie wchodzi w rolę, jaką narzuca mu rodzina, tak jak wcześniej jego ojciec.
„Przedwiośnie” pokazuje konflikt młodego człowieka zapatrzonego w rewolucję, Cezarego Baryki, z jego matką, która nie wierzy w ideały tej rewolucji, za to wie, że przyniesie ona wszystkim klęskę. Cezary żywi w tym układzie pogardę wobec matki i docenia jej poświęcenie i mądrość dopiero wtedy, gdy kobieta umiera.
Nikt nie pojawia się na tym świecie z próżni. Sama natura człowieka wymaga, by miał swoich poprzedników. Ci, oprócz podstawowych potrzeb fizjologicznych, wchodzą z nim w specyficzną relację. Polega ona na przekazaniu pewnego bagażu doświadczeń i przekonań. Pokolenia wcześniejsze do pewnego stopnia kształtują więc swoich następców. Ma to znaczący wpływ zarówno na życie pojedynczej jednostki, jak i całej społeczności. To, w jaki sposób młodsi odniosą się do spuścizny swoich przodków, również ma ogromne znaczenie. Akceptacja, krytyka, czy jawne odrzucenie — wszystko ma swoje konsekwencje. Ten groźny dynamizm jest zarazem niezbędny. Stanowi element „sztafety pokoleń” i życia samego w sobie. Istotna jest tu refleksja nad miejscem, do którego nas prowadzi.
Aktualizacja: 2025-07-03 13:22:58.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.