Cierpienia młodego Wertera są niezwykle ważnym osiągnięciem kultury europejskiej. Stanowią jedno z dwóch najważniejszych dzieł okresu Burzy i naporu oraz preromantyzmu. Wywarła przy tym ogromny wpływ na społeczeństwo XVIII wieku, czego dowodem jest fenomen „gorączki werterycznej”. Goethe, pisząc swoje najbardziej ikoniczne dzieło, zawarł w nim wiele motywów literackich, niezwykle ważnych dla późniejszego nurtu romantycznego.
Spis treści
Główny bohater jest skonfliktowany ze światem zewnętrznym na wielu płaszczyznach. Nie zgadza się z normami społecznymi, postawami życiowymi innych ludzi i zastanymi faktami. Jako mieszczanin doświadcza wielu upokorzeń związanych z ostatnimi elementami systemu klasowego. Najbardziej dotyka go sytuacja, kiedy zostaje wyproszony z domu przyjaznego sobie hrabiego, ponieważ jego arystokratycznie goście nie tolerują przebywania pośród nich osoby niższego stanu. Będąc jednostką wybitną, nie potrafi tolerować odmiennego od swojego zdania, czego upust daje rozmową na temat samobójstwa z Albertem. Miłość do zamężnej kobiety to przejaw buntu wobec zastanych realiów.
Werter nie potrafi zarazem wyrazić tego buntu. Pozostaje bierny, ponieważ wszelkie działanie przeciwko światu uznaje za bezcelowe. Jedynym wyjściem pozostaje wtedy samobójstwo, w tym kontekście będące opuszczeniem obrzydłej rzeczywistości.
Nieszczęśliwa miłość to najważniejszy motyw powieści Goethego. Uczucie, jakim Werter darzy Lottę, jest wyidealizowanym, pełnym uniesień przeżyciem romantycznego kochanka. Bohater odnajduje w dziewczynie pokrewną duszę, osobę, która całkowicie go dopełnia. Jest ona zarazem niedostępna, bo poślubiona innemu mężczyźnie. Werter nie potrafi jednak zapomnieć o Lotcie, a wrodzona szlachetność nie pozwala na próbę odbicia ukochanej Albertowi. Miłość ta jest więc nieszczęśliwa, a zarazem destrukcyjna. Im bardziej Werter się w niej pogrąża, tym mocniej wypala od środka. Ostatecznie ten niemożliwy do rozwiązania paradoks zmusza go do popełnienia samobójstwa.
Miłość nieodzownie łączy się dla Wertera z cierpieniem. Pierwszy list powieści poprzedza motto, oddające to połączenie:
„Takiej miłości każdy młodzian czeka,
Tak być kochana chce każda dziewczyna;
Czemuż w najświętszym z popędów człowieka
Tkwi tak straszliwego cierpienia przyczyna?”
Werter zarazem nie potrafi zrezygnować z Lotty, tak jak nie może liczyć na spełnienie swojej miłości. Pogrąża go to coraz bardziej w stanie melancholii, zatraceniu w bólu. Jest on przez niego doświadczany na głębokim, emocjonalnym i duchowym poziomie. Przyczyną jest niezwykła wrażliwość bohatera oraz zdolność do autorefleksji.
Okres „Burzy i naporu” wykorzystywał motyw szaleństw, widzą w nim swoisty bunt przeciwko światu. Goethe przedstawił obraz szaleńca w młodym chłopaku, którego Werter spotyka podczas przechadzki po górach. Zbiera on wśród skał kwiaty dla ukochanej. Jest nią Lotta. Henryk, bo tak nazywa się chłopak, był ongiś pisarzem ojca dziewczyny. Zakochał się jednak w córce komisarza i został wyrzucony z posady. Spowodowało to melancholią, a w konsekwencji szaleństwo. Werter widzi w nim obraz samego siebie. Dochodzi do wniosku, że sam zaczyna popadać w obłęd. Nie mogą zarazem być z ukochaną kobietą i jej porzucić, ma wrażenie pomieszania zmysłów.
Werter, nie mogąc być z Lottą, a zarazem niezdolny do pogodzenia ze światem, wybiera śmierć samobójczą. Stanowi ona dla mężczyzny rodzaj ucieczki, ostatecznej negacji i odrzucenia obmierzłej rzeczywistości. Już wcześniej bronił takiego podejścia do odebrania sobie życia wobec Alberta, uważającego go za wybranie łatwiejszego rozwiązania problemu cierpienia.
Werter dokładnie planuje swoje samobójstwo. Pisze list pożegnalny do Lotty, pożycza pistolet od Alberta i porządkuje papiery. Nocą, ubrany w niebieski frak i żółtą kamizelkę, strzela sobie w skroń. Na biurku leży egzemplarz Emilii Galotti, obok lampka wina. Co ciekawe, scena ta zainspirowana została samobójstwem przyjaciela Goethego — Carla Wilhelma Jeruzalema.
Samotność to kolejna rzecz, w której Werter szuka ucieczki od otaczającego świata. Jako jednostka wybitna niejako skazany zostaje na niezrozumienie, które pcha go coraz dalej od społeczeństwa. Tylko w słodkich objęciach samotności może znaleźć ukojenie, możliwość refleksji i wewnętrznej analizy. Nie postrzega jej więc jako czegoś negatywnego, wręcz przeciwnie. Stanowi wrota do mikrokosmosu jego uczuć. Najlepiej stosunek Wertera do samotności charakteryzuje cytat: „Samotność jest dla serca mego rozkosznym balsamem w tej rajskiej okolicy, a młoda pora roku ogrzewa w całej pełni moje odrętwiałe serce.... Jestem samotny i cieszę się z mego życia w tej okolicy stworzonej dla dusz takich jak moja”.
Przyroda odgrywa dużą rolę w kompozycji Cierpień młodego Wertera. Goethe podporządkowuje stany emocjonalne Wertera porom roku, nadając jego miłosnym uniesieniom rytm zgodny z przyrodą. Zarazem sam bohater szuka ukojenia pośród dzikich ostępów, czytając tam i kontemplując. Wtedy postrzega przyrodę jako harmonijną, czystą i piękną. Kiedy jednak coraz bardziej zapada w melancholijne, stany dostrzega wiele sprzeczności tkwiących w naturze. Dociera do niego, że jest ona stanem wiecznego rwania, obiegiem materii, gdzie śmierć poprzedza narodziny i kolejne cierpienie. Przyroda jest więc okrutna, zmienna i bezlitosna.
Marzycielstwo Wertera stanowi jego formę eskapizmu przed światem. Bohater jest człowiekiem dobrze wykształconym, lubującym się w literaturze i poezji. W nich odnajduje pokarm dla swoich wewnętrznych przeżyć, świata marzeń oraz dogłębnej analizy własnych emocji. Początkowo zajmuje go Homer, który opisami krwawych przeżyć wielkich herosów pozwala Werterowi na chwilę uciec od doczesnego świata konwenansu. Kiedy jego Weltschmerz pogłębia się, bohater porzuca ślepego poetę na rzecz Pieśni Osjana. Jej gotycki, fatalistyczny wręcz charakter stanowi odzwierciedlenie stanu duszy młodego człowieka.
Aktualizacja: 2023-03-07 23:32:11.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.