Jak cierpienie wpływa na refleksję człowieka o sobie samym? Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do „Lalki” Bolesława Prusa oraz innych tekstów kultury.

Autorem opracowania jest: Piotr Kostrzewski.

Cierpienie dla współczesnego człowieka stanowi temat tabu. W dobie coraz powszechniejszego epatowania empatią na pokaz i emocjonalnego rozedrgania do granic wytrzymałości, takie podejście do tego tematu wydaje się wręcz dziwne. Warto więc podjąć refleksję nad zjawiskiem cierpienia oraz jego wpływem na człowieka. Wprowadzając zamieszanie do życia, zmienia ono perspektywę postrzegania wszystkiego. Szczególnie mocno oddziałuje na życie wewnętrzne, wręcz zmuszając do autorefleksji. Koncentruje się ona z kolei na rewizji dotychczasowych dokonań oraz podejścia do świata. Takie działanie cierpienia na człowieka zostało również dostrzeżone przez literaturę, która nie omieszkała poddać go stosownej refleksji. W poniższej pracy zostaną przytoczone trzy dzieła, które podejmują ten motyw i próbują ująć go z perspektywy jego oddziaływania na człowieka. Będą to Lalka Bolesława Prusa, Kordian Juliusza Słowackiego oraz Księga Hioba.

Cierpienie w Lalce dotyczy wielu postaci. Jako czytelnicy obserwujemy przez cały czas trwania akcji cierpienia Stanisława Wokulskiego spowodowane jego alienacją oraz niespełnioną miłością do Izabeli Łęckiej. Tragedia i ból wewnętrzny odmieniają również losy doktora Szumana. Wszyscy oni przyjmują do tego niezbitego faktu życiowego inne podejście, co pozwala dostrzec całe spektrum jego wewnętrznej analizy.

Stanisław Wokulski nosi w swoim cierpieniu znamiona postaci romantycznej. To porównanie jest bardzo ważne, ponieważ nawiązuje do niego sam bohater. Oskarża bowiem Mickiewicza i innych romantyków o zepsucie idei miłości, wyidealizowanie całkowicie naturalnego stanu ludzkiego bytu. To właśnie przez kontrast realiów z ideą rodzi się cierpienie, wywołane niemożliwością przystosowania człowieka do otaczającej go rzeczywistości. Możemy to wręcz rozciągnąć na resztę problemów głównego bohatera Lalki.

Ten ambitny człowiek stanowi wyraźne nawiązanie do romantycznej idei jednostki wybitnej. Przez to pozostaje niezrozumiały przez społeczeństwo, które ledwo go toleruje. Wokulski dokonuje na tym polu niezwykle krytycznej oceny polskiego sposobu myślenia, zahaczając szczególnie o degenerację arystokracji. Idzie za tym próba logicznego ułożenia wewnętrznych rozterek i bólu, która stanowi punkt wyjścia do rozwiązania tej sytuacji. Kusi wręcz porównanie tego działania do całkowitej rozpaczy Wertera, szczególnie jeżeli weźmiemy pod uwagę podobieństwo domniemanego końca Wokulskiego i bohatera Goethego. Cierpienie powoduje więc ocenę, chociaż nie wiemy, czy idzie za nią ostateczna zmiana. Tego Prus nam nie zdradza.

Doktor Szuman również dokonuje wewnętrznej refleksji z powodu swojego cierpienia. Jego postawa zmienia się jednak pod wpływem tych przemyśleń, niekoniecznie jednak na lepsze. Doświadczony ze względu na śmierć ukochanej oraz antysemityzm w społeczeństwie polskim, Szuman niejako przyjmuje bardziej cyniczną postawę wobec życia. Ból kieruje go ku porzuceniu złudzeń, którymi omamiony został Wokulski. Jako swoisty filozof, Szuman z pewnością przemyślał tę zmianę postawy. Cierpienie było wiec katalizatorem krytyki dotychczasowej postawy, a w konsekwencji jej porzucenia. Pozostaje jedynie pytanie o korzyści doktora Szumana na takiej przemianie. Można mieć bowiem wątpliwości w tej kwestii, jak przystało na wszelkie kierowanie ku nowożytnemu cynizmowi.

Kordian to również doskonały przykład rewizjonistycznej mocy refleksji wywołanej cierpieniem. Bohater dramatu Juliusza Słowackiego początkowo przypomina Wertera, cierpi nawet na ten sam rodzaj "choroby wieku". Niemniej, pod wpływem opowieści starego napoleonisty Grzegorza, popada w zadumę. Dostrzega, jak jego wewnętrzny ból istnienia marnuje możliwość dokonania czegoś wielkiego, poświęcenia się dla istotniejszej sprawy. Cierpienie z miłości oraz niezrozumienia zaczyna powoli postrzegać jako zawstydzającą słabość, którą należy przezwyciężyć.

Z dalszych losów Kordiana wiemy, że ostatecznie nie będzie on w stanie poradzić sobie z odtrąceniem przez Laurę i targnie się na swoje życie. Potem jednak przekroczy dawny ból, poszukując swojej idei wielkiej. Podobnie jak doktor Szuman, Kordian dokonuje krytycznej oceny swojego podejścia pod wpływem cierpienia i postanawia je rewidować. Tutaj jednak ma to charakter o wiele bardziej pozytywny, młodzieniec bowiem poświęca się poszukiwaniom prawdy. To ile dla niej poświęcił oraz czy rzeczywiście była ona warta jego uwagi, to prawa drugorzędna. Liczy się sam fakt zmiany postrzegania w wyniku cierpienia, który prowadzi do wykrystalizowania nowych idei.

Bezapelacyjnie grono cierpiętników nie byłoby kompletne bez postaci Hioba. Ten pobożny człowiek doznaje straszliwych klęsk, które ostatecznie pchają go do pytania o sens życia i świata. Zaczyna również analizować siebie, szukając powodu naznaczenia przez Boga. Ostatecznie nie odnajduje go, przez co wysnuwa wniosek o chaotyczności istnienia. Niemniej cierpienie, jakiego doświadczył, nie było bezpodstawne, o czym nieszczęśnik zostaje przekonany. Zwyczajnie nie może on pojąć ogromu planu Boga wobec rzeczywistości, przez co błędnie interpretuje swoje w nim miejsce. Cierpienie stanowi po raz kolejny katalizator refleksji nad swoją dolą, ona zaś rewizji poglądów. Tutaj jednak przynosi ona ostatecznie poprawę i pokój - Hiob pojmuje, że błędnie rozumiał ludzki los i naturę Boga. Doświadczenie go pozwala mu więc poznać prawdę o własnej marności, ale również pogodzić się z nią.

Człowiek jest podobno sum własnych doświadczeń. Wśród nich są również nieszczęścia. Niektórzy przyjmują je bezwiednie, inni jednak poddają cierpienie refleksji. Zawsze ma ona wpływ na nawet wewnętrzne postrzeganie, co w jakimś stopniu wpływa potem na podejście do otaczającego świata i siebie. Ważne jest, aby doświadczenie cierpienia analizować dla własnego dobra, próbować wyciągnąć z niego budujące wnioski. Trudno jednak podejmować dyskusję na ten temat z perspektywy obserwatora. Jak mówi bowiem dawne przysłowie: syty nie zrozumie głodnego. Zagadnienie cierpienia oraz refleksja nad nim należy więc do takich problemów, nad którymi wykazać należy wiele pokory.


Przeczytaj także: Jakie zadanie – poza dostarczaniem czytelnikowi rozrywki – stawia literaturze Bolesław Prus? Wyjaśnij na podstawie przytoczonego fragmentu Kronik.

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.