W literaturze bohaterowie literaccy często przechodzą przemiany, po których stają się zupełnie innymi ludźmi. Zmieniają się ich osobowości i charaktery, zwyczaje i tradycje. W człowieku zachodzą wówczas zróżnicowane i skomplikowane procesy, niewidoczne gołym okiem dla innych. Często z trudem można rozpoznać w odmienionym bohaterze tę samą postać, którą był on wcześniej. Zmiany tego typu często dokonują się pod wpływem sytuacji granicznych czy niezwykle trudnych sytuacji, przez jakie przechodzą opisywani bohaterowie. Mogą one pozostawić po sobie ślad obecny przez całą resztę życia. Takim przemianom uległ między innymi bohater epopei narodowej autorstwa Adama Mickiewicza, zatytułowanej „Pan Tadeusz”. Inne dzieło tego samego autora - dramat „Dziady” - także zawiera motyw gwałtownej i trwałej przemiany jednej z opisywanych postaci.
W dziele „Pan Tadeusz” przemianę wewnętrzną przechodzi Jacek Soplica, znany także jako Ksiądz Robak. W młodości był on awanturnikiem, człowiekiem skłonnym do gwałtownych czynów, działającym pod wpływem impulsów i emocji. Jacek Soplica musiał jednak pewnego dnia zmierzyć się z konsekwencjami swojego gorącego charakteru. Miało to miejsce po tym, jak dowiedział się o wydaniu swojej ukochanej Ewy Horeszkówny za Kasztelana. Choć w opowieści Gerwazego Stolnik podał Soplicy czarną polewkę, w rzeczywistości jednak Soplica uciekł bez słowa, a gniew który w sobie potęgował, nie minął nawet po założeniu rodziny z inną kobietą, która urodziła jego syna, Tadeusza. Pewnego dnia Soplica ujrzał bowiem, jak Moskale atakują zamek Stolnika i dołączył do tych walk, w trakcie której zamordował Horeszkę. W wyniku tego został uznany za zdrajcę i musiał zbiec za granicę, gdzie przebywał przez lata. Dołączył do Legionów Polskich, walczył za swoją ojczyznę, ale ostatecznie przystąpił do zakonu bernardynów i przyjął imię Księdza Robaka.
To właśnie ta zmiana imienia była symbolicznym odzwierciedleniem przemiany, przez którą przeszedł Soplica od czasów swojej młodości w Soplicowie. Zrozumiał on swoje błędy, wiedział też, jak straszliwej zbrodni się dopuścił i że musi ją odpokutować. Odczuwa on skruchę i żal za swoje grzechy, resztę życia postanawia się przeznaczyć na ich naprawę. Zmiana, która w nim zachodzi, jest tak głęboka, że po powrocie do Soplicowa jako Ksiądz Robak nie zostaje przez nikogo rozpoznany. Soplica rezygnuje z osobistego szczęścia na rzecz walki o odzyskanie wolności zniewolonej przez zaborcę ojczyzny. Jego poświęcenie ma zmazać wcześniejsze winy, których dopuścił się za młodu. Jednak by odmienił się charakter Soplicy, musiało dojść do ogromnego nieszczęścia, jakim było zabójstwo Stolnika.
Innym bohaterem, który wyszedł spod pióra Mickiewicza i przeszedł niezwykłą przemianę, jest Gustaw z dramatu „Dziady”. Początkowo czytelnik poznaje go jako nieszczęśliwego kochanka, który przeżywa swoją niespełnioną miłość. Jego ukochana wybrała bowiem zamiast niego człowieka zamożniejszego, o lepszej pozycji. Gustaw, głęboko w niej zakochany, nie jest w stanie tego zrozumieć i przepracować własnych uczuć, dlatego powoli zaczyna popadać w obłęd. Jego szaleństwo ostatecznie kończy się samobójstwem z powodu niespełnionego uczucia. Jednak czytelnik ma szansę także obserwować przemianę Gustawa z nieszczęśliwego kochanka, w bojownika o wolność narodu polskiego. Zmiana ta ma także wymiar symboliczny - zamknięty w klasztornej celi Gustaw porzuca swoją dawną tożsamość na rzecz nowej, przyjmując równocześnie imię Konrada.
W ten sposób metaforycznie morduje poprzedniego siebie i staje się zupełnie inną osobą z nowymi priorytetami. Przestaje być porzuconym kochankiem, a zamiast tego przyjmuje na siebie rolę duchowego przewodnika całego zniewolonego narodu polskiego. Miłość do kobiety zamienia on na miłość do cierpiącej pod zaborami ojczyzny. Konrad gotów jest wziąć na swoje barki odpowiedzialność za zbawienie ojczyzny i narodu, chce stać się jej wodzem i przyjąć na siebie cierpienie wszystkich. Ignoruje on swoje osobiste szczęście i potrzeby, które dawniej nim kierowały. Jako geniusz, jednostka wybitna i wieszcz narodowy ma on teraz inne zadania, które nie mogą czekać. Przekonany jest także o swojej wyjątkowości, sile i mądrości, które w jego opinii stawiają go praktycznie w tym samym rzędzie co Boga. Konrad różni się od Gustawa na każdym polu, mimo że fizycznie pozostają tą samą osobą. Przemiana charakteru jest jednak tak głęboka, że Gustaw zdecydował się nawet porzucić swoje imię i przyjąć nowe. W wyniku zmiany charakteru czytelnik ma wręcz wrażenie, że obcuje z dwoma zupełnie różnymi bohaterami.
Motyw przemiany bohatera jest więc często i chętnie wykorzystywany w literaturze. Obrazować go może między innymi symboliczna zmiana imienia postaci, jak ma to miejsce w dziełach Adama Mickiewicza, takich jak „Pan Tadeusz” i „Dziady”. Przemiany bohaterów dzieją się pod wpływem gwałtownych i ważnych wydarzeń, które wpływają na ich osobowość. Często są one tak głębokie, że dana postać staje się praktycznie nową osobą, którą jej dawne otoczenie poznaje od samych podstaw - tak było w przypadku Jacka Soplicy i Gustawa.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.