Historia Polski jest trudna i pełna dramatycznych wydarzeń, które zmuszały cały naród do podejmowania niełatwych decyzji i sprawiały, że ludzi łączyły wspólne doświadczenia, wynikające z sytuacji historyczno-politycznej kraju. Jednym z takich grupowych doświadczeń, które powtarzało się na przestrzeni dziejów, jest emigracja z powodu trudnej sytuacji w kraju. Miała ona miejsce w trakcie zaborów, wojen i okupacji. Ludzie uciekali za granicę w poszukiwaniu bezpieczeństwa i stabilizacji. Siłą rzeczy tak powszechne swego czasu zjawisko znalazło swoje odbicie w literaturze. Odnaleźć je można w epopei narodowej „Pan Tadeusz” autorstwa Mickiewicza oraz w „Trans-Atlantyku” Witolda Gombrowicza.
W „Panu Tadeuszu” do emigracji zmuszony zostaje Jacek Soplica. jest to efekt jego porywczych działań. W napadzie gniewu zamordował on Stolnika Horeszkę w trakcie napadu Moskali na jego zamek. Uczynił to, ponieważ nie mógł przeboleć faktu, że Stolnik wydał córkę za kasztelana. Wzbudziło to gniew Jacka, który nie mógł wygasnąć i zaowocował morderstwem. W jego wyniku Soplica uznany został za zdrajcę narodu polskiego - przyłożył bowiem rękę do ataku Moskali na Polaka - zbiegł więc za granicę.
Soplica tęsknił jednak za swoją ojczyzną i nie zapomniał o niej. Swoje siły skierował na próby odzyskania jej niepodległości i działania na jej rzeczy, dlatego między innymi wstąpił do Legionów Polskich czy powrócił na Litwę jako emisariusz, upatrujący w Napoleonie nadzieję na ratunek dla zniewolonego narodu. Dla swojej ojczyzny ostatecznie Soplica poświęcił swoje osobiste szczęście, przebywał on bowiem daleko od domu rodzinnego i jedynego syna. Jednak doświadczenie emigracji nie jest dzielone tylko przez bohaterów dzieła Mickiewicza.
Cała epopeja jest także świadectwem osoby przebywającej daleko od ojczyzny, na emigracji, Mickiewicz tęsknił za Litwą, na którą nie mógł wrócić, do tego stopnia, że stworzył dzieło, które stało się pamiątką dawnych czasów oraz portretem utraconego kraju, idealizującego go. Już sama inwokacja, znajdująca się na początku „Pana Tadeusza” świadczy o ogromnej tęsknocie autora za ojczyzną. Dodatkowo wybrany gatunek, jakim inwokacja jest, świadczy o tym, że kraj rodzinny jest dla autora jedną z najważniejszych wartości w życiu, porównywalną z bóstwem czy duchowym patronem, do jakich zwykle inwokację kierowano. Epilog „Pana Tadeusza” jest z kolei zapisem smutnych odczuć emigranta „Na paryskim bruku”, który czuje się obcy w innym kraju, który nigdy nie dorówna jego ojczyźnie.
Zupełnie innym doświadczeniem emigracji z kolei podzielił się Witold Gombrowicz w „Trans-Atlantyku”. Opisuje on losy bohatera, które pokrywają się z osobistym doświadczeniem samego autora i nawet nazywa się tak samo jak on. Pisze on o emigracji z kraju, a nawet z kontynentu w przededniu II wojny światowej. Gombrowicz - i jego bohater - wypłynął wówczas na statku „Chrobry” do Ameryki Południowej. Dotarł tam w ostatnich dniach sierpnia 1939 roku. W trakcie pobytu w Buenos Aires gruchnęła między pasażerami wiadomość o wybuchu konfliktu zbrojnego i o nazistowskiej okupacji na ziemiach polskich.
Statek „Chrobry” wyrusza wkrótce w rejs powrotny, ale Gombrowicz odmawia podróży do ogarniętej wojną Polski i zostaje w Buenos Aires. Jest on jedyną osobą spośród pasażerów, która podejmuje taką decyzję - inni emigranci chcą jak najszybciej powrócić co najmniej do Europy, by być jak najbliżej swojej ojczyzny. Następnie Gombrowicz opisuje swoją emigrację i czas spędzony w Argentynie, który początkowo wiązał się dla niego z licznymi trudnościami i z doświadczeniem biedy. Pisarz zapoznał się także z różnymi środowiskami polonijnymi, które funkcjonowały na terenie Argentyny. Opisywane przez niego znajomości są w rzeczywistości przekrojowym przedstawieniem przyjmowanych przez polskich emigrantów postaw w trakcie ich pobytu na obczyźnie.
W czasie II wojny światowej wśród Polaków pozostających w Argentynie kwitło bowiem życie towarzyskie i podejmowano próby kontynuowania polskich obyczajów na terenie Ameryki Południowej. Gombrowicz nie włącza się do tych działań, jest raczej obserwatorem i krytykiem takiego zachowania. Jest także przykładem emigranta, który zdecydował, że nie ma zamiaru poświęcać swojego życia dla zaatakowanej ojczyzny i wybrał bezpieczną emigrację zamiast niepewnej sytuacji w kraju rodzinnym. Walka o ojczyznę nie jest dla niego wartością, za którą warto ginąć, ponadto stawia własne szczęście i życie. Nie jest typem patrioty poświęcającego się na ołtarzu wolnej ojczyzny, za co był krytykowany.
Literatura ukazuje więc zupełnie różne obrazy polskiej emigracji na przestrzeni wielu lat. W „Panu Tadeuszu” emigracja ukazana jest jako konieczność i nieszczęście, a osoba zmuszona do życia z daleka od ojczyzny odczuwa smutek, tęsknotę i cierpienie. Tacy są bohaterowie Adama Mickiewicza, a także sam Mickiewicz. Z kolei Gombrowicz ukazuje emigrację z kraju ogarniętego wojną jako zapewnienie sobie bezpieczeństwa i zadbanie o swoje życie. Krytykuje także środowiska emigracyjne, które nieudolnie próbują stworzyć imitację swojej ojczyzny na innym kontynencie.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.