„Lilla Weneda” to dramat Juliusza Słowackiego z 1839 roku. Historia opowiada o losach skłóconych ze sobą Wenedów i Lechitów oraz o ich walce o ziemie i władzę. Jest to alegoria losów Polski w czasie powstania listopadowego. Opowieść stylizowana jest na mit, a inspirowana mitologią celtycką, słowiańską i nordycką.
Lilla Weneda rozmawia z Rozą – starszą siostrą tytułowej bohaterki. Roza jest wróżką, przewiduje przyszłość. Lilla prosi Rozę, by ta sprawiła, że lud Wenedów wygra w wojnie z Lechitami. Roza przepowiada jednak śmierć wielu osób z rodu Wenedów i przegraną walkę. Ma to się stać za trzy dni od rozmowy dziewcząt.
Do Lilli przychodzą harfiarze. Informują dziewczynę, że jej ojciec, król Derwid, oraz bracia, Lelum i Polelum, zostali pojmani i zamknięci w lechickiej niewoli.
Jeden z rycerzy Lechitów, Sygoń, prowadzi skutych łańcuchami Leluma i Poleluma. Obok nich idzie Derwid, który trzyma swoją ukochaną, złotą harfę. Król Lechitów, Lech, rozmawia z Derwidem o zachodnich ludach, które poddały się Lechowi.
Katolicki zakonnik Gwalbert i jego sługa Ślaz rozmawiają o tym, że Wenedowie są niewierzący. Obaj mieszkają w pustelni, która przypomina ludzką czaszkę. Na ścianie wisi obraz Maryi. Do Gwalberta przybywa Lilla, która prosi zakonnika o pomoc w uwolnieniu jej ojca. Dziewczyna zastanawia się, czy Lech jest w stanie zabić króla Wenedów. Młoda Wenedka oskarża Boga o zesłanie cierpienia. Gwalbert ją strofuje, a Lilla składa śluby czystości przed obrazem Bogurodzicy. Ma nadzieję, że w ten sposób pomoże ojcu i braciom.
Lech zastanawia się, co zrobić z Wenedami. Jego żona, Gwinona, sugeruje, że najlepiej ich zabić, jednak Lech się nie zgadza. Zostawia jednak w rękach Gwinony losy Derwida. Król Wenedów zdradza Gwinonie, że w jego harfie mieszka duch, który zna przyszłość. Lechici bardzo chcą poznać tego ducha, jednak Derwid nie zgadza się na spełnienie ich prośby. Wściekła Gwinona nakazuje wyłupać Derwidowi oczy. Pojawia się Lilla.
Roza pali kości zmarłych rycerzy i śpiewa. Spotyka się ze Ślazem. Przepowiada mu zabójstwo człowieka i odzyskanie harfy Derwida. Przepowiednia się spełnia. Ślaz zabija Salmona, ulubionego rycerza Lecha. Przebiera się za niego i udaje się do zamku Lechitów.
Lech dowiaduje się o śmierci Salmona i obiecuje zemstę na Wenedach. Lilla błaga o litość nad ojcem, jednak król odmawia. Wtedy dziewczyna opowiada o okrucieństwie jego żony.
Najmłodszy syn Lechitów, Krak, nie chce rzucać w Derwida kamieniami. Lila wymyśla, że jej bracia zostaną uwolnieni, jeśli rzucą z odległości toporem w łańcuch, którym jest skuty ojciec. Lech zgadza się, a braciom udaje się zrealizować zadanie. Lelum i Polelum stają się wolni.
Gwinona rozmawia z Derwidem. Obraża go i grozi zamknięciem w wieży z wężami. Lech dowiaduje się, że Wenedowie porwali jego syna, Lechona. Goniec opowiada władcy Lechitów, że u Wenedów zrodził się potężny rycerz o dwóch głowach i dwóch sercach. Roza przepowiada, że rok po wojnie z Lechitami, na wenedzkich ziemiach urodzi się mściciel.
Sygoń przybywa do Lecha i opowiada, że Derwid nie został zabity przez węże. Lilla zagrała na harfie Derwida i w ten sposób zaczarowała zwierzęta. Gwinona nakazuje ją wygonić, a Derwida zamknąć i skazać na śmierć głodową. Razem z nim zamknięty jest Gwalbert, skazany za podszywanie się za Salmona.
Lilla prosi o spotkanie z ojcem, na co Gwinona się zgadza. Królowa dowiaduje się o niewoli swojego syna. Lilla karmi ojca pyłkiem kwiatów, które ma wplecione we włosy. Prosi też o jego uwolnienie. Gwinona stawia Derwidowi warunek – może wrócić do domu z córką lub z harfą. Derwid nie chce wyjść bez instrumentu. Gwinona chce wymienić syna na harfę. Lilla proponuje, że odprowadzi ojca do domu, przyprowadzi do Lechitów Lechona i odbierze harfę.
Roza opowiada o zagładzie Wenedów. Mówi, że ostatnią szansą jest harfa, ponieważ jej dźwięki motywują Wenedów do walki. Lechon zostaje zabity, więc Lilla nie może go odprowadzić. Rusza ze Ślazem do zamku Lechitów, by spróbować odzyskać harfę.
Lilla prosi Gwinonę o zwrot harfy. Ta jednak zabija dziewczynę, gdy dowiaduje się o śmierci syna. Dziewice wkładają ciało Lilli do drewnianej skrzyni, przekazują ją Ślazowi i mówią, że to harfa.
Trwa walka Wenedów i Lechitów. Ślaz przynosi skrzynię, a Derwid odkrywa, że jest tam ciało Lilli. Derwid popełnia samobójstwo. Gwinona ginie na placu boju, chcąc pomścić syna. Lelum zostaje zabity przez Lecha. Polelum zostaje zabity przez uderzenie pioruna. Nad ciałami braci pojawia się Maryja. Roza rzuca Lechowi łańcuch, którym skuci byli bracia.
Grota Rozy Wenedy – wróżki, potrafiącej przewidywać przyszłość. Dziewczyna rozmawia z Lillą, swoją młodszą siostrą. Roza i Lilla są od siebie skrajnie różne. Lilla jest delikatna i cicha, a Roza przerażająca i opętana szałem.
Roza i Lilla rozmawiają na temat walk Wenedów i Lechitów. Wróżka przepowiada klęskę swojego rodu i śmierć wszystkich członków. Do groty niespodziewanie wchodzi dwunastu harfiarzy. Informują oni, że król Derwid (ojciec Lilli i Rozy) oraz Lelum i Polelum (bliźniacy, starsi bracia dwóch sióstr) zostali wzięci do niewoli.
Roza przewiduje, że ostateczna walka będzie miała miejsce za trzy dni, w nocy, która będzie okalana piorunami. Wedle jej przepowiedni przeżyje tylko ona, a rok po tej masakrze urodzi syna, który będzie mścicielem za śmierć Wenedów.
Okolice Jeziora Gopło, zamek Lechitów, wrogów Wenedów. Sygoń i Gryf, rycerze króla Lecha, przyprowadzają przed oblicze króla jeńców wenedzkich – króla Derwida i jego synów. Wenedowie nie są przerażeni, stoją dumni i pewni siebie. Lechici wyraźnie się ich boją, chociaż nie chcą tego okazać. Derwid kurczowo trzyma w dłoniach złotą harfę, która jest dla niego najważniejszym artefaktem. Wie, że tylko dzięki jej dźwiękom i pieśniom, które śpiewa, Wenedowie mają motywację do walki i wygrywania. Lechici próbują zaczepiać i prowokować Wenedów, jednak Derwid, Lelum i Polelum nie odpowiadają na ich zachowanie.
Cela pustelnika o kształcie czaszki. Święty Gwalbert rozmawia ze swoim sługą Ślazem o przegranej ludu Wenedów. Wenedowie są ludem pogańskim, którego Gwalbertowi nie udało się skłonić do wiary w Boga. Jedyną osobą, która przyjęła chrzest i w ten sposób stała się członkinią kościoła katolickiego, jest Lilla – przyjaciółka Gwalberta.
Lilla wpada do celi zakonnika i błaga o pomoc w uwolnieniu ojca i braci. Gwalbert zgadza się pomóc dziewczynie, pod warunkiem, że przyjmie ona śluby czystości. Lilla pokornie przyjmuje śluby przed obrazem Maryi, wiszącym na ścianie. Gwalbert i Lilla udają się do zamku Lechitów, prosić o wolność dla Wenedów. Ślaz, który w głębi serca nienawidził Gwalberta, podpala celę i rozpoczyna nowe życie.
Gwinona jest okrutną, stanowczą i silną królową, żoną Lecha. Próbuje namówić męża, by zabił pojmanych Wenedów, a Derwidowi odebrać harfę. Nie udaje jej się to. Wywiązuje się awantura, Derwid obraża królową i kpi z niej. Nie ma dla niej litości, ponieważ wie, że nic gorszego niż śmierć nie może go spotkać. Wściekła królowa nakazuje wyłupać oczy królowi Wenedów.
Przybywają Gwalbert i Lilla. Wenedka błaga o uwolnienie ojca, którego już oślepiono. Królowa nie jest zbyt skora, by wysłuchać dziewczynę, prośby Lilli ją bawią i nudzą. Lilla proponuje Gwinonie układ – dziewczyna musi uratować ojca trzy razy od śmierci, a wtedy Gwinona wypuści go wolno. Królowa zgadza się na propozycję, nie wierząc w to, że Lilli uda się spełnić warunki zakładu. Gwalbert jest zszokowany zachowaniem Lechitów do tego stopnia, że rzuca na nich klątwę.
Noc po walce. Roza chodzi po polu bitwy i pali kości zmarłych wojowników. Przypadkowo spotyka Ślaza, siedzącego przy ognisku. Rozmawia z nim i wróży mu przyszłość. Przepowiada, że mężczyzna pozbawi życia innego człowieka i zabierze jego zbroję, a później będzie brał udział w odzyskiwaniu harfy Derwida. Ślaz jest przerażony.
Chwilę później mężczyzna natrafia na Salmona – lechickiego rycerza, ulubionego wojownika króla Lecha. Salmon próbuje walczyć ze Ślazem, jednak na darmo. Były sługa zabija rycerza i zabiera jego zbroję.
Tymczasem król Lech dowiaduje się, że Salmon został zabity. Jest zdruzgotany i rozpacza za swoim ukochanym żołnierzem. Zjawia się Lilla, która prosi o uwolnienie ojca. Dziewczynie udaje się skruszyć serce Lecha – król obiecuje, że pomoże Wenedom odzyskać władcę.
Na dziedzińcu zamku Derwid jest przywiązany do drzewa za swój długi warkocz. Gwinona nakazuje swoim synom rzucać w niego kamieniami, jednak dzieci nie chcą tego robić, ponieważ Derwid przestał się ruszać. Królowa daje więc jednemu z dzieci łuk i każe mu strzelać do Weneda.
W tym czasie w ogrodzie zjawia się Lilla i Lech. Małżonkowie kłócą się, a Lech podważa swoją decyzję, mówiąc, że nie warto było oddawać Gwinonie władzy nad Derwidem. Gwinona zaś wypomina Lechowi swoje poświęcenie i bycie przy nim, kiedy odnosił największe porażki.
Lilla błaga królową, by nie przerywała zakładu, który zawarła z Wenedką. Gwinona się zgadza. Lilla proponuje, żeby jej bracia, którzy są najwprawniejsi w walce i miotaniu ostrzem, rzucili w ojca toporem. Jeśli uda im się odciąć warkocz Derwida, pierwszy warunek zakładu zostanie wykonany. Gwinona zgadza się. Lelum i Polelum, skuci łańcuchami za nadgarstki, zostają przyprowadzeni. Stojąc w odległości 100 kroków od ojca, rzucają toporem i trafiają we włosy rodzica, odcinając warkocz i dając ojcu swobodę. Dzięki temu sami zostają uwolnieni i mogą wrócić do domu.
Lech słyszy z daleka trąbę Salmona. Początkowo nie wierzy w to, że jego ukochany żołnierz mógłby jednak przeżyć, jednak po chwili widzi go na własne oczy. Jest to jednak Ślaz w zbroi Lechity. Były sługa podaje się za Salmona i próbuje przekonać króla, że życie przywróciła mu wróżka. Niestety, karą za to jest zmiana wyglądu i brak możliwości zdjęcia hełmu. Wszyscy wierzą rycerzowi, a jedynie Gwinona nie jest przekonana do słów rycerza.
Lelum i Polelum są wolni i wracają do domu. Lilla odprowadza ich do lasu, rozmawia z nimi. Później wraca, ponieważ musi spełnić jeszcze dwa warunki, by uwolnić ojca. Lilla boi się, że zginie podczas zadań.
Gwinona nie ma żadnego szacunku dla Derwida. Bije go, pluje, obraża i wyzywa od najgorszych. Król Wenedów początkowo nic sobie z tego nie robi, odpowiada królowej i nie jest jej dłużny w obelgach. Mdleje, kiedy Gwinona otwarcie mówi o tym, że pragnie go zabić. Królowa nakazuje zamknąć nieprzytomnego Weneda w wieży pełnej wężów. Lilli udaje się dowiedzieć, gdzie jest jej ojciec. Biegnie do wieży, a w ręku ma harfę.
Lech dowiaduje się, że jego najstarszy syn, Lechon, został zatrzymany przez Wenedów i wzięty do niewoli. Nie chce dzielić się tą informacją z Gwinoną, ponieważ wie, że Lechon jest ulubieńcem żony. Lech pragnie sam zapewnić dziecku wolność.
Goniec Lechitów opowiada, że wśród Wenedów jest wróżka, która przepowiada przyszłość. Wróżka przewidziała walkę w burzową noc, rycerza, który będzie miał dwie głowy i dwa serca, a także to, że z prochów zmarłych zrodzi dziecko, które pomści lud Wenedów.
Ślaz w zbroi Salmona pełni wartę przy wejściu do zamku. Nadchodzi Gwalbert, który otwarcie krytykuje Ślaza, nie wiedząc, że to on kryje się w zbroi. Prosi rycerza, by wpuścił go do zamku. Gwalbertowi ukazała się Maryja, która nakazała mu ochronę nad Lillą. Ślaz namawia Gwalberta, by ten przebrał się za Salmona, a sam ucieka z zamku.
Lech i Sygoń podchodzą do stojącego na warcie rycerza, który otwarcie mówi, że nie jest Salmonem, za którego Lechici go uważają. Lech nakazuje zamknąć Gwalberta w wieży, w której Derwid ma zostać zabity przez węże.
Okazuje się, że Lilla, grając na harfie, oczarowała zwierzęta, które słuchały jej muzyki. Derwid spał nietknięty. Gwinona była wściekła. Wygoniła Lillę, a Derwida zamknęła w lochach i skazała na śmierć głodową.
Lilla wraca do zamku i prosi o możliwość spotkania z ojcem. Chce go pożegnać przed śmiercią. Pokazuje, że nie przyniosła ze sobą żadnej żywności. Daje w ten sposób do zrozumienia, że respektuje decyzję Gwinony i akceptuje ją. Jedyne, na czym jej zależy, to pożegnanie. Lech zgadza się na odwiedziny Lilli, jednak Gwinona nie jest przekonana. Lilla błaga ją na kolanach o pozwolenie. Gwinona ma dość zachowania Wenedki, więc dla świętego spokoju zgadza się na spotkanie z Derwidem.
Lech mówi Gwinonie, że Lechon jest w niewoli. Kobieta jest przerażona i sądzi, że jej syn już nie żyje. Scenę przerywa Lilla, która wpada do pomieszczenia. Dziewczyna opowiada, że udało jej się uratować ojca od śmierci głodowej, karmiąc go pyłkiem kwiatów, które miała wpięte we włosy. Prosi o uwolnienie rodzica, ponieważ udało jej się wypełnić warunki zakładu.
Gwinona zgadza się, ale daje Derwidowi wybór – mężczyzna może wrócić do domu z harfą lub córką. Derwid waha się, ponieważ wie, że bez Lilli nie uda mu się dotrzeć do Wenedów, a bez harfy nie poprowadzi ludu do zwycięstwa. Derwid wybiera harfę i wychodzi z nią. Gwinona zmienia zdanie i postanawia zatrzymać harfę, którą zamyka w drewnianej skrzyni. Lilla obiecuje, że wróci do Lechitów z Lechonem, którego wymieni na instrument. Gwinona się zgadza, a Lech uwalnia Gwalberta.
W tym czasie Roza w swojej grocie śpiewa pieśni, modli się do natury i przygotowuje do walki. Widzi, że Wenedowie nie wyjdą cało z bitwy i zginie sześć tysięcy jej rodaków. Rozmawiając z harfiarzami, okłamuje ich – wmawia mężczyznom, że lud Wenedów zwycięży. Opowiada o Derwidzie, który gra na harfie i śpiewa motywujące pieśni, a Wenedowie zabijają Lechitów i wygrywają wojnę o ziemie i władzę. Roza mówi także o rycerzu o dwóch głowach i dwóch sercach. Mają to być jej bracia – Lelum i Polelum, którzy nadal są skuci łańcuchami. Lelum trzyma tarczę, a Polelum miecz.
Lechon zostaje wyprowadzony z lochu i błaga o litość. Roza nie chce go słuchać i ponownie wtrąca do niewoli. Pojawia się Ślaz, który opowiada o tym, że Lechici zabili Lillę i Derwida. Mówi, że Gwinona jest przekonana, iż Lechon nie żyje i dlatego postanowiła zgładzić Wenedów. Roza wpada w szał i zabija Lechona nożem.
Chwilę po wyjściu Ślaza, Lilla i Derwid pojawiają się w grocie. Roza jest wściekła, że Derwid wrócił bez harfy. Lilla opowiada, że musi wrócić z Lechonem do zamku i wymienić go na instrument. Roza odpowiada, że Lechon nie żyje. Lilla nie wie, co ma robić, jednak postanawia zaryzykować i razem ze Ślazem udają się do Lechitów, by błagać o zwrot harfy.
Lechici z królem na czele idą na pole walki. Gwinona czuje, że Lechon nie żyje. Zjawia się u niej Lilla i błaga o zwrot harfy. Chce oddać siebie za instrument, byle tylko artefakt trafił w ręce jej ojca. Jednocześnie dziewczyna informuje królową, że jej syn nie żyje. Gwinona wpada we wściekłość i rozpacz. Dusi Lillę szarfą i zabija ją. Młode służące królowej wkładają ciało Lilli do drewnianej skrzyni, którą przekazują Ślazowi. Wmawiają mu, że w środku jest harfa.
Rozpoczynają się walki między Lechitami i Wenedami, którzy wygrywają. Skuci łańcuchem bracia walczą zaciekle i są najlepszymi rycerzami wśród Wenedów. Natura jest po stronie wojsk Derwida – pioruny zabijają rycerzy lechickich. Pojawia się Gwalbert, który chrzci konających żołnierzy.
Derwid jest zaniepokojony wydarzeniami z pola walki. Lechici zaczynają wygrywać. Wenedowie czekają, aż ich władca zaśpiewa pieśń, która poprowadzi ich do wygranej. Derwid jednak nie chce tego robić bez harfy, na którą nadal czeka.
Przybywa Ślaz ze skrzynią, w której znajduje się ciało Lilli. Roza przyznaje, że miała wizję przegranej swojego ludu. Derwid odbiera sobie życie z rozpaczy. Wenedowie przegrywają coraz bardziej i tracą swoich najlepszych rycerzy.
Na polu walki zjawia się Gwinona. Chce ona pomścić syna, jednak Wenedowie zrzucają ją ze skały. Gwalbert ratuje życie Ślazowi, który obiecuje posłuszeństwo. Lech walczy z Lelumem i Polelumem. Chociaż bracia go ranią, to król Lechitów zabija pierwszego z nich. Roza rozpala ognisko, na którym pali kości zmarłych wojowników.
Polelum wspina się na szczyt ogniska, niosąc na rękach ciało Leluma. Błaga pioruny, by uderzyły w niego, ponieważ nie chce on żyć bez brata. Natura wysłuchuje go i ciska w niego błyskawicę. Polelum ginie, a nad jego ciałem pojawia się Maryja. Gwalbert oddaje Jej cześć. Roza znajduje łańcuch, którym skuci byli jej bracia. Rzuca go pod nogi Lechowi.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.