Adam Mickiewicz, fot: Library of Congress
„Inwokacja” otwierająca poemat epicki Adama Mickiewicza, zatytułowany „Pan Tadeusz”, jest jednym z najbardziej znanych utworów polskiej literatury. Przedstawia obraz ojczystego kraju, przedstawiony z perspektywy emigranta, poszukującego bezpiecznego azylu za granicą. Mickiewicz rozpoczyna opowieść o krainie swojego dzieciństwa od zwrotu do rodzinnej Litwy i Matki Boskiej.
Spis treści
„Pan Tadeusz” został wydany w 1834 roku w Paryżu w formie dwóch tomów. Mickiewicz pracował nad poematem od grudnia 1832 do czerwca 1834 roku. Był to trudny czas dla wszystkich polskich patriotów, zaledwie trzy lata wcześniej upadło powstanie listopadowe, z którym wiązano nadzieje na odzyskanie niepodległości przez Polskę. Klęska wiązała z represjami ze strony zaborców, zlikwidowano polską armię i ograniczono autonomię Królestwa Polskiego. Powstańcy spotkali się z prześladowaniami, odbierano im mienie i wywożono na Sybir.
Mickiewicz przebywał w tym czasie w Paryżu, gdzie cierpiał z powodu osamotnienia i tęsknoty za rodzinną Litwą. Wieszcz był zawiedziony atmosferą panującą wśród emigrantów, co można dostrzec w epilogu „Pana Tadeusza”. Rozczarowany klęską powstania, postanowił stworzyć poetycki obraz ojczyzny. Poemat jest wspomnieniem czasów świetności, które bezpowrotnie przeminęły. Soplicowo zostało przedstawione jako ostoja polskości, prześladowanej przez politykę zaborców.
Inspiracją do stworzenia „Pana Tadeusza” były powroty z wojen napoleońskich oraz wizyty w wielkopolskich dworach szlacheckich. Początkowo, Mickiewicz chciał przedstawić w poemacie wyłącznie sielankową wizję Litwy. W 1833 roku zmienił jednak swoją koncepcję i postanowił skupić się na postaci Jacka Soplicy, ukrytego w zakonnym habicie napoleońskiego emisariusza.
Funkcję narratora w „Panu Tadeuszu” pełni sam Mickiewicz. W „Inwokacji”, otwierającej poemat, pojawiają się wątki biograficzne. Narrator kilka razy zwraca się do Maryi, w tym Matki Boskiej Ostrobramskiej („Panno Święta, co jasnej bronisz Częstochowy i w Ostrej świecisz Bramie!”). Poeta wspomina cud swojego uzdrowienia, gdy jako dziecko został ofiarowany w jej opiekę („jak mnie dziecko do zdrowia powróciłaś cudem”). Jest to odniesienie do prawdziwego wydarzenia. Mickiewicz, będąc dzieckiem, wypadł z okna i cudem wyzdrowiał, dzięki ofiarowaniu go opiece Matki Boskiej.
Inwokacja to odmiana apostrofy, która pojawia się na początku eposu. Jest prośbą o natchnienie, kierowaną do muz. Mickiewicz rozpoczął swój poemat od inwokacji, na wzór utworów epickich. Nie zwraca się jednak do muz, a do ojczystej Litwy, a następnie - do Matki Boskiej. Z ich wsparciem, poeta zamierza stworzyć sielankowy obraz krainy swojego dzieciństwa. W „Inwokacji” pojawia się także aluzja literacka. Mickiewicz nawiązuje do fraszki Jana Kochanowskiego „Na zdrowie”. Ojczysty kraj docenia się dopiero po stracie, podobnie jak zdrowie. Wieszcz odwołuje się do twórczości Kochanowskiego także z innego powodu. Był on jednym z pierwszych wielkich poetów, piszących w języku polskim.
Utwór „Pan Tadeusz”, który otwiera „Inwokacja”, to poemat epicki. Jest to gatunek epicki, zbliżony do eposu, pisany wierszem. Narracja ma charakter obiektywny, ale poemat jest mniejszy rozmiarowo od eposu. Fabuła koncentruje się wokół głównego wątku zdarzeniowego. „Inwokacja”, tak jak cały poemat, została napisana trzynastozgłoskowcem, ze średniówką po siódmej sylabie. Taka forma to odpowiednik greckiego heksametru, którym posługiwał się Homer.
Utwór składa się z dwóch strof, o różnej ilości wersów. Pierwsza zwrotka liczy cztery wersy, a druga - osiemnaście. Poeta zastosował rymy parzyste. W utworze wypowiada się pierwszoosobowy narrator, który w dalszej części poematu staje się trzecioosobowy i wszechwiedzący.
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana. Pojawiają się apostrofy („Litwo! Ojczyzno moja!”, „Panno Święta, co jasnej bronisz Częstochowy i w Ostrej świecisz Bramie!”), epitety („gród zamkowy”, „wiernym ludem”, „pagórków leśnych”, „łąk zielonych”, „błękitnym Niemnem”, „bursztynowy świerzop”, „panieńskim rumieńcem”), metafory („martwą podniosłem powiekę”, „panieńskim rumieńcem dzięcielina pała”) oraz porównania („gryka jak śnieg biała”, „wszystko przepasane, jakby wstęgą, miedzą zieloną”). Rośliny nabierają cech istot żywych, zastosowano ożywienia („ciche grusze siedzą”). Poeta posłużył się także wykrzyknieniami („Ty, co gród zamkowy nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem!”).
W pierwszych wersach utworu, narrator ukazuje miłość do ojczystej Litwy. Postrzega swój kraj lat dziecięcych jako miejsce święte, pozbawione jakichkolwiek wad. Sięga do renesansowych korzeni polskiej kultury, z których wywodzi się niezwykłość tworzonej w języku polskim literatury. Ojczyzna jest dla narratora największą wartością, która w codziennym życiu często zostaje pomijana.
Wielu Polakom łatwo przychodzi poszukiwanie wad ojczystego kraju. Człowiek nie docenia czegoś, co cały czas jest dostępne. Litwa zostaje przedstawiona w podobny sposób, jak zdrowie we fraszce Kochanowskiego („Ślachetne zdrowie, nikt się nie dowie, jako smakujesz, aż się zepsujesz”). Dopiero utrata ojczyzny sprawia, że w pełni zaczyna się doceniać jej piękno i wyjątkowość. Narrator doświadczył emigracji, dlatego zdaje sobie sprawę z jej konsekwencji - osamotnienia i nostalgii. Poemat ma na celu ukazanie Polakom piękna ich ojczyzny w czasach świetności. W ten sposób, Mickiewicz chciał zmotywować rodaków do walki o odzyskanie niepodległości po upadku powstania listopadowego.
Kolejna apostrofa jest skierowana do Matki Boskiej. Narrator przywołuje koncepcję Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski, która została zapoczątkowana przez Jana Kazimierza Wazę w XVII wieku. Było to związane z ostatecznym odparciem szwedzkiego natarcia, uznanym za cud, ratunek zesłany Polakom przez samego Boga za pośrednictwem Matki Boskiej. Narrator jest człowiekiem głęboko wierzącym, dostrzegającym obecność stwórcy w codziennym życiu. Nie jest chłodnym racjonalistą, ale typowym romantykiem, człowiekiem wrażliwym na piękno natury oraz istnienie pozaziemskiej sfery rzeczywistości.
Narrator przywołuje wydarzenie z własnego życia, kiedy dostrzegł boską opiekę. Jako dziecko, był bliski śmierci, matka straciła nadzieję na uratowanie syna. Jego życie zostało powierzone Matce Boskiej, która pozwoliła mu wrócić do zdrowia. Narrator, będący na granicy życia i śmierci, dzięki interwencji Maryi był w stanie na własnych nogach pójść do świątyni i podziękować za ratunek. W utworze pojawiają się trzy najważniejsze dla Polaków wizerunki Matki Boskiej - częstochowski, ostrobramski i nowogródzki. Narrator powierza wszystkie swoje troski Maryi, widzi jej opiekę nad ojczystym krajem. Jest przekonany, że Matka Boska pozwoli mu powrócić z emigracji do Polski, a całemu narodowi - odzyskać niepodległość.
Narrator z niecierpliwością oczekuje, aż postawi stopę na rodzinnej ziemi. Do tego czasu pozostają mu jedynie wspomnienia i wyobrażenia ojczystych stron. Dopóki musi przebywać na obczyźnie, prosi Matkę Boską, aby chociaż na chwilę pozwoliła mu ujrzeć litewski krajobraz oczyma swojej duszy.
W ten sposób rozpoczyna się opisowa część „Inwokacji”. Narrator przedstawia piękno stron, gdzie spędził beztroskie lata dzieciństwa. Posługuje się licznymi środkami stylistycznymi, aby oddać niezwykłość litewskiej natury. Odwołuje się do zmysłu wzroku, jak zapowiada w pierwszej strofie („Dziś piękność twą w całej ozdobie widzę i opisuję bo tęsknię po tobie”). Przypomina sobie leśne pagórki i zielone łąki, które rozciągają się nad błękitnymi wodami Niemna. Litewskie pola przypominają mu obraz, który zdobi złoto pszenicy oraz srebro żyta.
Narrator tworzy ciepłą, bezpieczną wizję ojczystego kraju, który przywodzi na myśl wyidealizowane dzieło sztuki, a nie prawdziwe miejsce na mapie świata. „Inwokacja” to zapowiedź tematyki całego poematu. Wprowadza czytelnika w sferę sacrum, do której dla narratora należy cała Litwa. Odizolowany od ojczyzny, prosi Matkę Boską o wsparcie, które pozwoli mu przetrwać na emigracji. Z całego utworu bije ogromny szacunek do rodzinnej Litwy, która staje się prawdziwą krainą szczęśliwości.
Aktualizacja: 2024-06-26 17:05:05.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.