Henryk Sienkiewicz jest znany przede wszystkim jako twórca powieści historycznych, takich jak „Ogniem i mieczem”. Swego czasu odszedł jednak od tego gatunku i zaczął tworzyć powieści obyczajowe i psychologiczne, które swoją treścią nawiązywały do dekadencji i niepokoju związanego z końcem wieku XIX. Takim dziełem jest właśnie „Bez dogmatu”, czyli historia Leona Płoszowskiego, bohatera, który nie potrafi znaleźć swojego miejsca w świecie i w relacjach z innymi ludźmi. Sienkiewicz w tekście wykorzystał wiele motywów literackich.
Spis treści
Istotną częścią powieści „Bez dogmatu” jest oczywiście motyw autorytetu, utrwalonych i obowiązujących w danym społeczeństwie zasad, które w czasach przełomu przeżywają kryzys i wywołują zmęczenie. Leon Płoszowski to przykład bohatera, który właśnie żyje bez dogmatu, bez narzuconych z góry przekonań i zasad, jakimi powinien się kierować. Nie uznaje autorytetów, nie ma ochoty słuchać nikogo ani spełniać oczekiwań innych osób. Z tego powodu nie żeni się z Anielką, chociaż coś do niej czuje. Tego oczekiwałaby jednak ciotka Leona, zatem młodzieniec woli wyjechać i wdać się w romans z mężatką. Życie Leona w tym wszystkim cechuje się też brakiem sensu i miejsca młodzieńca w jego otoczeniu – spędza on czas na bezsensownych rozrywkach, nie zajmuje się niczym produktywnym. Zapewne łączy się to właśnie z brakiem wzorców i zasad, za jakimi Leon mógłby podążać.
W powieści Sienkiewicza pojawia się także motyw miłości. Leon kocha z wzajemnością Anielkę, jednak jego sposób bycia oraz podejście do życia i oczekiwań innych sprawiają, że woli się od niej oddalić, mimo iż wydawałoby się, że wszystko prowadzi do małżeństwa. Zamiast tego Leon wdaje się w romans z mężatką Laurą, a potem pragnie wzbudzić zazdrość w Anielce, wykorzystując do tego Klarę. Anielka pozostaje wierna mężowi, ale zmienne uczucia Leona pogarszają jej stan i dziewczyna umiera. Dopiero wtedy Leon zaczyna rozumieć, jakimi uczuciami ją darzył, i żałuje swojego postępowania. Zdaje sobie sprawę, że to właśnie on był przyczyną nieszczęścia ukochanej, podczas gdy mógł ją uszczęśliwić, gdyby tylko tego chciał. Miłość jest zatem tu skomplikowana i uwarunkowana społecznie.
Z miłością w dziele Sienkiewicza wiąże się motyw romansu i zdrady. Leon nie potrafi wejść z Anielą w stabilny związek małżeński, zamiast tego decyduje się na romans z mężatką – piękną Laurą. Kobieta stanowi całkowite przeciwieństwo Anielki, którą wszak Leon kochał, jest skupiona na sobie i egoistyczna, zdradza męża dla własnej przyjemności. Takie zachowanie i postawa to w „Bez dogmatu” objaw nerwowości końca wieku, kryzysu kulturowego i odrzucenia dawnych wartości, które powoli przestają pasować do wciąż zmieniającego się świata.
W tekście wykorzystany został także motyw podróży. Leon tak spędza swoje życie, dzieląc je początkowo między Rzym, Warszawę i Paryż – ze względu na miejsce zamieszkania ojca i własną edukację. Potem podróże stają się dla niego sposobem na ucieczkę od otaczającej go rzeczywistości, rozwiązanie problemów z Anielką czy też metodą radzenia sobie z własnymi uczuciami.
To, czego brakuje Leonowi Płoszowskiemu, to przede wszystkim sens życia i poczucie własnej tożsamości. Jest osobą zdolną, wykształconą, utalentowaną, ale nie potrafi nic z tym zrobić. Poszukuje miejsca dla siebie, lecz nie zajmuje się niczym produktywnym – zamiast tego spędza czas, trwoniąc go na rozrywki i przyjemności, z których nie wynika nic prawdziwego i trwałego.
Dzięki wykorzystaniu formy intymnego dziennika, jaki prowadzi Leon, Sienkiewicz wprowadził do tekstu również motyw psychologii i analizy postaci. Dzięki temu czytelnik może lepiej zrozumieć motywacje i emocje bohatera.
W tekście Sienkiewicz sięga po motyw kobiety, przeciwstawiając sobie dwie postaci – Laurę i Anielę. Każda z nich jest związana z Leonem, ale reprezentują one zupełnie odmienne postawy i wartości, stanowiąc swoje przeciwieństwo.
Aktualizacja: 2025-10-14 16:34:16.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.