Miłość to jedno z najważniejszych słów w historii ludzkości. Pojęcie, które się za nim kryje, nie jest jednak jednolicie zdefiniowane. Jako topos literacki miłość jest przedstawiana na wielu płaszczyznach: fizycznej, emocjonalnej i duchowej. Może stanowić temat samego utworu, motor napędowy akcji, bądź element budowy postaci.
Spis treści
Motyw miłości należy do jednych z najczęściej wykorzystywanych w literaturze, ma również starożytne korzenie. Dzieła o charakterze erotyków, czyli utworów poświęconych miłości, odnaleźć możemy już w literaturze starożytnego Egiptu i Bliskiego Wschodu. Ludzie uważali miłość za siłę kosmiczną, przypisując jej bóstwa opiekuńcze: Inane, Bastet, Afrodytę.
Miłość nie jest zjawiskiem ostatecznie zdefiniowanym, co oddaje różnorodność jej opisów w literaturze. Autorzy podchodzą do niej na różnych płaszczyznach: fizycznej, emocjonalnej i duchowej. Tą ostatnią szczególnie doceniali romantycy, idealizując zjawisko miłości. Przykładem jej przyziemnego rozumienia może być z kolei twórczość pozytywistyczna. Sensualną miłość opisywali z kolei twórcy młodopolscy.
Miłość bywa motorem napędowym akcji utworu, a czasami wręcz jego tematem. Często stanowi element wewnętrznej budowy bohatera literackiego, jego motyw postępowania. Wszystko to oddaje wyjątkowość i siłę, którą ludzie przypisują temu zjawisku.
Najbardziej znana wersja tego mitu pochodzi z „Metamorfoz” Apulejusza. Według niej Psyche budziła swoją urodą zazdrość samej Afrodyty. Bogini kazała Erosowi rozkochać ją w pierwszym napotkanym mężczyźnie, jednak bóstwo samo zakochało się w kobiecie. O tego czasu kochankowie spotykali się pod osłoną nocy. Eros nakazał nigdy nie zapalać w swojej obecności światła, by Psyche nie mogła dojrzeć jego twarzy. Za namową sióstr dziewczyna zapaliła jednak kaganek, z którego na Erosa spłynęła kropla wosku i obudziła go.
Rozgniewany nieposłuszeństwem bóg odszedł, zaś Psyche szukała go po całym świecie. W świątyni Afrodyty błagała patronkę miłości o litość. Ta początkowo wyznaczyła jej najcięższe zadania, uległa jednak dobrej naturze dziewczyny. Dała jej Erosa za męża, zaś Zeus obdarzył nieśmiertelnością.
Biblijny utwór, nawiązujący do tradycji starożytnych pieśni miłosnych z Egiptu i Bliskiego Wschodu. Pozornie nie zawiera w sobie tematyki religijnej, a stanowi opis miłości Oblubieńca do Oblubienicy. Rozumiana alegorycznie staje się spoiwem między Starym i Nowym Testamentem, poruszającym temat miłości Boga do człowieka. W judaizmie czytana jest podczas święta Paschy zaś w katolicyzmie najczęściej cytowana podczas sakramentu małżeństwa. Sama w sobie, „Pieśń nad pieśniami” stanowi inspirację dla niezliczonej ilości dzieł literackich, będąc uniwersalnym przedstawieniem miłości; zarówno od zmysłowej, jak i duchowej strony.
Utwór opowiada o nieszczęśliwej miłości rycerza Tristana do królowej Izoldy – żony króla Marka. Połączeni miłosnym napojem w wyniku nieszczęśliwego zbiegu okoliczności, kochankowie nie potrafią bez siebie żyć. Na drodze ich uczucia staje rycerski honor Tristana, nienawistni baronowie króla Marka oraz sam los. Ostatecznie, oboje zakochanych spotyka śmierć. Ich groby łączy krzak głogu.
Opowieść o najsłynniejszej parze kochanków w historii. Niemożliwa miłość łączy Romea Monteki i Julię Kapulet, mimo nienawiści dzielącej ich rody. Młodzi potajemnie biorą ślub, jednak niedane im być razem. Przez zabicie w pojedynku bratanka matki ukochanej, Romeo zostaje wygnany. Julia ma zaś poślubić Parysa. Wraz z ojcem Laurentym dziewczyna pozoruje śmierć, by uciec do ukochanego. Romeo nie dowiaduje się jednak o podstępie i zażywa truciznę na grobie Julii. Ta, wychodząc letargu i widząc jego ciało, przebija się sztyletem. Nad ciałami młodych dochodzi do gorzkiego pojednania obu walczących rodów.
Przykład barokowej poezji miłosnej, w której najważniejsza pozostawała kunsztowność oraz koncept dzieła. Podmiot liryczny to cierpiący z powodu swojej miłości kochanek. Porównuje on swoją dolę do trupa, konfrontując przymioty śmierci ze swoim emocjonalnym stanem. W ostatniej zwrotce wiersza Morsztyna możemy doszukać się zaś zestawienia motywu Vanitas i przeświadczenia o wiecznie żywej miłości. Tym samym, chociaż dzieło jawnie ukazuje nieszczęście kochanka, oddaje również potęgę uczucie, jakie nim owładnęło.
Typowy przykład sielanki sentymentalnej, mającym formę bukoliki – utworu lirycznego o pasterzach. Dzieło wykorzystuje motywy arkadyjskie, odwołując się zarazem do opartych na czułostkowości i sentymentalnej egzaltacji wzorców uczuciowości.
Tematyką utworu jest nieporozumienie pomiędzy parą zakochanych pasterzy: Laurą i Filonem. Spóźniona na spotkanie dziewczyna nie zastaje ukochanego, co powoduje posądzenie go o zdradę z pasterką Doryną. Gdy Laura chce odejść, Filon wychodzi z ukrycia i oznajmia, że jedynie sprawdzał prawdziwość jej uczuć.
Powieść epistolarna o jednym z najsłynniejszych nieszczęśliwych kochanków. Tytułowy bohater to przykład romantyka, nazwanego od jego imienia typem werterycznym. Zakochany w zaręczonej z Albertem Lotcie, młodzieniec nie potrafi ani o niej zapomnieć, ani zawalczyć o jej względy. Goethe ukazuje miłość jako siłę destrukcyjną, pchającą człowieka powoli w objęcia szaleństwa i w konsekwencji samobójstwa.
Przedsiębiorczy kupiec i pozytywista Stanisław Wokulski, zakochuje się w pięknej, choć pustej arystokratce Izabeli Łęckiej. Próbuje zdobyć ją przy pomocy swoich pieniędzy, nie rozumiejąc, że obiekt jego miłości jest niezdolny do odwzajemnienia uczuć. Ostatecznie, przyłapując Łęcką na flircie ze Starskim, porzuca ją.
Ważnym wątkiem utworu jest rozdźwięk w sercu Wokulskiego między realistycznym podejściem do miłości, a jej romantyczną wizją.
W swojej chłopskiej epopei Reymont ukazuje miłość od jej biologicznej, cielesnej strony. Swoistym wcieleniem płodności drzemiącej w naturze jest Jagna. Romansuje ona z Antkiem, Wójtem i Jasiem a żaden inny mężczyzna we wsi nie pozostaje na nią obojętny. Sama Jagna łamie tym samym moralne i społeczne zasady gromady, nie do końca zdając sobie z tego sprawę. Reprezentuje bowiem przyrodę, która wykracza poza jakiekolwiek normy.
Erotyk prezentuje sensualną, cielesną stronę miłości dwojga zakochanych ludzi. Miejscem ich zbliżenia jest malinowy chruśniak, gdzie otoczeni przyrodą odkrywają wzajemnie swoje ciała. Akt ten ukazany jest w sposób piękny, upajający i dający im wzajemną radość. Staff osiąga taki efekt dzięki zastosowaniu specyficznego języka opisującego przyrodę oraz licznych wyrażeń dających wrażenie wzajemnie dopełniających się zmysłów.
W sposób typowy dla swojej poezji Baczyński eksponuje uczucie miłości przy pomocy nawiązań do przyrody. Wiersz ma przez to charakter doznania sensualnego, zarazem jednak można odczuć duchową jedność czującego człowieka i natury. Miłość jest więc zjawiskiem naturalnym, zanurzonym w Boskim dziele stworzenia.
Pewnego dnia rutynę mieszkającego na niewielkiej planetoidzie chłopca zakłóca pojawienie się róży. Piękny kwiat zachowuje się w sposób niezrozumiały dla Małego Księcia. Nie mogąc znieść kaprysów kwiatu, chłopiec opuszcza swój dom i wędruje po innych planetach. Po wielu przygodach udaje mu się wreszcie zrozumieć, co łączyło go z jego różą – miłość.
Antoine de Saint-Exupéry obrazuje to uczucie jako bolesne, niezrozumiałe, ale zarazem piękne i najważniejsze w życiu człowieka doświadczenie.