Przestrzeń w utworze literackim stanowi podstawę świata przedstawionego. To dzięki niej autor może osadzić fabułę w konkretnym kontekście. Chociaż czas również stanowi istotną część literackiej rzeczywistości, to właśnie miejsce akcji jest najistotniejsze. Można zobaczyć to zwłaszcza w utworach romantycznych, gdzie kwestia ciągłości trwania dzieła nie jest tak ważna. Podobnie wygląda to w utworach Franza Kafki czy Brunona Schulza. To właśnie kreacja przestrzeni daje nieskończone możliwości, które twórca może wykorzystać do budowania nastroju grozy, tajemniczości, idylli czy też odrealnienia. Można więc zatem stwierdzić, że kreowanie miejsca akcji w dziele może pełnić różne funkcje.
Za pomocą przestrzeni pisarz może stworzyć świat zupełnie niepodobny do rzeczywistości. Zlewanie się miejsc, tworzenie bardzo luźnej konstrukcji świata przedstawionego może upodabniać ją do snu. Konwencja oniryczna naśladuje marzenia senne, dodatkowo dodając do niego elementy fantastyczne. Utwory z tego typu formami wyrazu są bardzo plastyczne, a nawet niestworzone wydarzenia nie wydają się bezsensowne, ponieważ wpisują się w założony z góry plan. Czytelnicy są wtedy bardziej skłonni do wejścia w pełni w świat wykreowany przez autora.
Widać to doskonale w cyklu opowiadań Brunona Schulza Sklepy cynamonowe. Opowieść przekazywana jest z perspektywy małego dziecka, co dodatkowo legitymizuje zakrzywienia czasoprzestrzenne. Życie żydowskiej rodziny kupieckiej, z pozoru normalne (choć trudne z uwagi na dotkniętego chorobą ojca), w oczach narratora przypomina wizję senną. W tytułowym opowiadaniu bohater otrzymał zadanie powrotu do domu po portfel ojca, która staje się dla niego niezwykłą podróżą. Przechodzi obok tytułowych sklepów cynamonowych, które kojarzą mu się w ten sposób z uwagi na drewno, którym wyłożona jest fasada budynku. Przechodząc z jednego miejsca do drugiego tworzy się bardzo wiele zagięć w przestrzeni, dla przykładu przenikająca się z domem szkoła. Z uwagi na plastyczność stosowanej przez Schulza prozy poetyckiej, obraz ten znany wielu z marzeń sennych, staje się dodatkowo bardzo malarski. Pojawiają się również elementy synestezji, w opisie autor odwołuje się nie tylko do wrażeń wizualnych, ale także innych zmysłów - słuchu, węchu czy smaku. Wykreowana przez autora przestrzeń jest nierealna, jednak wyjątkowo przekonująca w swojej bajkowości.
Inną funkcją, którą może pełnić kreacja rzeczywistości jest nadanie jej cech arkadii. Piękne pejzaże malowane słowem przez artystów dodają wyjątkowości tworzonych przez nich miejsc. Nie sposób nie wspomnieć tutaj o Soplicowie, głównym miejscu akcji Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. Już na początku epopei narodowej, w Inwokacji obraz Litwy wydaje się nierealny z uwagi na swoje piękno i doskonałość. Dworek rodziny Sopliców jest zadbany, bardzo dostojny, a zarazem sielski. Życie tam toczy się wolniej, jak przystało na szlacheckie miejsce rodzinne. Przyroda otaczająca posiadłość (opisywana dokładnie podczas polowania na dużego zwierza czy grzybobrania) także dodaje piękna i idylliczności opisywanym wydarzeniom.
Wykreowana w dziele niebiańskość sprzyjała zamierzonemu przez autora odbiorowi dzieła, który miał stanowić ożywienie wspomnień Polaków przebywających na Wielkiej Emigracji po powstaniu listopadowym. Spory między bohaterami, choć często niełatwe, są w pewien sposób rozwiązywalne. Opisywane zabawy szlacheckie, uczty czy też inne elementy życia dworskiego przywodzą na myśl beztroskę, która wielu emigrantom kojarzyła się z latami dzieciństwa. Choć kraj był już pod zaborami, początkowo życie nie toczyło się w znacznie inny sposób niż wcześniej - szlachta mogła dalej utrzymywać się na folwarkach. W wielu domach kultywowano tradycje patriotyczne, czego wyraz można odnaleźć w epopei Mickiewicza - w dworku na ścianach wiszą portrety wielkich polskich żołnierzy, takich jak Tadeusz Kościuszko. Ozdobność i wielowymiarowość świata w Panu Tadeuszu pozwala na lepsze wczucie się w idealizm tego miejsca, przywodząc na myśl dobre czasy.
Potwierdzeniem takiego odbioru utworu Mickiewicza jest Latarnik Henryka Sienkiewicza. Skawiński, który zamknięty w swojej małej samotnej przestrzeni na Aspinwall zatraca się w pracy. Latarnia staje się dla niego więzieniem, nie zaś ostoją na stare lata, na co liczył. Otrzymany od Towarzystwa Polskiego egzemplarz Pana Tadeusza. Lektura przywodzi mu na myśl dom rodzinny, czasy dzieciństwa, co pozytywnie wpływa na bohatera. Odżywają w nim wspomnienia, znów czuje się Polakiem, mimo że zachowanie tożsamości przez tyle lat na obczyźnie nie było łatwe.
Przestrzeń w utworze literackim może być także wiernym oddaniem rzeczywistości. W okresie pozytywizmu zadaniem stojącym przed pisarzem było wierne, niemalże reporterskie rejestrowanie otaczającego go świata. Zacięcie artystyczne nie zwalniało go z założeń utylitarystycznych, propagowano więc hasła epoki, a także ukazywano świat przedstawiony silnie osadzony w realiach. Bolesław Prus w Lalce ukazał Warszawę bardzo dokładnie. Zachował odpowiedni układ ulic, a opisywane miejsca pokrywały się z ich rzeczywistym stanem. Widać to na przykładzie Powiśla, które było wtedy dzielnicą biedoty, więc koszmarny stan budynków, brud i zaniedbanie opisane w powieści oddawało realność tego miejsca. Podobnie, w opozycji do tego miejsca, prezentowano miejsca spotkań arystokracji. Dostojność i bogactwo w ich mieszkaniach oddawało ich status materialny.
Nie zawsze miejsce rozgrywania się akcji musi być jednak dokładnie opisane. Czasami to właśnie lakoniczność informacji o przestrzeni pozwala na skupienie się na rozgrywających się wydarzeniach. Stary człowiek i morze Ernesta Hemingwaya opisuje losy Santiago, pechowego rybaka, który walczy o byt usilnie próbując złapać rybę. Większość opowiadania skupia się na jego walce z marlinem, a niezbyt rozbudowane opisy przestrzeni dodają całej sytuacji dynamiki i napięcia.
Przestrzeń w utworach literackich pozwala autorom kreować rzeczywistość na ich potrzeby. Czasami bogaty i dokładny opis miejsc akcji pozwala na zaangażowanie wyobraźni czytelnika w wybraną przez twórcę konwencję, ukazującą idealizm lub oniryzm świata przedstawionego. W innych przypadkach lakoniczność opisów, ograniczona przestrzeń dodaje dziełu dynamiki, lub pokazuje samotność bohaterów w swoich historiach. Dzięki dowolności w tworzeniu świata utworu, artysta ma nieskończone możliwości oddania swojej historii w sposób jego zdaniem najwłaściwszy.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.