Oniryzm w kreowaniu świata przedstawionego w Sklepach cynamonowych

Autor Bruno Schulz
Autorką opracowania jest: Adrianna Strużyńska.

Sklepy cynamonowe to zbiór opowiadań Brunona Schulza, który ukazał się w 1933 roku. Utwory przedstawiają wspomnienia z czasów dzieciństwa, prawdopodobnie samego autora, ze względu na jego podobieństwo do narratora. Kraina dzieciństwa nie została jednak przedstawiona w realistyczny sposób. Opowiadania zostały utrzymane w konwencji onirycznej, w świecie przedstawionym zdarzenia realistyczne przeplatają się z sennymi wizjami.

Oniryzm to konwencja literacka, w której rzeczywistość przedstawia się w sposób przypominający sen. Charakteryzuje się irracjonalnością, absurdem, porzuceniem zasad logiki ni prawdopodobieństwa. W utworach utrzymanych w konwencji onirycznej nie muszą obowiązywać zasady logiki ani ciągi przyczynowo-skutkowe. Oniryzm ma swoje korzenie w antyku, ale w bardziej zaawansowanej formie, niepolegającej na dosłownym przedstawianiu snów bohaterów, pojawił się w XX wieku. W Polsce prekursorem oniryzmu był właśnie Bruno Schulz.

W Sklepach cynamonowych nie mamy do czynienia po prostu ze snami bohaterów: tutaj cały świat przedstawiony jest utrzymany w konwencji onirycznej i rządzi się podobnymi zasadami, jak marzenia senne. Nic nie wskazuje, że narrator śni lub ma halucynacje – wraca do rzeczywistości swojego dzieciństwa, takiej, jak ją zapamiętał, czyli widzianej z perspektywy dziecka o bogatej wyobraźni.

Świat przedstawiony podąża własnymi zasadami i wciąż się zmienia. Można odnieść wrażenie, że znajduje się na granicy jawy i snu. Z pozoru narrator nie wychowywał się w zbyt interesującym i tajemniczym miejscu. Było to niewielkie miasteczko, ale z perspektywy dziecka przypominało jednak labirynt, w którym na każdym kroku można było trafić na coś fascynującego.

Oniryzm ujawnia się poprzez zaburzenie ciągów przyczynowo-skutkowych. Jest to doskonale widoczne w opowiadaniu Sklepy cynamonowe, które dało tytuł całemu zbiorowi. Bohater wędrujący przez miasto nagle zorientował się, że jest w swojej dawnej szkole, która niespodziewanie okazała się ulicą. Cała sytuacja przypomina sen: pojawiają się nagłe i nieuzasadnione metamorfozy miejsc, osób, zwierząt. Koń, który zabrał narratora na przejażdżkę dorożką, niespodziewanie okazuje się ranny i kurczy się do rozmiarów małego, zabawkowego konika.

Dodatkowo, w opowiadaniach mają miejsce zdarzenia magiczne, które wymykają się wszelkim zasadom logiki i prawdopodobieństwa. Ojciec zamienia się w wypchanego ptaka lub karakona, ciotka Perazja rozpada się pod wpływem awantury, którą zrobiła Adeli. Część zdarzeń jest ze sobą powiązana, choć w nieracjonalny sposób. W trakcie o manekinach ojciec opowiada o swoich ambicjach demiurga, podejmującego się dzieła stworzenia oraz przemianach materii. Rzeczywiście możemy odnieść wrażenie, że opisywana rzeczywistość powstaje na naszych oczach. 

To konwencja oniryczna w dużej mierze sprawia, że Sklepy cynamonowe są tak oryginalnym dziełem i przedstawiają motyw dzieciństwa w unikalny sposób. Wizja czasów dzieciństwa jest subiektywna, a emocje odgrywają ważniejszą rolę od faktów. Wspomnienia są w większym stopniu odzwierciedleniem podświadomości narratora niż po prostu opisem konkretnych zdarzeń. Świat przedstawiony rządzi się podobnymi prawami, jak marzenia senne: nawiązuje do prawdziwych doświadczeń, ale deformuje je oraz nie kieruje się zasadami logiki i prawdopodobieństwa.


Przeczytaj także: Postać Ojca w Sklepach cynamonowych

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.