„Cierpienia młodego Wertera” to najsłynniejsze dzieło Johanna Wolfganga Goethego, a zarazem czołowy utwór okresu „Burzy i naporu” w Niemczech. Zaliczana do preromantyzmu, powieść wykreowała między innymi wzór bohatera, zwanego od imienia głównego bohatera werterycznym. Głównym wątkiem utworu jest nieszczęśliwa miłość Wertera do zamężnej Lotty, zakończona jego samobójczą śmiercią. Oprócz tego na łamach powieści odnaleźć możemy kilka wątków pobocznych, takich jak konkretne historie przedstawicieli niższych klas społecznych i ich stosunki z arystokracją. Istotnym jest również problematyka samobójstwa, ukazana przez Goethego.
Spis treści
Werter, wrażliwy młodzieniec o niezwykle artystycznej duszy, przybywa do urokliwego miasteczka Waldheim, szukając spokoju i inspiracji. Tam, podczas jednej z lokalnych zabaw tanecznych, poznaje Lottę – młodą dziewczynę, która robi na nim ogromne wrażenie. Lotta jest osobą wyjątkową, wyróżniającą się swoją inteligencją, zamiłowaniem do literatury oraz ciepłym, życzliwym usposobieniem. Werter szybko dostrzega w niej pokrewną duszę – kogoś, kto zdaje się rozumieć jego najskrytsze myśli i emocje. Fascynacja Lottą przeradza się w głęboką, niemal natychmiastową miłość. Dziewczyna, choć zafascynowana osobowością Wertera, traktuje go jednak tylko jako przyjaciela lub brata. Powodem jej dystansu jest fakt, że jest już zaręczona z Albertem. Nieobecność Alberta w pierwszym okresie znajomości Wertera i Lotty daje bohaterowi złudną nadzieję na spełnienie swoich uczuć. Gdy Albert wraca, sytuacja ulega diametralnej zmianie. Albert początkowo nie widzi w Werterze zagrożenia, jednak Lotta jest i pozostanie przy Albercie, co definitywnie zamyka przed nim możliwość realizacji jego uczuć. Zraniony młodzieniec wyjeżdża na jakiś czas, a gdy wraca, Lotta i Albert są małżeństwem, co jeszcze bardziej pogłębia dystans między nią a Werterem. Mimo to bohater nie potrafi zrezygnować z miłości do Lotty i wciąż bywa w jej domu, nawiązując z nią rozmowy i spędzając czas. Z czasem jego obecność staje się coraz bardziej uciążliwa, zarówno dla Alberta, jak i dla Lotty, Albert każe go odprawić. W akcie desperacji i bezradności Werter podejmuje tragiczną decyzję o odebraniu sobie życia. Przed śmiercią prosi Alberta o pożyczenie pistoletów, które później stają się narzędziem jego ostatecznego czynu.
Wątek miłosny w „Cierpieniach młodego Wertera” nie jest jedynie literacką fikcją, lecz ma swoje korzenie we własnych doświadczeniach samego Johanna Wolfganga Goethego. Inspiracją dla postaci Lotty była Charlotte Buff, młoda kobieta, w której Goethe się zadurzył podczas pobytu w Wetzlarze w latach 1772–1774. Charlotte, podobnie jak literacka Lotta, była zaręczona i później wyszła za mąż za innego mężczyznę – Johanna Christiana Kestnera. Miłość do Charlotte, niemożliwa do zrealizowania, wywarła na Goethem ogromny wpływ i znalazła swoje odbicie w postaci Wertera oraz jego tragicznej historii.
Goethe dotyka kwestii społecznych, które były żywo dyskutowane w epoce „Burzy i naporu” („Sturm und Drang”). Okres ten charakteryzował się krytyką feudalnych struktur społecznych oraz poszukiwaniem nowych ideałów wolności i równości. Werter, jako bohater reprezentujący mieszczaństwo, staje się symbolem aspiracji, ale również ograniczeń tej grupy społecznej w starciu z wyniosłą arystokracją. Werter, choć inteligentny, utalentowany i wrażliwy, reprezentuje klasę mieszczańską, która w ówczesnych Niemczech nie miała dostępu do wyższych sfer życia społecznego i politycznego. Wyjazd z Wahlheim i podjęcie pracy w placówce dyplomatycznej symbolizuje próbę Wertera znalezienia swojego miejsca w świecie, który jednak pozostaje dla niego zamknięty. Bohater, mimo swoich zalet, jest z góry oceniany przez pryzmat swojego mieszczańskiego statusu. Hrabia C., z którym Werter nawiązuje relację, początkowo wydaje się być wyjątkiem wśród arystokratów. Werter szanuje hrabiego za jego otwartość i mądrość, widząc w nim idealny przykład oświeconej arystokracji. Spotkania w domu hrabiego stają się dla bohatera przestrzenią, gdzie choć przez chwilę może poczuć się równy tym, których zazwyczaj uważa za niedostępnych, dopóki ci nie odkrywają jego pochodzenia. Moment, w którym Werter zostaje wyproszony ze spotkania w domu hrabiego, jest kluczowy dla ukazania przepaści między klasami społecznymi. Arystokraci, mimo przychylności gospodarza, wyrażają swoje oburzenie obecnością „kogoś niższego” w ich towarzystwie. W całym tym środowisku jedyną osobą, która sprzeciwia się niesprawiedliwości i ujmuje się za Werterem, jest Panna von B. Ta młoda arystokratka, z którą Werter ma bliską relację, wydaje się nie podzielać pogardliwego stosunku swojej klasy wobec mieszczaństwa.
„Cierpienia młodego Wertera” często nazywane są pierwszą powieścią mieszczańską, ponieważ w sposób wyjątkowy ukazują losy przedstawiciela tej klasy w starciu z dominującym porządkiem feudalnym. Goethe krytykuje wyniosłość arystokracji, jej przywiązanie do konwenansów i ignorancję wobec potrzeb oraz talentów niższych warstw społecznych.
Celowe odebranie sobie życia Werter wspomina w listach do Wilhelma na długo przed istotnym popełnieniem tego czynu. Analizuje przy tym jego naturę, rozumiejąc ją zgoła odmiennie od ogólnie przyjętej recepcji samobójstwa. Werter widzi w nim bowiem ostateczne udowodnienie samowystarczalności człowieka, podkreślenie wolności jednostki w decydowaniu o sobie. Dla niego śmierć to wybawienie od cierpień. Kłóci się o to potem ze stanowiskiem Alberta, będącego obrońcą klasycznego stanowiska co do samobójstwa. Ostatecznie Werter istotnie je popełnia, pchnięty do tego niemożliwym do spełnienia uczuciem względem Lotty.
Goethe nadał śmierci bohatera wygląd łudząco podobny do tego, jaki miało samobójstwo jego kolegi — Karla Wilhelma Jerusalema. Dodając dwanaście godzin konania i krew, chciał obedrzeć taki czyn z resztek romantyzmu, co miałoby odrzucać od jego popełnienia. Powieść wywołała jednak zgoła odmienny skutek. Tak zwana „gorączka werteryczna” (efekt Wertera) pchnęła wielu młodych ludzi do samobójstwa.
Parobek pracuje u bogatej wdowy. Kobieta traktuje go bardzo dobrze, okazując swoją przychylność. Parobek wkrótce zaczyna pałać do niej uwielbieniem i gorącym uczuciem miłości. Nie podoba się to jednak bratu wdowy, który widzi w kolejnym małżeństwie siostry zagrożenie dziedziczenia po niej jego własnych dzieci. Pewnego dnia parobek wyznaje kobiecie swoje uczucia. Zostaje za to wyrzucony ze służby, nie potrafi się jednak pogodzić z losem. Dowiaduje się, że ma ona poślubić nowego służącego, którego w przypływie zemsty zabija. Werter nie dostrzega w tym czynie zbrodni w ścisłym rozumieniu tego słowa. Podobnie jak w szaleńcu, odnajduje w nim odbicie własnych przeżyć wewnętrznych. Parobek to dla niego istota nieszczęśliwa, godna współczucia. Wątek ten staje się przyczynkiem do kolejnych rozważań na temat ludzkiej natury, szczęścia i cierpienia.
Henryk, który włóczy się po górach, zrywając kwiaty dla ukochanej Lotty, wydaje się zupełnie oderwany od rzeczywistości. Jego obsesja i melancholia są wynikiem nieodwzajemnionych uczuć, które w przeszłości doprowadziły go do upadku. Historia Henryka ukazuje, jak niszcząca może być miłość pozbawiona wzajemności i nadziei. Henryk był niegdyś pisarzem w domu ojca Lotty, co pozwalało mu na częsty kontakt z dziewczyną. W momencie, gdy wyznał jej swoje uczucia, spotkał się z odrzuceniem, a także z poważnymi konsekwencjami – został zwolniony z posady i wyrzucony z domu. To doświadczenie nie tylko odebrało mu źródło utrzymania, ale przede wszystkim złamało jego psychikę. Odrzucona miłość stała się dla niego początkiem drogi ku obłędowi, a Lotta – symbolem niedostępnego ideału, który nigdy nie przestaje go prześladować.
Dla Wertera postać Henryka jest wyraźnym sygnałem, co może spotkać człowieka, który nie potrafi poradzić sobie z własnymi uczuciami. Werter zauważa w Henryku swoje odbicie – widzi młodzieńca przepełnionego tym samym bólem, tęsknotą i rozpaczą. Przykład Henryka podkreśla destrukcyjną moc miłości. Goethe przedstawia ją nie jako uczucie, które wzbogaca i uszlachetnia, lecz jako siłę wyniszczającą. Spotkanie Wertera z Henrykiem ma również znaczenie symboliczne. Henryk, włócząc się samotnie po górach, zrywając kwiaty i ofiarowując je ukochanej, przypomina postać rycerza z romantycznych legend – człowieka całkowicie oddanego swojemu ideałowi, ale przez to skazanego na zgubę. W kontekście Wertera, Henryk jest nie tylko przestrogą, ale też zwiastunem tego, co może się wydarzyć, jeśli bohater nie znajdzie sposobu na walkę z uczuciem. Wprowadzenie postaci Henryka do powieści ma również funkcję dydaktyczną. Goethe, poprzez jego historię, przestrzega przed zgubnym wpływem skrajnych uczuć. Henryk jest przykładem człowieka, który nie potrafił znaleźć innej drogi poza całkowitym zatraceniem się w swojej miłości. Werter, dostrzegając podobieństwo między sobą a Henrykiem, zdaje sobie sprawę z tego, że zbliża się do podobnego końca.
Córka nauczyciela to zamężna kobieta, samotnie wychowująca trójkę synów. Werter poznaje ją i niezwykle podoba mu się towarzystwo dwóch najmłodszych chłopaków. Sporządza nawet portret całej latorośli kobiety. Mąż córki nauczyciela wyjechał do Szwajcarii w sprawie uzyskania mu należnej części pewnego spadku. Po miesiącu wraca jednak bez pieniędzy i w dodatku schorowany. Najmłodsze z dzieci pary umiera niedługo potem.
Aktualizacja: 2024-11-30 16:01:29.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.