Werteryzm - definicja, cechy, bohater werteryczny

Epoka literacka Romantyzm

Werteryzm - definicja, cechy, bohater werteryczny

Modele postaw to charakterystyczny element literatury romantyzmu. Wielu pisarzy tego okresu tworzyło bohaterów oryginalnych, oddających styl epoki. Wśród najbardziej znanych modeli postaw epoki romantyzmu wyróżnić należy werteryzm.

  • Werteryzm – definicja
  • Werter
  • Efekt Wertera
  • Cechy werteryzmu
  • Weltschmerz
  • Werteryzm w literaturze
  • Werteryzm – definicja

    Werteryzm to model postawy bohatera, który utrwalił się w literaturze za sprawą tytułowego bohatera powieści Johanna Wolfganga von Goethego. „Cierpienia młodego Wertera” to historia mężczyzny, którego losy stały się inspiracją dla wielu czytelników i autorów epoki romantyzmu. Motyw ów był tak popularny, że doczekał się licznych kontrowersji z nim związanych. Werteryzm bardzo często przeciwstawia się bajronizmowi ze względu na różnice w sposobie postrzegania świata przez obu bohaterów wzorcowych.

    Werter

    Główny bohater powieści Goethego to młody mężczyzna, który dzieli się swoimi emocjami z przyjacielem w formie listów. Ten gatunek – proza epistolarna – pozwolił na uwypuklenie emocji, jakie targają bohaterem i stanowią oś fabularną historii. Werter opisuje szczegółowo historię swojej miłości do Lotty, której nie może poślubić, ponieważ ta jest już zaręczona z innym mężczyzną. Werter podejmuje destrukcyjną decyzję o utrzymaniu przyjaźni zarówno z kobietą, jak i jej mężem, jednak po dłuższym czasie wypełnionym rozterkami decyduje się wyjechać. Nadmierna uczuciowość Wertera zmusza go do powrotu w czasie nieobecności Alberta – męża ukochanej. Powrót wywołuje w bohaterze nagromadzenie się uczuć, co skutkuje próbą pocałowania swojej dawnej miłości. Ta – przerażona i zawstydzona – ucieka, a Werter pogrąża się w wyrzutach sumienia i cierpieniu. Decyduje się popełnić samobójstwo. Ginie przez postrzał w głowę.

    Efekt Wertera

    Historia Wertera osiągnęła ogromną popularność wśród czytelników. Przejęci i zainspirowani jego losami oraz rozbudowanym życiem wewnętrznym młodzi ludzie podejmowali się prób jego naśladowania. Naśladownictwo posiadało dwa wymiary – pierwszy z nich dotyczył mody: młodzi mężczyźni, chcąc uchodzić za wrażliwych i refleksyjnych, nosili się tak, jak opisywany w powieści Werter. Drugim stopień naśladownictwa był o wiele bardziej tragiczny – mężczyźni decydowali się rozwiązać swoje cierpienia w podobny do Wertera sposób – poprzez samobójstwo. Książka Goethego wywołała, niespodziewaną dla tego rodzaju przekazu, falę samobójstw. Fakt ten stale towarzyszy odbiorowi utworu i jest tematem dyskusji nawet współcześnie.

    Cechy werteryzmu

    Werteryzm charakteryzuje się marzycielskim i idealistycznym podejściem do świata głównych bohaterów. Bohater werteryczny – zgodnie ze swoim pierwowzorem literackim – przeżywa wydarzenia bardzo emocjonalnie, posiada skłonności do melancholijnej refleksji oraz koncentracji przede wszystkim na sobie, co często objawia się w rezultacie skrajnym egoizmem. Tym, co najbardziej zajmuje bohatera werterycznego jest miłość – często przesadnie idealizowana, nieosiągalna i niespełniona. Wszystkie te cechy osobowości bohatera werterycznego wywołują u niego poczucie skrajnego pesymizmu i prowadzą go do zguby. Świat wewnętrzny bohatera werterycznego jest tak rozbudowany, że on sam z trudem radzi sobie z rzeczywistością.

    Weltschmerz

    Terminem, który związany jest z motywem Wertera w literaturze, jest niemieckie określenie weltschmerz oznaczające „ból istnienia”. Na poczucie weltschmerzu składają się emocje takie jak: zawód światem, melancholia, bezradność i apatia. Te uczucia kierują życiem bohatera książki Goethego i jest on najczęściej kojarzony z tym terminem. Główną cechą Weltschmerzu jest to, że bohater go odczuwający – inaczej niż w przypadku pozostałych modeli postaci epoki romantyzmu – nie jest w stanie ani go pokonać, ani z nimi walczyć (np. poprzez bunt czy negację rzeczywistości).

    Werteryzm w literaturze

    Motyw niespełnionej miłości wrażliwego mężczyzny, która doprowadziła go do zguby, stanowi jeden z głównych tematów literatury romantycznej. Podstawę Wertera na gruncie poezji polskiej najpełniej oddał Adam Mickiewicz w IV części Dziadów oraz w rozpoczynającym dramat wierszu Upiór. Bohaterem werterycznym jest w nich bez wątpienia Gustaw.

    1. W IV części „Dziadów” losy bohatera poznajemy w trakcie jego wizyty w domu księdza. Pojawia się on jako dawny uczeń duchownego, postać tajemnicza i pesymistyczna. Nie stara się wysłuchiwać dobrych rad swojego dawnego wychowawcy, prezentuje postawę pełną rezygnacji i smutku. Jego cechą charakterystyczną jest samotność. W tej części „Dziadów” odnaleźć można bezpośrednio wplecione w wypowiedzi głównego bohatera cytaty z utworu „Cierpienia młodego Wertera”. Gustaw przybywa, by przybliżyć historię swojego życia – każda godzina stanowi dla niego pretekst do tego, by – ponownie – symbolicznie – przebić swoją pierś nożem.
    2. Jest to mężczyzna, którego losy inspirowane są w dużej mierze zawodami miłosnymi samego Adama Mickiewicza. Młody Gustaw chciał poślubić pewną kobietę, jednak ta wydana została za lepiej sytuowanego mężczyznę o lepszym niż bohater pochodzeniu. Gustaw zdecydował się przybyć na ślub młodej pary i przyglądać się ceremonii z bezpiecznej odległości. W tym miejscu również popełnia samobójstwo poprzez przebicie sobie piersi sztyletem.
    3. Nieszczęśliwy kochanek powraca z grobu również w trakcie uroczystości „Dziadów” opisanej w części II dramatu. Tam upiór nie odrywa oczu od tajemniczej pasterki – śledzi ją i nie pozwala się wypędzić. Próba wyprowadzenia kobiety z kaplicy skutkuje tym, że zjawa podąża za nią, a wydarzenia posiadają charakter otwarty.
    4. Przyczyny tragedii Gustawa odnaleźć można w otwierającym wierszu – Upiór. Czytelnik śledzi w nim losy człowieka, który powraca zza grobu, by jeszcze raz przeżywać tragedię swojej utraconej miłości.

    Bohatera werterycznego odnaleźć można również w dramacie Juliusza Słowackiego pt. Kordian. Tytułowy mężczyzna, zanim zdecyduje się zając sprawami narodowymi, jest nieszczęśliwym kochankiem. Jego usposobienie scharakteryzować można cechami tożsamymi z modelem postaci, jaką jest Werter. Młodemu Kordianowi towarzyszą melancholijne rozmyślania, poczucie samotności i niezrozumienia. Odrzucony szuka szczęścia w innym miejscu, jednak również tam jego wrażliwość zostaje wystawiona na próbę. W czasie swoich wędrówek bohater dostrzega skazy w idealizowanym przez siebie wcześniej wizerunku kobiety, podważa istotę miłości. Kordian przekonuje się, że świat funkcjonuje w inny i o wiele bardziej przerażający sposób niż sądził w swoich idealistycznych wyobrażeniach. Jednak – jako przeciwieństwo do Gustawa z „Dziadów” – szuka rozwiązań w zdecydowanych działaniach patriotycznych.

    Werter to postać literacka, która bardzo silnie wpłynęła na tematykę literatury romantycznej. Jako osoba wyjątkowo wrażliwa i skłonna do melancholijnych refleksji, stanowiła doskonały przykład postawy charakteryzującej epokę. Niesamowita popularność motywu wynikała przede wszystkim z możliwości utożsamienia się z głównym bohaterem książki Goethego. Choć – w przeciwieństwie do bajronizmu – postać werteryczna nie szukała rozwiązań w łamaniu zasad społecznych czy buncie – odnalazła grono naśladowców ujętych rozbudowanym światem emocji głównego bohatera.


    Czytaj dalej: Dekadentyzm - definicja, przykłady

    Ostatnia aktualizacja: 2021-01-16 18:17:18