Literatura może spełniać różne funkcje, nie tylko dostarczać rozrywki, ale też skłaniać do refleksji. Artyści epok romantyzmu czy modernizmu często posługiwali się symbolami oraz elementami fantastycznymi, aby pełniej przekazać czytelnikowi przesłanie swoich utworów. W czasach zaborów, twórcy starali się dodawać Polakom otuchy, ale też wytykać im błędy, aby zmotywować naród do zmiany, której skutkiem miało być odzyskanie niepodległości. Refleksja nad narodem jest tematem takich dzieł, jak „Dziady cz. III” Adama Mickiewicza czy „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego.
Tworząc „Wesele”, Wyspiański opierał się na prawdziwym zdarzeniu - ślubie krakowskiego poety Lucjana Rydla oraz małopolskiej chłopki Jadwigi Mikołajczykówny. Wielu bohaterów utworu było więc inspirowane prawdziwymi postaciami, dzięki czemu autor stworzył przekonujący wizerunek polskiego społeczeństwa przełomu XIX i XX wieku. Chociaż pozornie doszło do pojednania i przełamania istniejących od wieków konwenansów, w rzeczywistości goście byli wyraźnie podzieleni na dwie grupy. Wyspiański ukazał wzajemne niezrozumienie i niechęć między chłopami a inteligencją.
Chłopi byli bardziej świadomi, niż wydawało się gościom z miasta. Orientowali się w bieżących wydarzeniach politycznych, chociaż inteligencja nie traktowała ich jak godnych partnerów do rozmowy i uważała, że powinni skupić się wyłącznie na pracy na roli. Chłopi byli patriotami, gotowymi do poświęcenia dla ojczyzny, ale potrzebowali silnego przywódcy, sami nie byli w stanie się zorganizować. Istniały między nimi podziały - różnili się pod względem zamożności oraz mentalności. Ukazują to chociażby różnice między obytą w świecie, zafascynowaną sztuką Rachelą i naiwną Panną Młodą, której zależało tylko na prostym, rodzinnym życiu. Chłopi byli też pozbawieni wad - często nadużywali alkoholu, przez co wpadali w długi, jak na przykład Czepiec, byli też skorzy do bójek. Ich największym przewinieniem był jednak materializm - schylając się po czapkę z pawimi piórami Jasiek zgubił otrzymany od Wernyhory złoty róg, który miał odegrać bardzo ważną rolę podczas wywoływania powstania.
Inteligencja została przedstawiona w „Weselu” w dużej mierze została ukazana w negatywnym świetle. Byli to dekadenci, ludzie słabi, przekonani, że żadne działanie nie ma sensu, ponieważ świat zmierza ku nieuchronnej zagładzie. Pozornie chcieli działać dla dobra ojczyzny, ale w rzeczywistości, kończyło się na słowach i planach. Woleli uciekać od nudy i bezsensu istnienia w alkohol i romanse, zamiast zacząć działać. Poeta i Dziennikarz brali udział w usypianiu społeczeństwa, zamiast dodawać Polakom sił do walki z zaborcą.
Artyści poddawali się chłopomanii, ale ich fascynacja była powierzchowna. Z jednej strony podziwiali proste, wiejskie życie, ale z drugiej - nie rozumieli ani nie szanowali chłopów. Jest to widoczne chociażby w związku Państwa Młodych - mężczyzna nieustannie wyznawał miłość swojej żonie, ale w rzeczywistości jej nie rozumiał, nie potrafił znaleźć z nią wspólnego języka. Inteligencja z jednej strony miała poczucie wyższości i aspirowała do roli przywódcy narodu, a z drugiej - pogrążała się w słabości i niemocy. Dramat jest gorzką krytyką narodu polskiego, ponieważ gdyby nie podziały społeczne i brak umiejętności współpracy, być może upragniona niepodległość nadeszłaby szybciej.
Podobne wnioski można wysnuć czytając trzecią część mickiewiczowskich „Dziadów”. Autor również wskazał na podziały, przez które Polacy nie potrafili się zjednoczyć przeciwko zaborcy. Patriotów wciąż brakowało, ponieważ wielu ich rodaków wolało układać się z wrogiem dla własnego bezpieczeństwa i wygody. Jest to szczególnie widoczne w scenie zatytułowanej „Salon warszawski”. Sytuację najlepiej podsumowały słowa Wysockiego, który stwierdził, że naród polski przypomina lawę. Z wierzchu znajduje się zimna, plugawa skorupa, czyli osoby, które nie przejmują się losem swojej ojczyzny. Wielu było Polaków, którzy nie przejmowali się Polską, było im obojętne, kto rządzi ich krajem, dopóki żyło im się bezpiecznie i wygodnie. Lawa zawiera jednak gorące wnętrze, symbolizujące prawdziwych patriotów. Byli to Polacy, którzy troszczyli się o losy ojczyzny, dlatego pozostawali w opozycji do obojętnych na wszystko konformistów.
W przedstawionej scenie doskonale widać podziały wśród Polaków. Przy stolikach zasiedli Polacy obojętni na losy ojczyzny. Najlepszym dowodem jest to, że towarzystwo rozmawiało po francusku, nie używali nawet ojczystego języka. Nie brakowało tam ludzi wysoko postawionych: urzędników, oficerów, artystów, dobrze urodzonych dam. Wydawałoby się, że elity powinny dawać Polakom dobry przykład, prowadzić ich do walki o wolność. Tymczasem, podobnie jak w dramacie Wyspiańskiego, widoczna była tutaj słabość najwyżej postawionych Polaków. Zamiast stawiać opór, woleli bawić się w swoim towarzystwie i nie podejmować ryzyka.
Towarzystwo stolikowe rozmawiało o błahych sprawach, podchodziło do życia powierzchownie. Kobiety narzekały, że w Warszawie nie ma już Nowosilcowa, ponieważ organizował najlepsze bale. Zdaniem dam, Rosjanin powinien zostać w mieście, gdyż jego przyjęcia przypominały ożywione obrazy. Towarzystwo podziwiało francuską modę, ale nie doceniało polskiej poezji. Damy sądziły, że wiersze polskich poetów są mało interesujące. Nawet artyści sądzili, że nie ma sensu pisać o sprawach narodowych, ponieważ Polacy nie lubią drastycznych scen. Gdy zgromadzeni usłyszeli tragiczną historię Cichowskiego, niewiele z niej zrozumieli, a niektórzy byli wręcz zmieszani i opuścili towarzystwo, jak na przykład Szambelan.
Przeciwieństwem towarzystwa stolikowego byli zgromadzeni przy drzwiach patrioci. Rozmawiali po polsku o istotnych sprawach narodowych. Martwiły ich prześladowania na Litwie, ponieważ sytuacja tam była o wiele gorsza niż w Polsce. Nie mogli pogodzić się z postępowaniem elit stojących na czele narodu. Zaangażowanie młodych patriotów dawało jednak nadzieję na lepszą przyszłość ojczyzny.
Wyspiański i Mickiewicz nie idealizowali Polaków, wręcz przeciwnie - wytykali im ich wady. Robili to jednak w dobrej wierze, ponieważ chcieli zmotywować rodaków do zmiany zachowania. Autorzy wywiązali się więc z zadania stawianego przed artystami - komentowali rzeczywistość, aby wpływać na sytuację w ojczyźnie.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.