W wielu tekstach kultury pojawiają się elementy fantastyczne: zjawy, upiory czy zjawiska metafizyczne. Ich wprowadzenie do utworu może mieć różny cel, na przykład przestraszenie czytelnika czy urozmaicenie fabuły. Bardzo często jednak, elementy nadprzyrodzone odgrywają jeszcze ważniejszą rolę - pogłębiają znaczenie utworu. Gdy pojawia się narracja oniryczna, w formie snów czy widzeń bohaterów, autor jest w stanie przekazać więcej, niż ograniczając się do wydarzeń realistycznych.
Wprowadzenie postaci fantastycznych w dramacie Stanisława Wyspiańskiego „Wesele” pozwala dokładniej ukazać osobowość bohaterów, ich słabości i skryte pragnienia. Dzięki temu, czytelnikowi łatwiej jest zrozumieć przesłanie dramatu i wizję polskiego społeczeństwa przełomu XIX i XX wieku, stworzoną przez autora.
Zdarzenia nadprzyrodzone, mające miejsce w bronowickiej chacie, zapoczątkowało niewinne z pozoru zaproszenie. W scenie 36 aktu I Poeta i Rachela prowadzili ze sobą niezobowiązujący flirt. Oboje mieli artystyczną wrażliwość, wszędzie widzieli poezję i chcieli sprowadzić ją również na odbywające się właśnie w Bronowicach wesele. Poeta wpadł więc na pomysł, aby zaprosić stojącego w sadzie chochoła - snop słomy chroniący rośliny przed mrozem. Rachela pragnęła również, aby w zabawie uczestniczyły wszelkie dziwy, kwiaty czy krzewy. Miało to się stać za sprawą mocy poezji.
Ku zaskoczeniu wszystkich, chochoł rzeczywiście pojawił się na weselu, a dodatkowo sprowadził ze sobą szereg zjaw i upiorów. Niewinna dyskusja dwojga zakochanych w poezji ludzi, sprawiła więc, że zabawa weselna potoczyła się całkowicie inaczej, niż można by było się spodziewać. W chacie pojawił się m.in. Rycerz, który ukazał się właśnie Poecie. Był to Zawisza Czarny, bohater bitwy pod Grunwaldem, symbol dawnej potęgi Polaków. Z pewnością nie był to przypadek, ponieważ pierwowzorem Poety był Kazimierz Przerwa-Tetmajer - autor dramatu poetyckiego „Zawisza Czarny”. Poeta wciąż marzył o stworzeniu wielkiego dzieła, ale te plany nie były realizowane. Rycerz pojawił się w chacie, aby przypomnieć mu, że powinien tworzyć poezję dodającą siły do walki, zamiast pogrążać się w dekadentyzmie i uciekać w pijaństwo. Spotkanie z Rycerzem ukazało prawdziwe oblicze Poety, który pragnął być wielki, ale w rzeczywistości pokonywała go własna słabość.
Zjawy ukazały się też innym bohaterom dramatu. Pan Młody ujrzał Hetmana, którego pierwowzorem był hetman Franciszek Ksawery Branicki - zdrajca ojczyzny, stronnik carycy Katarzyny i uczestnik konfederacji targowickiej. Pojawił się w bronowickiej chacie, aby wytknąć zdradę Panu Młodemu. Dotyczyła ona jednak nie ojczyzny, ale środowiska, w którym się urodził i wychował. Pan Młody wywodził się z krakowskiej inteligencji, ale na skutek chłopomanii, postanowił poślubić wiejską dziewczynę. Hetman wypominał mu, że wziął ślub z chłopką wyłącznie z powodu płytkiej fascynacji, przez co zdradził swój stan.
Na jaw wyszła również bolesna prawda na temat Dziada, bohatera niezbyt szanowanego przez pozostałych uczestników zabawy weselnej. Ukazał mu się Upiór, którym w rzeczywistości był Jakub Szela, przywódca rabacji galicyjskiej. Chłopi wystąpili wtedy przeciwko swoim panom, co doprowadziło do krwawej rzezi. Upiór był więc skąpany we krwi. Przypomniało to Dziadowi dawne czasy, ponieważ sam był uczestnikiem rabacji. Spotkanie z Szelą ukazuje też, jak głęboko zakorzeniony był konflikt między inteligencją (uważającą się za następców szlachty) i chłopów. Czytelnikowi łatwiej więc zrozumieć, z czego wynika wzajemna niechęć i brak porozumienia między tymi warstwami społecznymi.
Elementy fantastyczne ułatwiają dostrzeżenie przesłania utworu również w dramacie Juliusza Słowackiego „Kordian”. Zjawy odgrywają w utworze niezwykle istotną rolę, ponieważ ukazują lęki i słabości tytułowego bohatera. Zamiary Kordiana były szczytne - był on gotowy poświęcić życie, aby zabić cara i wyzwolić Polaków spod jego despotycznych rządów. Podczas spotkania spiskowców okazało się jednak, że większość z nich nie chce uciekać się do zabójstwa. Kordian uznał więc, że ma wystarczająco dużo siły psychicznej, aby zabić cara w pojedynkę.
Bohaterowi prawie udało się wykonać misję - dotarł pod drzwi sypialni cara. Tam dopadły go jednak dwie zjawy - Strach i Imaginacja. W ten sposób Słowacki przedstawił wewnętrzne rozdarcie Kordiana. Z jednej strony był przekonany, że zabicie cara jest jego moralnym obowiązkiem, a z drugiej - doskonale wiedział, że zabójstwo jest grzechem, a gdy zbrodnia zostaje odkryta - mordercę czeka kara śmierci. Kordian okazał się zbyt słaby, aby pozbawić życia uciskającego Polaków despotę i padł zemdlony przed drzwiami carskiej sypialni.
Kordian trafił do szpitala dla obłąkanych, gdzie spotkał kolejną zjawę - Doktora, w rzeczywistości będącego wcieleniem szatana. Pojawił się w sali bohatera, aby uświadomić mu, że jego poświęcenie dla narodu jest bezsensowne. Ukazał Kordianowi dwóch wariatów - mężczyznę uważającego się za krzyż Chrystusa oraz obłąkanego, który myślał, że jest Atlasem. Doktor przekonał bohatera, że również jest obłąkany, przez co odebrał mu ostatnią nadzieję. Zniknął, gdy w szpitalu pojawili się żołnierze, mający aresztować Kordiana. Postać nadprzyrodzona ukazuje więc moment, w którym bohater całkowicie stracił sens życia i zdał sobie sprawę, że nie jest w stanie zmienić świata.
Fantastyka pozwala pełniej przedstawić przesłanie utworu. W przypadku „Wesela” i „Kordiana”, elementy nadprzyrodzone umożliwiły przedstawienie słabości Polaków i ich niegotowości do walki za ojczyznę. Zjawy i upiory pozwalają też dokładniej ukazać osobowość bohaterów, w tym skrywane lęki i pragnienia, o których nie mówią światu. Jest to cenne zwłaszcza w przypadku dramatu, gdzie czytelnik poznaje postaci wyłącznie za pomocą dialogów i monologów, ale nie zna ich myśli.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.