Andrzej Kmicic to bohater powieści Potop Henryka Sienkiewicza. Jest on postacią dynamiczną, przechodzącą na łamach dzieła głęboką przemianę duchową. Czytelnik poznaje go jako brutalnego hulakę uznającego jedynie prawo silniejszego, niepozbawionego jednak pewnych cech pozytywnych. Z czasem Kmicic zmienia się pod wpływem miłości do swej ukochanej Oleńki oraz wydarzeń mających miejsce podczas akcji Potopu. Jednak jakim rodzajem bohatera literackiego jest chorąży orszański? Wiele osób skłania się ku określeniu go mianem bohatera romantycznego. Oprócz swojej dynamiczności przejawia bowiem wszystkie cechy bohatera bajronicznego. Poniższa praca ma na celu udowodnienie tej tezy na trzech przykładach z powieści Sienkiewicza.
Bohater bajroniczny to specyficzny rodzaj bohatera romantycznego, stworzony przez lorda Byrona na łamach powieści poetyckiej Giaur. Posiadał on trzy typowe dla siebie cechy, czyniące go zarazem typowym romantykiem. Pierwszą cechą jest bunt wobec zastanego porządku. Postać bajroniczna, w przeciwieństwie do innych bohaterów romantycznych, nie jest jednak bierna w swoim buncie. Jest ona wojownikiem, podejmuje rzuconą sobie rękawicę i staje do walki z ciemiężącymi ją zasadami. Skazuje się przy tym na wyalienowanie, niezdolna do życia w społeczeństwie.
Kmicic początkowo przejawia cechy typowego warchoła, między innymi brak poszanowania autorytetów. Jedynym uznawanym przez niego prawem jest maksyma "oko za oko". Widać jak pan Andrzej nie odnajduje się w społeczeństwie, które zostało jednak zbudowane na zasadzie poszanowania słabszych i prawa stanowionego. To człowiek czynu, który wyrąbuje sobie szablą wolność.
W toku swoich poczynań Kmicic zmienia się, jednak nabywa szlachetnych cech rycerza - patrioty. Niemniej nadal z oburzeniem podchodzi do przejawów skorumpowanej władzy i szlachty bez zasad. Gdy wielu postanawia poddać się, on walczy. Nie przyjmuje zdradzieckiej filozofii Bogusława Radziwiłła, nawet jeżeli wcześniej wierzył księciu Januszowi. To szczególny przypadek nonkonformizmu. Kmicic bowiem buntuje się najpierw przeciwko temu, co ogranicza mu wolność. Następnie jednak buntuje się przeciwko temu, co w jego oczach niesłuszne. Niesłuszna była zaś zdrada, kłamstwo i nieuczciwość.
U bohatera bajronicznego za buntem idzie w parze niezwykła uczuciowość. Daleko jej jednak do ckliwości Wertera, chłopca uciekającego od problemów. Tutaj główną rolę grają zemsta i gniew. Nie ma tutaj przebaczenia ani żalu za popełnione zbrodnie. Jest zaś ogromna ilość przemocy. Te kilka zdań praktycznie opisują Andrzeja Kmicica na łamach Potopu. Już sytuacja ze szlachtą laudańską i spaleniem Wołontowicz ukazuje mściwą naturę chorążego. Wynika ona po części jego przywiązania do towarzyszy, wrodzonej wierności bliskim. Niemniej wyrządzona przez to przemoc była aż nazbyt widoczna. Podobnie potraktowanie Kuklinowskiego stanowi koronny przykład jego mściwości oraz okrucieństwa. Przypalonego pułkownika pozostawił na belce, by ten zamarzł przez noc.
Emocjonalność głównego bohatera powieści ma jednak jeszcze jedną, mniej ponurą stronę. Kocha on przecież szczerze Oleńkę Billewiczównę, to dla niej zmienia swoje postępowanie. Stanowi ona swoistą muzę bohatera, dzięki niej okazuje się człowiekiem zdolnym do pozytywnych uczuć. W Giaurze było podobnie, główny bohater również napędzany był na przemian uczuciami miłości i mściwego gniewu. Trzeba tu jednak przyznać, że Kmicic ostatecznie zmienia swój sposób postępowania, hamując mordercze zapędy celami wyższymi. Stanowi to swoiste "odkupienie" bohatera bajronicznego, który przekuwa swoje mordercze talenty w broń ojczyzny i szlachetnych intencji. Niemniej nadal jest to typowa dla romantyka emocjonalność.
Cierpienie to ostatni przykład na romantyczny rodowód Kmicica. Bohater bajroniczny jest nim przepełniony, nie potrafi ukoić bólu, który drąży go od środka. Andrzej również cierpi. Wydaje się, że odpowiedzią na to cierpienie staje się u niego początkowo gniew. Strata towarzyszy kończy się spaleniem Wołontowicz, gdy Oleńka go wypędza, postanawia ją porwać. Dalej sytuacja nabiera rozpędu, gdy podstępna przysięga na krzyż wiąże go z Januszem Radziwiłłem.
Nikt nie potrafi zrozumieć jego decyzji, nawet ukochana przypina mu łatkę zdrajcy. On jednak postanawia być wierny zasadom, za co przyjmuje kolejne ciosy od losu. Służbę u nieuczciwego pana przypłaca prawie życiem, gdy Wołodyjowski rozkazuje go rozstrzelać. Kulminacja wewnętrznego bólu następuje na Jasnej Górze, gdzie ścieżka odkupienia wiedzie chorążego ku zostaniu Babiniczem. Jedyną różnicą między bohaterem a postacią bajroniczną jest ukojenie. Ostatecznie bowiem wewnętrzny ból Andrzeja Kmicica wiedze go do uszlachetnienia, zmiany na lepsze. Kiedy to następuje, bohater przestaje go odczuwać. Na powrót zyskuje szacunek ludzki, miłość Oleńki. Zmazane winy już mu nie ciążą. Niemniej cierpiał. Cierpiał tak, jak cierpieć powinna postać romantyczna.
Andrzej Kmicic bezapelacyjnie należy do kanonu polskich postaci literackich. Jego popularność w kulturze narodowej potwierdzają filmy oraz nadawanie sobie tego pseudonimu przez żołnierzy Armii Krajowej. Wyrosły z pewnego korzenia kultury, nie mógł być więc pozbawiony cech romantycznych. Mimo iż wiele osób krytycznie podchodzi do tej epoki literackiej, romantyzm to okres ważny dla polskości. Sienkiewiczowska postać ma więc cechy tego typu bohaterów, co czyni ją jeszcze bardziej atrakcyjną dla odbiorcy. Zastosował nawet znany z trzeciej części Dziadów motyw zmiany imienia dla rozpoczęcia nowego życia. Różni go jedynie ostateczny los, którym nie była porażka. Kmicic bowiem przeżywa straszne emocje, ma buntowniczą naturę i cierpi. Jednak wszystko to wiedzie go ku uszlachetnieniu, rycerskości. Ostatecznie wszystkie trudy podjęcia pracy nad sobą zostają nagrodzone. Niemniej w samej swej naturze, Kmicic to romantyk. Wystarczy bowiem spojrzeć, jak ten niebezpieczny człowiek traci głowę dla Oleńki. Jego romantyzm jest jednak romantyzmem czynu, romantyzmem rycerza. Daleko mu do Wertera, bliżej zaś dawnych bohaterów eposów.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:25:00.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.