Portret Byrona, Thomas Phillips, 1813
Literatura romantyczna posiadała wiele charakterystycznych cech. Często dzielone były one na kategorie odnoszące się do konkretnych zjawisk, postaci historycznych lub stylu pracy niektórych autorów. Do ostatniej kategorii zaliczyć można m.in. bajronizm.
Bajronizm to termin służący określeniu cech twórczości angielskiego poety – George’a Byrona. W jego twórczości odnaleźć można zarówno motywy, jak i modele bohaterów literackich, które często wykorzystywane były przez pozostałych twórców. Termin bajronizm pojawił się w XIX wieku.
Bajronizm zdefiniować można jako wpływ twórczości Byrona na literaturę romantyczną. Zawiera w sobie określoną postawę bohatera lirycznego wobec świata, charakterystyczny stosunek do historii oraz bunt i niezgodę na panujące w społeczeństwie zasady.
Obecność bajronizmu w utworach literackich zauważyć można poprzez sposób przedstawiania świata i bohatera. Bajronizm cechuje się rozbudowanym sprzeciwem wobec wzorców kulturowo-społecznych, indywidualizmem, poczuciem wyalienowania, które towarzyszy bohaterom literackim. Charakterystyczną cechą bajronizmu jest tzw. dwuznaczność moralna – w literaturze bajronicznej nie można rozdzielić jednoznacznie dobrych i złych zachowań. Najważniejszym elementem w ocenie zachowań bohaterów jest motyw, którym się kierują.
Bohatera bajronicznego definiować należy przede wszystkim jako indywidualistę i buntownika. Jest to postać, która nie zgadza się z przyjętymi normami społecznymi. Bardzo często bohatera bajronicznego otacza aura tajemnicy. Posiada on nieznaną przeszłość, która wpędza go w poczucie winy, krzywdy lub chęci zemsty. Bohater bajroniczny to osoba wyjątkowo nieufna. Odrzuca więzi ze społeczeństwem oraz wstawiennictwo Boga. Wyzwania, na które napotyka w życiu, stara się podejmować samodzielnie.
Giaur to powieść poetycka Byrona, która stanowi pierwowzór postawy określanej terminem bajronizm. Tytułowy bohater jest postacią, która dokonuje zemsty z miłości. Zakochany w kobiecie gruzińskiego pochodzenia doprowadza do tego, że ta – zgodnie z zasadami religijnymi swojego pochodzenia – ginie utopiona przez swojego męża. Giaur zabija mężczyznę i wypływa w podróż po świecie. Osiedla się w klasztorze. Zgodnie z ideą postawy bajronicznej trudno jest ocenić jednoznacznie czyny głównego bohatera oraz jego moralność. Swoim zachowaniem niszczy on małżeństwo i doprowadza do śmierci zakochanej. Z kolei „Don Juan” – poemat Byrona – przedstawia losy popularnej postaci uwodziciela, który łamie wszystkie reguły obowiązujące w danej społeczności. Don Juan to bohater o skrajnie wątpliwej moralności. W wersji Byrona Don Juan nie tylko uwodzi kobiety, ale przede wszystkim jest przez nie uwodzony. Jego liczne podróże pozwalają mu na refleksje dotyczące sposobu funkcjonowania świata, co uwidacznia się w licznych dygresjach głównego bohatera.
Postawa bajroniczna inspirowała wielu twórców. Wśród najważniejszych utworów czerpiących ze stylu George’a Byrona wyróżnić można:
Romantycy polscy inspirowali się twórczością Byrona i bardzo często tworzyli postacie, które swoimi cechami charakteru zbliżone były do postawy stworzonej przez angielskiego poetę. Poeci, którzy w swoich utworach posługiwali się motywem bajronizmu, to:
Bajronizm jako postawa i sposób obrazowania bohaterów chętnie wykorzystywany był w europejskiej literaturze romantycznej. Trudne do oceny postępowania bohaterów wynikały najczęściej z ich osobistych tragedii i cech charakteru. Bohaterowie bajroniczni to postacie samotne, indywidualiści skrywający istotne dla fabuły tajemnice. Buntowali się oni przeciwko regułom obecnym w danym społeczeństwie i bardzo często przekraczali granice. Postawa bajroniczna charakteryzuje się sporym pesymizmem – postaci tworzone na wzór dzieł angielskiego poety z trudem radzą sobie z otaczającą rzeczywistością i bardzo często decydują się na samotność i izolację.