Utwór Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz” to poemat epicki, nazywany też epopeją lub poematem heroicznym. Posiada więc szereg cech, charakterystycznych dla tego gatunku. W ten sposób, Mickiewicz chciał podkreślić podniosłość i wyjątkowość, opisywanych przez siebie wydarzeń.
Po pierwsze, utwór wyróżnia się wierszowaną budową. Składa się z dwunastu ksiąg, napisanych trzynastozgłoskowcem. Jest to tzw. aleksandryn polski, czyli forma wierszowa, w której ostatnią akcentowaną sylabą przed średniówką jest sylaba szósta od początku wersu i szósta sylaba po średniówce, która stanowi jednocześnie ostatnią akcentowaną sylabę w wersie. Tak kunsztowna forma jest charakterystyczna dla epopei.
Mickiewicz wybrał wyszukaną formę, aby przedstawić szlacheckie obyczaje w podniosły, pełny szacunku sposób. Momentami może wydawać się, że taka forma nie przystaje do tematyki utworu (np. polowanie Wojskiego na muchy). Mickiewicz podkreślił jednak w ten sposób, jak cenne są dawne obyczaje i tradycyjne wartości. Epopeja została jednak napisana językiem typowym dla gawędy szlacheckiej. Momentami upodabnia się więc do mowy potocznej. Większość utworu jest jednak utrzymana w patetycznym, podniosłym stylu. Mickiewicz chciał w ten sposób podkreślić wagę opisywanych przez siebie wydarzeń. Pojawiają się też porównania homeryckie. Są to rozbudowane na kilka lub nawet kilkanaście wersów opisy przedmiotów, postaci czy zjawisk.
Charakterystyczne dla epopei jest również przedstawienie legendarnych lub historycznych bohaterów. W utworze Mickiewicza, tę rolę pełni bohater zbiorowy, czyli szlachta. Jest to bardzo istotna warstwa społeczna, mająca realny wpływ na dzieje ojczyzny. W utworze zostały więc ukazane również jej wady, które doprowadziły do upadku Rzeczpospolitej. Mimo wszystko, Mickiewicz starał się rozbudzić w sercach Polaków nadzieję na lepszą przyszłość. Opisał patriotyczną postawę Tadeusza Soplicy i Hrabiego, którzy postanowili zaciągnąć się do wojska. Mickiewicz przedstawił też zjednoczenie okolicznej szlachty w imię wyższego dobra, czyli walki z zaborcą podczas zajazdu na Soplicowo. Okazało się więc, że szlachta jest w stanie zapomnieć o osobistych urazach, gdy staje twarzą w twarz z prawdziwym wrogiem.
Kolejną cechą epopei jest również umiejscowienie akcji na tle przełomowych zdarzeń historycznych. Perypetie mieszkańców Soplicowa nie były najważniejszym motywem utworu. Mickiewicz opisał ważne wydarzenia, które potencjalnie mogły prowadzić do odzyskania niepodległości przez Rzeczpospolitą. Ksiądz Robak starał się wywołać powstanie na Litwie, aby przygotować okoliczną szlachtę na nadejście Napoleona. Mickiewicz opisał więc przygotowania do wojny, która mogła przynieść niepodległość. Celem utworu było nie tylko upamiętnienie dawnych obyczajów i tradycyjnych wartości, ale też dodanie otuchy rodakom, przebywającym w Polsce i na emigracji.
Dla bohaterów epopei typowe jest też silne przywiązanie do środowiska, z którego się wywodzą i reprezentowanie jego typowych cech. Zdecydowana większość postaci wywodzi się ze stanu szlacheckiego. Są więc przywiązani do tradycyjnych wartości i obyczajów. Mickiewicz przedstawił patriotów i tradycjonalistów takich, jak Sędzia, Wojski czy Podkomorzy. Przywiązany do kultury szlacheckiej był też Maciek nad Maćkami. Należał do zubożałej szlachty zaściankowej. Mimo wszystko, uważał się za szlachcica i sądził, że powinien być traktowany na równi z innymi. Przejawy fascynacji zagraniczną modą np. u Telimeny i Rejenta czy Hrabiego były wyśmiewane przez pozostałych bohaterów.
Następną cechą epopei jest przedstawienie portretu psychologicznego postaci. Mickiewicz poświęcił wiele uwagi rozterkom bohaterów i motywacjom, które nimi kierują. W utworze pojawia się wiele postaci kontrastowych np. tradycjonalista Tadeusz i sentymentalny, zapatrzony w zagraniczne wzorce Hrabia. Czyny bohaterów podlegają też ocenie etycznej. Narrator nacechował zachowanie postaci pozytywnie lub negatywnie.
Typowa dla epopei jest też inwokacja. Jest to apostrofa do bóstwa o natchnienie. W utworze Mickiewicza nie pojawia się jednak zwrot do Muzy, ale do Matki Boskiej. Autor poprosił ją o przywrócenie utraconej ojczyzny oraz przeniesienie do kraju swojego dzieciństwa.
Kolejną cechą jest obecność trzecioosobowego, obiektywnego narratora. Uczestniczy on we wszystkich wydarzeniach oraz szczegółowo i realistycznie je opisuje. W utworze pojawiają się opisy szlacheckich strojów, a zwłaszcza - natury. Akcja niejednokrotnie zostaje przez nie zatrzymana. W ten sposób, Mickiewicz chciał podkreślić wyjątkowość litewskich obyczajów i krajobrazów.
Charakterystyczne dla epopei są również sceny batalistyczne. Mickiewicz przytoczył żywy, szczegółowy opis walki z Moskalami.
Kolejną charakterystyczną cechą jest wielowątkowa akcja. Główny motyw to losy Jacka Soplicy, które łączą ze sobą wszystkie pozostałe wątki. Mickiewicz opisuje jednak również spór o zamek czy perypetie miłosne bohaterów. Typowy dla epopei jest również podział na księgi. Utwór składa się z dwunastu zatytułowanych ksiąg.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.