Zdawałoby się, że taniec jest czynnością prozaiczną ze względu na swoją powszechność w kulturze. Wesela, czy rauty nie mogą odbyć się bez odrobiny rytmicznych pląsów. Urządzamy konkursy tańca, a derwisze wykorzystują go jako formę medytacji i modlitwy. Nie powinno więc dziwić, że ta forma aktywności ma swoje miejsce również w literaturze. Motyw tańca pojawia się w kolejnych epokach, często zmieniając swoje znaczenie. Jest on bowiem nośnym symbolem, przypisywanym uczuciom, a nawet oddającym całe ludzkie życie.
Taniec towarzyszy ludzkości od zarania dziejów. W kulturach całego świata możemy zaobserwować jego funkcje rytualne, ale również czysto rozrywkowe. Jako połączenie ruchu, rytmu oraz muzyki doskonale oddaje głębokie uczucia i idee, które byłby trudne do uzewnętrznienia w inny sposób. Dlatego sam taniec stanowi ważny motyw literacki.
Jak powiedziano wyżej, taniec może wyrażać emocje, odczucia i stany ludzkiego ducha. Przykładowo doskonale obrazuje pożądanie, radość czy szaleństwo. Ponadto w literaturze różnych epok możemy spotkać się z wykorzystaniem tańca w inny sposób.
Ważną odmianą tego motywu jest średniowieczny taniec śmierci - dance macabre. Ta groteskowa wizja pląsów ludzi z Kostuchą stanowiła przypomnienie równości ludzi wobec śmierci, jej nieuchronności i potrzeby zachowania cnotliwego życia.
Taniec często symbolizuje również to ostatnie. Ruch łatwo jest bowiem powiązać z kalejdoskopem zdarzeń, zaś żywiołowość z witalnością pragnącego żyć człowieka. Wirując w rytmie przedwiecznej muzyki, uczestniczymy w wydarzeniu niepowtarzalnym, wyrażając siebie i swoje przeżycia kolejnymi figurami tanecznymi.
Taniec jest istotnym elementem wielu mitologii, ma również swoje miejsce w ludzkiej obrzędowości. Najbliższy nam krąg kultury klasycznej zna literackie opisy orgiastycznych misteriów ku czci Dionizosa (Bachusa). Bóg winnej latorośli opisywany był jako otoczony wiecznym korowodem pijanych satyrów i na poły szalonych kobiet - bachantek. Wszędzie więc, gdzie udał się Bachus, towarzyszył mu taniec podsycany winem. Nie były to jednak zwyczajne plasy, jakie dzisiaj znamy choćby z miejskich sylwestrów. Wyrażały one tajemniczą, witalną siłę natury. Z tego powodu bywały niebezpieczne. Przekonał się o tym choćby sławetny Orfeusz, kiedy odmówił udziału w Bachanaliach. Opętane szałem, dzikie bachantki rozerwały go wtedy na strzępy.
Pośród spisanych mitów greckich możemy również znaleźć postać Terpsychory - jednej z dziewięciu muz, patronującej sztuce tańca. Jej imię dosłownie znaczy „Kochająca taniec”. Przestawiano ją w tanecznej pozie z lirą i plektronem.
Taniec w Biblii występuje kilkukrotnie, w różnych kontekstach. Znaczącym przykładem może być moment uratowania Izraelitów od wojska egipskiego. Kiedy Bóg zatopił rydwany i jeźdźców faraona wodami Morza Czarnego, ocaleni oniemieli przed Jego potęgą. Pierwsza wyrwała się z odrętwienia Miriam, siostra Mojżesza. Porwawszy w ręce bębenek, ruszyła z izraelskimi kobietami w taniec dziękczynny, śpiewem wychwalając potęgę Boga i łaskę ocalenia z Jego ręki.
Inny charakter ma taniec w Ewangelii według świętego Marka. Opisana jest tam siostrzenica Heroda Antypasa - Salome. Słynąca z niesamowitych zdolności tanecznych, urzekła swojego wuja pokazem do tego stopnia, że ten obiecał spełnić każde jej życzenie. Za namową matki Herodiady Salome zażądała podania sobie głowy Jana Chrzciciela na srebrnej tacy. Prorok otwarcie krytykował bowiem Herodiadę za niezgodny ze zwyczajem Izraela związek kobiety z bratem swojego zmarłego męża. Mściwa matka wykorzystała więc uwodzicielski taniec córki do wywarcia zemsty na Janie Chrzcicielu.
Motyw tańca w średniowiecznych tekstach literackich zawarty jej w motywie dance macabre - tańca śmierci. Dobrym jego przykładem jest rozmowa, jaką odbył mistrz Polikarp z Kostuchą. Pragnął on bowiem spotkać Śmierć, aby dowiedzieć się o niej jak najwięcej i tym samym znaleźć sposób na uniknięcie ostatecznego końca życia. Kostucha wyjawia mu jednak, że nie ma przed nią ucieczki. Każdy prędzej, czy później musi zatańczyć z jej kosą i ruszyć do grobu w korowodzie, którego koniec nastąpi dopiero przed Sądem Ostatecznym.
Motyw tańca śmierci zrealizowany zostaje tutaj poprzez kolejne wyliczenia ludzi, którzy podlegają władzy Kostuchy. Rozmówczyni Polikarpa groteskowo wymienia ludzi ze wszystkimi ich przywarami, zaznaczając tym samym potrzebę walki z grzechem. Podkreśla, że zarówno biedni jak i bogaci położą głowę pod jej kosę. Tym samym zrównuje ich wobec przeznaczenia i zasad społecznych. Obok funkcji religijnej są do podstawowe cele motywu tańca śmierci. Poprzez swoją groteskową formę przypominał on ludziom, że wszyscy są śmiertelni i równi wobec śmierci. Dlatego muszą przestrzegać przykazań Boga, ponieważ nie ma możliwości uniknięcia odpowiedzenia za swoje czyny.
Mistrz z Czarnolasu opisuje w swoim dziele zwyczaj ludowego świętowania Sobótki - wigilii św. Jana, przypadającej na noc z 23 na 24 czerwca. Tym słowem określa się dokładnie ognisko palone w leśnych ostępach, wokół którego tańczą ubrane na biało młode dziewczyny z wioski. Obrzęd ten ma starożytne, pogańskie korzenie, sięgające jeszcze tradycji słowiańskiej.
W dziele Kochanowskiego dziewczęta zasłuchują się w muzykę i dają porwać rytmowi. Dla każdej z nich taniec wyraża inną rzecz, o czym informują zgromadzonych swoim śpiewem.
Jedną z najbardziej zapadających scen epopei narodowego wieszcza, jest odtańczenie narodowego tańca polskiego - poloneza. Zorganizowany z okazji przybycia do Soplicowa generała Dąbrowskiego i zaręczyn Zosi z Tadeuszem, stanowi wyraz piękna rodzimej tradycji. W pierwszej parze rusza panna młoda i Podkomorzy, uważany za „ostatniego, co poloneza tak wodzi”. Widowiskowe figury oraz kunszt tańca wzbudzają w zebranych zachwyt.
W bronowickiej chacie chłopi i inteligencja razem tańczą na weselu, wyrażając swoją radość i chęć zabawy. Kiedy jednak świat realny zaczyna przeplatać się ze światem nadprzyrodzonym, motyw tańca przybierze zaskakujący kształt.
Zastygli w oczekiwaniu na głos złotego rogu Polacy porwani zostaną przez chocholi taniec. To w nim sztywno odtwarzać będą kolejne figury tańców narodowych, zahipnotyzowani przedziwną muzyką. Chocholi taniec oznacza tutaj marazm narodu, brak działania. Zarazem jednak jet to ruch, ale ruch odtwarzany i bez życia. Ukazuje on więc stan polskiego ducha narodowego - zachowawczość, odtwórstwo tradycji zamiast prawdziwego rozwijania jej. Połączyć to możemy z postacią samego chochoła- istoty symbolizującej zarazem przetrwanie polskości i marazm „oczekiwania” na możliwość jej powrotu.
Taniec w utworze Juliana Tuwima to szalony korowód, obejmujący sobą cały świat. Poeta ukazuje przez niego absurd otaczającej go rzeczywistości, wyszydzając wiele z jej elementów. Zarazem jednak łączy taniec z apokaliptycznymi wizjami, pośród balu przewija się Bestia i Nierządnica Babilońska w nowoczesnej odsłonie. Świat na końcu utworu Juliana Tuwima rzeczywiście się kończy, a przez zapatrzenie w swój opętańczy taniec, świat nie spostrzegł nawet własnej zagłady.
Rodzina Stomilów reprezentuje świat postmodernistyczny, istniejący po obaleniu wszelkiej tradycji i otworzeniu się człowieka na totalną wolność. Stomil i Eleonora są tu pokoleniem, które tego dokonało. Ich porewolucyjny świat jest jednak w istocie chaosem, rupieciarnią starych idei, w których nie dzieje się nic. Takiemu obrotowi spraw sprzeciwia się najmłodszy członek rodziny - Artur. Czując się ograbiony ze swojego młodzieńczego buntu, podejmuje go poprzez próbę wprowadzenia porządku do swojego świata. Kiedy jednak formy starego świata zawodzą z powodu swojej martwoty, sięga po władzę. Bowiem jedynie ona stanowi syntezę buntu i porządku - władca jest zarazem wolny, a jego wola stanowi prawo.
Artur jest jednak zbyt słaby, by utrzymać swoją tyranię. Kiedy dowiaduje się o zdradzie Ali, emocje biorą górę. Wykorzystuje to Edek, podejrzany cham i brutal bywający w domu Stomilów. Zabija Artura, ogłaszając wprowadzenie swoich rządów twardej ręki. Biorąc do pary Eugeniusza i prowadząc go, tańczy nad trupem zabitego mężczyzny tango „La Cumparsite” ze wszystkimi figurami.
Taniec Edka nosi znamiona plemiennego rytuału tańca zwycięstwa. Brutalny cham z lumpenproletariatu podkreśla nim swoją dominację. Dobranie sobie do pary Eugeniusza - mieszczanina z dobrego domu, obrazuje zwycięstwo racji prymitywnej siły. Zwycięstwo, które Edek świętuje tangiem może być zaś rozumiane jako ostrzeżenie przez totalitaryzmem wyrosłym na zgliszczach świata po rewolucji obyczajowej.