Koniec pie?ni, Edmund Leighton, 1902
Dzieje Tristana i Izoldy to jeden z najbardziej rozpoznawalnych eposów rycerskich. Opowieść o nieszczęśliwej miłości kochanków należy do klasyki europejskiej literatury. Nosi przy tym znamiona znacznie starszej tradycji, pamiętającej czasy Celtów.
Spis treści
Pan Lonii Riwanel żeni się z siostrą króla Marka, Blancheflor. Ginie w starciu z diukiem Morganem. Jego żona rodzi chłopca, nadaje mu imię Tristan, po czym umiera. Uczony przez koniuszego Gornewala sztuki wojennej, chłopiec wyrasta na znakomitego rycerza. Porwany przez Normanów trafia na dwór Marka. Postanawia mu służyć.
Z Irlandii przybywa rycerz Morhołt, domagając się daniny z młodzieży. Tristan stawia mu czoło, jednak zostaje ranny zatrutym ostrzem. Leczy go siostrzenica Morhołta, królewna irlandzka Izolda Jasnowłosa. Nie wie bowiem, że zabił jej wuja.
Przywiązanie króla do siostrzeńca wzbudza niezadowolenie baronów. Wasale zmuszają władcę do ożenku. Ten zgadza się pojąć jedynie posiadaczkę włosów, z których złotą nitkę przyniosła mu jaskółka. Pamiętając Izoldę, Tristan wyrusza na poszukiwanie żony dla Marka. W Irlandii zdobywa rękę dziewczyny, zabijając dręczącego kraj smoka. Matka królewny przyrządza magiczną miksturę, która ma zapewnić jej córce i Markowi wieczną miłość. Powierza ją wiernej Blancheflor. Niestety przypadkowo wypijają ją Tristan i Izolda. Momentalnie zakochują się w sobie.
Od tego czasu rozpoczyna się dramat kochanków. Spotykają się potajemnie, próbując unikać kolejnych zasadzek nienawistnych baronów. W końcu zostają jednak przyłapani i skazani na śmierć. Kochankowie uciekają, zaszywając w lesie moreńskim.
Tam wiodą nędzne życie. Pustelnik Ogryn próbuje przekonać Tristana do pokuty za grzech zdrady króla. Wkrótce Marek odnajduje ich śpiących w szałasie i przedzielonych mieczem. Biorąc to za znak czystości, władca wybacza kochankom.
Tristan i Izolda nie mogą jednak bez siebie żyć. Wiedząc, że naraża kochankę na niebezpieczeństwo, rycerz postanawia odejść. Wyjeżdża do Galii, gdzie w walce z olbrzymem Urganem Wlochatym zdobywa dla Izoldy psa Milusia. Magiczny dzwoneczek u jego szyi potrafi rozwiać każdy smutek. Kochanka nie przyjmuje jednak prezentu. Woli cierpieć jak Tristan.
Po latach rycerz przybywa do Bretanii. Tam wspomaga diuka Hoela walczącego ze zbuntowanym Ryjolem. Za pomoc dostaje rękę córki magnata, Izoldy o Białych Dłoniach. Nie chcąc zdradzić ukochanej, nie konsumuje jednak małżeństwa.
Nie mogąc żyć bez Izoldy Tristan powraca do Tyntagielu. Jednak Izolda wierzy, że jej ukochany zapomniał o niej i gardzi nim. Udając oszalałego, rycerz próbuje udowodnić swoją miłość. Musi jednak ponownie uciekać.
Podczas bitwy zostaje potem śmiertelnie raniony. Prosi swojego szwagra Kaherdyna, by przywiózł Izoldę Jasnowłosą. Jeżeli mu się to uda, ma wywiesić na okręcie biały żagiel. Jeżeli nie, czarny. Niestety, czująca żal do rycerza Izolda o Białych Dłoniach oszukuje męża i ten umiera w przekonaniu, że kochanka nim wzgardziła. Gdy Jasnowłosa przybywa do Tristana, umiera z żalu.
Król Marek każe pochować kochanków na Tyntagielu. Co noc z grobu Tristana wyrasta głóg i zanurza się w grobie Izoldy. Trzy razy ścinany, trzy razy odrasta. Król nakazuje pozostawić go na znak potęgi miłości.
Za pomoc w odparciu wrogów, król Marek oddaje panu Lonii Riwalenowi za żonę swą siostrę Blancheflor. Ten wkrótce ginie podczas walk z diukiem Morganem. Oddana pod opiekę marszałka Rohałta brzemienna Blancheflor rodzi syna. Nadaje mu imię Tristan („smutek”), po czym umiera z żalu. Morgan pokonuje Rohałta. Marszałek ratuje chłopca, przedstawiając jako swojego syna. Gdy dziecko kończy siedem lat oddaje go pod opiekę koniuszego Gornawela. Ten uczy go sztuki rycerskiej.
Pewnego dnia Tristan zostaje porwany przez normańskich kupców. Rozpętuje się sztorm, który ustaje dopiero po uwolnieniu chłopca. Na brzegu młodzieniec spotyka grupę myśliwych, których uczy pięknie ćwiartować zwierzynę. Będący pod wrażeniem mężczyźni zabierają Tristana na zamek króla Marka. Zachwycony jego grą na harfie, władca przyjmuje go na swój dwór.
Po trzech latach do Kornwalii przybywa Rohałt. Powiadamia króla, kim jest Tristan i jako dowód pokazuje czerwony karbunkuł (kamień szlachetny) należący niegdyś do Blancheflor. Chłopiec postanawia pozostać na służbie Marka, a swoje posiadłości oddaje Rohałtowi.
Z Irlandii przybywa straszliwy rycerz Morhołt, żądając daniny dla swojego pana – trzystu piętnastoletnich dziewcząt i tyluż chłopców. Irlandczyk rzuca wyzwanie każdemu, kto chciałby podważyć słuszność daniny. Tristan podejmuje z nim walkę, która odbywa się na Wyspie Świętego Samsona. Powraca zwycięski, jednak śmiertelnie ranny zatrutym mieczem.
W Irlandii śmierć Morhołta opłakuje królowa, jego siostra oraz siostrzenica Izolda Jasnowłosa. Królewna pała nienawiścią nawet do imienia Tristana.
Śmiertelnie ranny rycerz prosi o umieszczenie go w łodzi. Dryfując, ma nadzieję spotkać kogoś, kto go uleczy. Zniesiony na wybrzeże Irlandii, zostaje przyniesiony przed oblicze Izoldy Jasnowłosej. Podaje się za lutnistę, a zniekształconej trucizną twarzy królewna nie rozpoznaje. Uleczony przez jej zioła, ucieka.
Czterej baronowie: Andret, Gwenelon, Gondoin i Denoalen są zazdrośni o wpływy Tristana na dworze. Chcą zmusić króla Marka do ożenku, by ten nie zostawił tronu siostrzeńcowi. Grożą buntem. Władca dostrzega nagle jaskółkę, niosącą w dzióbku złoty włos przepięknej urody. Oświadcza, że ożeni się jedynie z jego właścicielką. Pamiętając Izoldę, Tristan zgadza się odnaleźć kandydatkę na żonę króla. W przebraniu kupca wyrusza do Irlandii.
W obcym kraju dowiaduje się, że pewne miasto pustoszone jest przez smoka. Bestia daje się ubłagać jedynie ofiarą z młodej dziewczyny. Król Irlandii obiecał rękę swojej córki temu, kto zgładzi bestię. Tristan staje do walki ze smokiem i zabija go. Odrąbawszy język potwora, pada jednak nieprzytomny od jego jadu. W tym czasie inny rycerz, znany z tchórzostwa, odcina łeb potwora i udaje do króla Irlandii. Tam upomina się o rękę Izoldy. Podejrzewając oszustwo, królewna udaje się do smoczej jamy. Tam odnajduje Tristana i zabiera do swoich komnat, gdzie leczy rycerza. Wtedy też odkrywa, że to on zabił Morhołta. Początkowo chce go uśmiercić, lecz Tristan przekonuje kobietę, by tego nie robiła. Izolda wybacza mu.
Nazajutrz rycerz konfrontuje się z oszustem. Prawda wychodzi na jaw. Tristan oznajmia, że zdobył rękę Izoldy Jasnowłosej dla króla Marka. Ta jest zawiedziona, że nie zdobył jej dla siebie.
By zapewnić szczęście córce, matka Izoldy sporządza potężny napój magiczny. Wywołuje on prawdziwą miłość silniejszą od śmierci w tych, którzy go spożyją. Powierza go służącej córki, Brangien.
Gdy Izolda i Tristan podróżują statkiem do Konrwalii, dochodzi do tragedii. Pod nieobecność Brangien przypadkowo wypijają magiczny napój i od razu zakochują się w sobie. Wiedząc, co przyniesie ta zakazana miłość, Brangien wypowiada znamienne słowa: otoście wypili śmierć własną..
Król Marek poślubia Izoldę Jasnowłosą. By uniknęła hańby, Brangien zastępuje ją podczas nocy poślubnej. Marek szczerze kocha małżonkę, ona jednak nie potrafi już żyć bez Tristana. Wie też, że służka zna jej tajemnice. Izolda wynajmuje więc najemników, by ci zabili Brangien i na dowód morderstwa, przynieśli królowej język dziewczyny.
Schwytana w lesie służąca błaga o litość. Broni się, że jej winą było tylko pożyczenie królowej białej koszuli ślubnej. Prosi o pozdrowienie swojej pani. Wzruszeni oddaniem najemnicy przywiązują ją do drzewa i zostawiają żywą. Królowej przynoszą zaś język zabitego psa. Izolda wzruszona ostatnimi słowami Brangien popada w rozpacz. Wtedy najemnicy przyznają się do podstępu. Branien wraca z lasu. Kobiety przebaczają sobie nawzajem.
Baronowie donoszą królowi o romansie głównych bohaterów. By uniknąć oskarżeń, Marek oddala Tristana. Brangien obmyśla podstęp, pozwalający spotykać się kochankom. Spod sosny z zamkowego ogrodu tryska źródło i płynie przez komnaty niewieście. Gdy Tristan pragnie spotkać się z Izoldą, wrzuca do wody strugane drewienka. Podczas jednego z takich spotkań obiecuje ukochanej zjednoczenie w krainie szczęśliwości, z której nikt nie wraca.
Baronowie proszą o pomoc karła Frocyna. Ten namawia króla na łowy, podczas których potajemnie ma wrócić i wejść na sosnę. Kochankowie spostrzegają go. Zaczynają odgrywać scenę, w której Tristan prosi królową o wstawiennictwo. Król zostaje zwiedziony.
Król Marek jedna się z Tristanem. Ponownie wolno mu spać w królewskiej komnacie. Baronowie grożą jednak buntem, jeżeli władca ponownie nie odprawi rycerza. Frocyn obmyśla kolejny podstęp. Namawia Marka, by ten tuż przed snem oznajmił Tristanowi, że wysyła go z misją dyplomatyczną do króla Artura. Tymczasem karzeł rozsypuje mąkę między łożem królowej i rycerza. Chcący się pożegnać z Izoldą Tristan spostrzega to. Gdy król wychodzi, przeskakuje na łoże królowej. Otwiera mu się jednak rana w nodze, która broczy krwią na pościel i mąkę. Wobec tych dowodów król skazuje Tristana na śmierć, a Izolda zostaje uwięziona.
Król rozkazuje spalić kochanków na stosie. Prowadzony na śmierć Tristan prosi o możliwość modlitwy w kapliczce stojącej na morskim klifie. Tam skacze przez okno do wody. Przeżywa, a wierny Gornewal przywodzi jego broń.
W tym samym czasie Izolda zostaje wprowadzona na stos. Tuż przed podpaleniem go zjawia się grupa trędowatych. Ich przywódca proponuje wydanie królowej na poniewierkę chorym. Król Marek zgadza się na tę poniżającą karę. Za miastem Tristan i Gornewal odbijają jednak królową. Kochankowie uciekają do lasu moreńskiego.
Bohaterowie skazani są na życie ściganych zwierząt. Pewnego dnia trafiają do pustelnika Ogryna. Ten napomina Tristana do pokuty za złamanie ślubów posłuszeństwa wobec króla i grzech cudzołóstwa. Rycerz jest jednak przekonany, że z własnej woli nie popełnia niczego złego. Za wszystko obwinia napój miłosny.
W lesie Tristana odnajduje jego pies – Łapaj. Rycerz uczy go polowania na zwierzynę bez szczekania. Pewnego dnia na polowanie wyrusza jeden z baronów, Gwenelon. Gornawel zabija go, a głowę przynosi Tristanowi.
Po jednym z polowań zmęczony Tristan kładzie się w szałasie obok Izoldy. Między nimi spoczywa nagi miecz rycerza. Wtedy też znajduje ich leśniczy i wydaje królowi. Marek przybywa, by zabić kochanków. Widząc złożony między nimi miecz, który bierze za znak czystości, odstępuje od tego zamiaru. Na znak odnalezienia ich zabiera broń, zamienia pierścień na palcu Izoldy, a nad otworem w szałasie wiesza swoje rękawice. Po przebudzeniu przerażeni sytuacją kochankowie uciekają w głąb lasu.
Czyn króla Marka budzi wątpliwości w sercach kochanków. Tristan obwinia siebie za los Izoldy, ona czuje się winna cierpieniu ukochanego. Proszą więc pustelnika Ogryna o pomoc. Ten pisze list do króla w imieniu Tristana, który rycerz sam mu zanosi. Zostawia go w nocy na oknie komnaty władcy i odchodzi, nie odpowiadając na wołania Marka.
Król z radością przyjmuje wieść o chęci pojednania. Wyznacza miejsce spotkania za trzy dni przy Szalonym Brodzie.
Kochankowie rozpaczają z powodu rozstania. Tristan oddaje Izoldzie psa Łapaja, a ona mu swój pierścień. Ogryn za własne oszczędności kupuje królowej piękne szaty i konia. Tristan nie udaje się z nią na spotkanie króla, a ukrywa w chacie leśnika Orriego. Baronowie radzą władcy wypędzić go z kraju raz na zawsze. Rycerz poprzysięga im zemstę.
Sądząc, że Tristan opuścił Kornwalię, baronowie nastają na cześć królowej. Żądają, by królowa oczyściła swoje imię poprzez przysięgę na relikwie i próbę rozpalonego żelaza. Rozgniewany postulatami Marek wypędza baronów, Izolda zgadza się jednak na sąd boży. Ma się on odbyć nad rzeką w Białej Równi.
W tym samym czasie królowa wysyła Perynisa do Tristana. Prosi, by przybył przebrany za pielgrzyma. Sługa Izoldy zabija również leśniczego, który doniósł wcześniej na kochanków.
W dniu sądu Izolda prosi o pomoc w przeniesieniu przez bagnisty brzeg rzeki. Wyznaczony do tego zostaje Tristan przebrany za pielgrzyma. Na prośbę ukochanej rycerz upada i zostaje przepędzony przez zebranych. Izolda przysięga wobec relikwii świętych, że nikt prócz króla i pielgrzyma niosącego ją przez rzekę nie trzymał jej w ramionach. Wtedy bierze w dłonie rozgrzaną do czerwoności sztabę żelaza. Po przejściu dziesięciu kroków pokazuje wszystkim swoje nietknięte ręce.
Tristan decyduje się wyruszyć na wygnanie. Nie potrafi jednak pozostawić Izoldy. Przejeżdża z Gorwenalem wzdłuż zamkowego sadu i głosem słowika przywołuje ukochaną. Pozostaje z nią do rana. Pod nieobecność Marka powraca, zakradając się do komnaty niewiast. Tam spostrzega go służący i donosi baronom. Zabija Denoalena, a jego odcięte warkocze pokazuje Izoldzie. Ta spostrzega, że są obserwowani przez Gondoina. Tristan strzela do niego z łuku, a baron bezgłośnie spada z murów i nabija się na zaostrzony pal. Kochankowie postanawiają definitywnie się rozstać. Ryzyko jest bowiem zbyt wielkie.
W Galii Tristan odnajduje schronienie u diuka Żylenia. Chcąc ulżyć troskom rycerza, pokazuje mu zaczarowanego psa – Milusia. Dzwoneczek na szyi zwierzęcia ma moc rozpraszania wszelkiego smutku. Tristan pragnie podarować psa Izoldzie, Żyleń nie chce go jednak oddać. Dopiero gdy rycerz pokonuje pustoszącego Galię olbrzyma Urgana Włochatego, darowuje mu Milusia.
Izolda jednak wyrzuca dzwoneczek. Pragnie być tak smutna, jak jej kochanek.
Przez dwa lata Tristan wędruje w poszukiwaniu przygód. Wreszcie dociera do Bretanii, gdzie trwa wojna domowa. Diuk Hoel walczy z siłami swojego wasala Ryjola, któremu nie chciał oddać córki za żonę. Broni się w ostatnim ze swoich zamków – Karheniu. Tristan postanawia pomóc Hoelowi. Wkrótce przechyla szalę zwycięstwa na stronę diuka. Zaprzyjaźnia się też z jego synem Kaherdynem. Za ocalenie Hoel oddaje mu za żonę swoją córkę – Izoldę o Białych Dłoniach.
Tuż po ślubie zielony pierścień przypomina mu jednak o Izoldzie Jasnowłosej. Czując, że dopuszcza się zdrady wobec ukochanej, nie konsumuje małżeństwa. Kłamie, że złożył Matce Boskiej śluby czystości na rok, za pokonanie smoka.
Kaherdyn dowiaduje się prawdy o Tristanie. Wyzywa przyjaciela na pojedynek, jednak ujęty jego tragiczną historią, przebacza rycerzowi. Postanawia ruszyć z nim do Tyntagielu, by Tristan mógł przekonać się o stałości uczuć Izoldy Jasnowłosej. Jeżeli ta o nim zapomniała, wróci do żony.
Tymczasem Izolda Jasnowłosa dowiaduje się o ślubie Tristana. Wieść ta napawa ją smutkiem. Dynas z Lidanu przynosi królowej wieść o potajemnym przybyciu ukochanego. Tristanowi donosi o wyjeździe pary królewskiej na polowanie w Białej Równi.
Dynas przynosi królowej wieści o Tristana. Rycerz będzie czekał przy drodze do Białej Równi w krzaku głogu.
Tristan układa przy drodze znak dla Izoldy, a gdy nadjeżdża orszak króla, zaczyna naśladować śpiew ptaków. Przejeżdżająca królowa wymienia cicho nazwę zamku, gdzie się zatrzyma.
Wtedy jeden z rycerzy Marka spostrzega ukrytego Gorwenala i giermka trzymającego tarczę Tristana. Myśląc, że to on sam zaczyna zaklinać go w imię królowej. Domniemany Tristan ucieka, królowa jest tym oburzona. Wysyła Perynisa z wieścią do ukochanego, że nie chce go już więcej widzieć. Gdy powracający sługa tłumaczy jej pomyłkę, nie wierzy mu. Perynis zostaje wypędzony.
Zrozpaczony Tristan udaje się do grodu Świętego Łubina, udając trędowatego. Prosi Izoldę o łaskę, jednak ta go wyśmiewa. Potem żałuje jednak swojego czynu i na znak pokuty przywdziewa włosiennice.
Zrozpaczony Tristan powraca do Tyntagielu. Przebiera się za szalonego, a swoje oblicze odmienia tajemniczymi ziołami. Przyprowadzony przed oblicze pary królewskiej jako atrakcja, zaczyna opowiadać przygody swoje i Izoldy. Chociaż wymienia swoje imię, nawet ona go nie poznaje. Jedynie pies Łapaj widzi w nim swojego pana. Wtedy pokazuje zielony pierścień, który dostał od ukochanej.
Kochankowie spotykają się w komnatach Izoldy. Dowiaduje się o tym Andred. Tristan musi uciekać. Przeczuwa rychłą śmierć. Prosi Izoldę o przybycie, gdy będzie jej potrzebował.
W bitwie z baronem Bedalisem Tristan zostaje śmiertelnie raniony zatrutą lancą. Wiedząc, że zbliża się śmierć, rycerz prosi Kaherdyna o sprowadzenie Izoldy. Tylko ją w życiu prawdziwie kochał. Słysząca to Izolda o Jasnych Dłoniach jest zrozpaczona. Postanawia zemstę.
Kaherdyn wyrusza statkiem do Tyntagielu. Tam zabiera na pokład Izoldę, a wcześniej zabija ostatniego barona – Andreta. Tristan polecił mu, aby wywiesił biały żagiel jeżeli powróci z jego ukochaną. Jeżeli królowa nie przypłynie z nim, ma wywiesić czarne płótno.
Wieść o powracającym okręcie przynosi Tristanowi Izolda o Białych Dłoniach. Kłamie, że żagiel statku jest czarny. W ten sposób dokonuje swojej zemsty. Wtedy rycerz trzykrotnie woła imię ukochanej i umiera. Jego żona, zrozumiawszy swój czyn, popada w rozpacz. Przybyła do zamku Izolda Jasnowłosa modli się, po czym kładzie obok ukochanego, dołączając do niego w śmierci.
Król Marek rozkazuje pochować kochanków na Tyntagielu, po obu stronach wejścia do kaplicy. Nocą z grobu Tristana wyrasta krzak głogu i przenika do mogiły Izoldy. Trzykrotnie wycinany, zawsze odrasta. Gdy dowiaduje się o tym król Marek, rozkazuje pozostawić głóg.
Aktualizacja: 2025-04-10 21:30:33.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: kontakt@poezja.org. Bardzo dziękujemy.