Droga Donikąd to powieść napisana przez Józefa Mackiewicza wydana w 1955 roku. Opisuje realia polsko-litewskiego pogranicza, pod kątem sowieckiej inwazji. Akcja rozpoczyna się w roku 1940. Autor w powieści opisując życie trzech głównych bohaterów - Pawła, Marty i Karola, ukazuje komunistyczną rzeczywistość - przytłaczającą niepewność, szarość oraz przede wszystkim niepokój życia codziennego.
Książka koncentruje się wokół losów Marty, Pawła i Weroniki.
Paweł jest byłym dziennikarzem, który teraz czepia się każdej roboty, jakiej może, tylko po to, żeby związać koniec z końcem. Jest jedną z niewielu osób, które wciąż dzielnie przeciwstawiają się systemowi sowieckiemu w 1940. W biegu akcji Paweł poznaje Tadeusza Zakrzewskiego - działacza antysowieckiego oraz dziennikarza, który zachęca go do pracy razem z nim, pracy wbrew sowietom. Podczas kiedy część zadań wychodzi im dobrze, podczas jednego feralnego zlecenia Zakrzewski zostaje wydany i zatrzymany - Pawłowi udaje się uciec.
Marta to żona Pawła, która zajmuje się domem. Zawsze wiernie wspierała męża i pomagała mu w ciężkich czasach pod okupacją sowiecką, odciągała go także od nawiązania współpracy z komunistami. Akceptowała również jego związek z kochanką - Weroniką.
Powieść koncentruje się wokół ukazania terroru sowieckiego poprzez opis takich masowych zwolnień, przemocy, przymusowych przesłuchań i inwigilacji. Bohaterowie w życiu codziennym nieustannie muszą odpowiadać sobie na pytanie, komu w ogóle mogą zaufać? Głównym problemem, wokół którego koncentrują się wydarzenia są masowe wysiedlenia, które odbywały się w roku 1941. Ich ofiarą padają również bohaterowie, Weronika zostaje złapana, Marta i Paweł nie, jednakże ich losy urywają się, kiedy przeprawiają się przez bagna - nie wiemy więc, czy przeżyli oni ucieczkę.
I. Rok 1940. Opis mieszkania bohaterów. Poznajemy Martę - gospodynię domową i żonę Pawła. Mężczyzna wraz ze swoim przyjacielem Karolem zakupili piłę i zostali drwalami. Oboje stracili poprzednie zatrudnienie i są zmuszeni do utrzymywania się w ten sposób. Przy codziennym myciu przy studni, mija ich Weronika - kochanka Pawła.
II. Widzimy pracę Karola i Pawła. Mężczyźni mijają samochód NKWD i oficera, który pyta ich o kontrabandę ukrytą między drewnem, o której poinformował go donos. Z opresji ratuje ich leśniczy Franciszek i mężczyźni wracają do rąbania drewna. Wieczorem Paweł wychodzi z domu, prawdopodobnie na schadzkę z Weroniką.
III. Opis topografii miasta. Dom Pawła leży we wsi pod miastem, aczkolwiek dalej można tam wyczuć miejskie oddziaływanie, o czym świadczą duże różnice społeczne. Opis pierwszego spotkania mężczyzny z Weroniką. Paweł poznaje ją, jadąc do miasta z wizytą do Łaszowskich - swoich dobrych przyjaciół. Gdy dowiaduje się, że Łaszowska spiskuje z komunistami - zawraca i idzie na pociąg. Stacja jest zablokowana, aby pasażerowie nie przeszkadzali w komunistycznej manifestacji odbywającej się przed dworcem. Uroczystość odbywa się na część delegatów z Moskwy. Oficer NKWD zbiera wszystkich oczekujących podróżnych w ciasnym pokoju, żeby nie zakłócali wiecu. Weronikę poznaje w poczekalni, kiedy razem próbują przeczekać sytuację w niesamowitym ścisku.
IV. W połowie września odbywa się wiec. Kulawy robotnik próbuje podnieść sprzeciw, jednak jego nastrój opada, kiedy zbliża się do szkoły, przed którą ma odbyć się zgromadzenie. Zarówno agitator, jak i słuchacze są zmęczeni (padają hasła znane z telewizji i plakatów propagandowych).
Prowadzący mówi o wyborach, wychwala Stalina. Tłum przyklaskuje mu okrzykami „hurra” , „niech żyje” itp. Paweł nie wstaje razem z nimi przy pozdrowieniach dla Stalina.
Wracających robotników mija limuzyna, z której macha młoda komunistka. Kulawy robotnik odmachuje przyjaźnie, jednak kiedy samochód oddala się, zaczyna wyzywać dziewczynę. Paweł pyta dlaczego w takim razie wiwatował na wiecu - mężczyzna odpowiada - „no…a jakże inaczej?”
Paweł wpada w wir pracy przestaje widywać się z Weroniką. Karol i Paweł piją samogon w domu Franciszka. Mężczyzna ostrzega ich przed próbą stawiania oporu (brakiem entuzjazmu na wiecach itp.). Opisuje bezprawie rządów sowieckich (donosy, zniknięcia ludzi), mówi Pawłowi, że Sowieci zauważyli jego wahanie.
Do domu Marty przechodzi sąsiadka Ola. Ostrzega Martę przed Franciszkiem, twierdząc, że jest donosicielem na rzecz komunistów. Marta poucza Pawła by uważał na męża Weroniki.
V. Mężczyźni porzucają pracę drwali, ponieważ ta została włączona do związków zawodowych, co skutkowało koniecznością wypełniania ankiet - filtracją wśród robotników. Pracują teraz przy budowie rowu nawadniającego, którą to pracę wybrali przez wzgląd na brak restrykcji. Karol dostaje pracę w mieście, w szkole powszechnej. Paweł przyjeżdża w odwiedziny do szkoły, gdzie wiszą plakaty propagandowe i rozmawia z nauczycielką, która twierdzi, że powinny być napisane w języku polskim ze względu na znajomość języka przez dzieci. Spotyka kolegę ze szkoły Leona, który pyta go o znajomość Leona Zakrzewskiego - dziennikarza i w późniejszym okresie istotnego członka działalności konspiracyjnej. Opowiada o „pralni”, która jest przykrywką dla zebrań opozycjonistów. Paweł wraz z Leonem udają się na spotkanie. Dołącza do nich Wulfka - Żyd taksówkarz, którego uczyniono członkiem partii, a następnie milicjantem. Wypuścił on z więzienia kierownika banku, któremu skolektywizowane cały majątek. Mężczyzna był także szoferem w Rosji i brał udział w wielu komunistycznych spotkaniach.
Pawłowi nie udaje się zobaczyć z Karolem, w szkole dostaje informacje, że mężczyzna został przeniesiony do instytutu rolniczego. Po dwóch tygodniach Paweł dowiaduje się, że Karol przyjął pracę inspektora i zasiadł w katedrze „zasad leninizmu i stalinizmu”.
VI. Opis wywózek czterech milionów chłopów w głąb Rosji. Przyglądamy się losom rodziny Rymaszewskich. Głowa rodziny - ojciec Antoniego Rymaszewskiego, umiera na zsyłce. Po trzech próbach udaje mu się uciec i dotrzeć do Moskwy a stamtąd do Mińska. Ledwo przeżył, a jego towarzysz zostaje zastrzelony przez patrol GPU. Udaje mu się jednak resztką sił opuścić granice związku sowieckiego. Żeni się z Olą.
VII. W 1940, kiedy Antonii już od 10 lat był osiadły w kraju, sąsiedzi poradzili mu uciekać. Pewnego dnia odwiedza go Andrzej Bożek - sekretarz sielsowietu i bliski sąsiad Rymaszewskiego. Zabiera go do urzędu pod pretekstem wypełnienia formalności. Na miejscu zastaje oficera NKWD, który poddaje go przesłuchaniu. Grożąc rozliczeniu go z przeszłości oraz zrobieniem krzywdy jego żonie i córce, oficer wypytuje go o ukrytą w lesie kontrabandę. Oficer blefuje, donos okazał się fałszywy a leżące przed nim akta wcale nie dotyczą Antoniego. Nie wie o tym Rymaszewski, który zgadza się dla dobra rodziny szpiegować dla związku sowieckiego. Przerażona Ola, nie wiedząc, że Antoni przeżył, zabiera córkę Krysię i biednie z nią do Mani - swojej siostry. Mężczyzna wraca do domu, do którego wieczorem zaprasza Andrzeja. Pod wpływem alkoholu wydaje mu Pawła i Weronikę.
VIII. Na wsi krążą wciąż wieści o nieustannych aresztowaniach. Paweł zostawia drzwi zawsze otwarte na noc, bojąc się konieczności ucieczki. Weronika staje się coraz bardziej zazdrosna o Martę. Paweł unika ich wspólnych schadzek. Mąż Weroniki poucza ją, żeby trzymała się z daleka od Pawła, ponieważ jest on pod ewidencją (obserwacją ze strony NKWD). Paweł postanawia zmienić coś w życiu i znaleźć pracę, jedzie do miasta z zamiarem sprzedania szabli.
IX. Opis codziennej szarości i ludzi, którzy jak najbardziej starają się nie wyróżniać, wtopić w tłum. Paweł udaje się do muzeum sprzedać szable i zostaje odprawiony z kwitkiem. Udaje się więc do swojego znajomego adwokata - Konrada, który jak się okazuje wykłada teraz fizykę. Mężczyzna mówi mu, żeby był realistą i przystał do komunistów, dzięki czemu będzie mu łatwiej w życiu. Paweł zdesperowany biega po mieście szukając kogoś, u kogo mógłby przechować szable. Ostatecznie uciekając przed goniącym go dozorcą, trafia do Leona, który zgadza się przechować szable, mężczyźni idą do Kawiarni. Tam Pawła zagaduje reżyser, proponując mu pracę przy pisaniu tekstów o nacechowaniu komunistycznym. Paweł odmawia potem jednak idzie porozmawiać z reżyserem.
X. Konrad zostaje aresztowany pod zarzutem nawiązywania kontaktów z zagranicą. Próbuje się tłumaczyć, że to dla korzyści komunistów, jednakże przerywa mu cios w twarz. Mężczyźni żądają od niego wydania nazwisk. Paweł sprzedaje szable i rozpoczyna pracę w teatrze. Po pracy nad sztuką, którą bohater określa mianem szmiry, spotyka się z reżyserem w kawiarni, do której wchodzi także Karol. Paweł dowiaduje się od reżysera, że mężczyzna zaczął służbę w NKWD. Wracając do domu mężczyzna spotyka prawosławnego duchownego - Serafina od którego dowiaduje się o prześladowaniach duchowieństwa. Mówi on także o zasadniczych różnicach między narodem rosyjskim a sowieckim. Duchowny pyta go o Zakrzewskiego.
XI. Marta dowiaduje się o pracy w teatrze i próbuje odciągnąć Pawła od tego pomysłu. Sugeruje, żeby zamiast tego porozmawiał z Zakrzewskim. Dom odwiedza Weronika i próbuje namówić Pawła, aby razem z nią wjechał.
XII. Kobiety w sklepie rozmawiają o kolejkach i bolączkach dnia codziennego w sowieckiej rzeczywistości. Sprzedawczyni (a zarazem wprawna sowiecka agitatorka) próbuje przekonać resztę zebranych, że kolejki to skutek dostępności towarów dla wszystkich. Paweł wybiera się do miasta, żeby spotkać się z Zakrzewskim i trafia na niego na ulicy. Mężczyźni wracają do domu Pawła. Tadeusz opowiada o aresztowaniu Konrada i Leona oraz doradza Pawłowi by został woźnicą. Wieczorem opisuje mu techniki manipulacji językowych stosowane przez komunistów. Mówi także o potrzebie zbrojnego sprzeciwu - strzelaniu do bolszewików. Określa bolszewików mianem kolosa na glinianych nogach.
XIII. Paweł wraz z Tadeuszem jadą do Ejszyszek, zajmować się przemytem. Tadeusz krytykuje inne kraje Europejskie za brak solidarności i zrozumienia dla Polski innych krajów objętych terrorem sowieckim. Mężczyźni zatrzymują się w restauracji starego Szlomy. Tadeusz przekazuje Pawłowi pieniądze na zakup konia.
XIV. Paweł pracuje jako woźnica, zwozi drewno z prac w lesie. Zajęcie to jest ciężkie i wyczerpujące. Po kilku tygodniach zjawia się u niego Tadeusz, proponując pracę. Ma ona polegać na pomocy w przemycie. Wyprawiają się oni do Białorusi gdzie ich przewodnikiem zostaje Kościa. Chłop nie chce się narażać, jednakże rodzice zmuszają go do pomocy przez wzgląd na zarobek. Cała akcja przebiega gładko jednakże mężczyźni zostają przyłapani przez sowiecki patrol w trakcie przeprawy przez most. Kościa próbuje się ratować, jednakże Tadeusz i Paweł przez wzgląd na niebezpieczeństwo zostawiają go z tyłu i chłop zostaje schwytany.
XV. Mężczyznom udaje się uciec i sprzedać cały towar. Od starego gajowego dowiadują się, że plotki o zajściu na moście się rozpowszechniły. Wracając do kraju obserwują ostatnie podrygi kapitalistycznego systemu na Białorusi. W drodze powrotnej mijają dom ojca Kości, który wyzywa ich, każąc iść do diabła.
XVI. Paweł po powrocie do domu zostaje poproszony o sąsiedzką przysługę. Mieszkającemu nieopodal mężczyźnie skolektywizowane dom i poprosił Pawła o pomoc w przewiezieniu rzeczy. Podczas jazdy zatrzymuje go Weronika. Kobieta ponawia prośbę o wspólną ucieczkę, Paweł odmawia. Rozmowa kończy się kłótnią. Paweł postanawia szukać pracy w mieście
XVII. Przyglądamy się historii dziennikarza Łaszowskiego. Do redakcji, w której pracuje mężczyzna, wpada redaktor rozsierdzony faktem, że jeden z przemawiających na posiedzeniu sejmu w Kownie, nie zakończył wystąpienia, pochwałą dla Stalina.
Paweł udaje się do miasta szukać pracy, gdzie spotyka Karola. Ten zapewnia go o tym, że gruntownie zmienił przekonania na komunistyczne. Kłótnia mężczyzn kończy się tym, że Paweł nazywa Karola kanalią. W tym momencie do kawiarni wchodzi Łaszowski, który umówiony był z Karolem. Z racji, iż mężczyzna opuścił lokal, siada przy stoliku z Pawłem, który przyjmuje pracę u jego ojca przy zwózce nawozu. W mieszkaniu, w którym się zakwaterował ze snu budzi go Leon. Zabiera go na spotkanie w pralni, na którym Tadeusz próbuje zachęcić ich do powstania przeciw Bolszewikom.
XVIII. Marta przyjeżdża do miasta wręczyć mężowi list, który przyszedł z Rygi. Okazuje się, że Tadeusz planuje zasadzkę na Karola. W międzyczasie Bogucki (autor listu), próbuje przekonać Pawła, by zdobył dla niego skarb, zakopany w domu nad Niemnem. Mówi o skarbie Tadeuszowi i mężczyźni postanawiają razem go wykopać (odstąpiwszy połowę Boguckiemu).
XIV. Mężczyźni zatrudniają się w domu, w którego ogrodzie podobno znajduje się skarb. Chcą przekupić ogrodnika, żeby pozwolił im wykopać skrzynię. Paweł spędza noc z Jadzią, która następnego dnia ostrzega go o tym, że ogrodnik wydał ich milicji. Tadeuszowi zostaje schwytany Pawłowi jednak z pomocą Jadzi udaje się uciec.
XX. Paweł próbuje oddać otrzymane od Tadeusza pieniądze w pralni, jednak okazuje się, że ta została zamknięta. Zachowuje więc pieniądze dla siebie i kupuje za nie konia. Podczas wizyty w domu sprzedawcy odbywa rozmowę z jego przyjacielem - bolszewickim majorem. Rozmowa dotyczy Boga i kłamstw oraz zdolności przyzwyczajenia się ludzi do trudnych warunków. Rozmowa kończy się kłótnią oraz utratą przytomności przez Pawła, spowodowaną nadmiernym spożyciem alkoholu.
XXI. Paweł powozi Franciszka do miasta. Franciszek spotyka się z oficerem NKWD, żeby powiedzieć mu, że Paweł pojechał do Rukowskiego, gdzie podobno znajduje się również Weronika. Obserwujemy ucieczkę jednego ze współpracowników Tadeusza z więzienia.
XXII. Wiosna 1941. W siedzibie NKWD planowane są wysiedlenia „elementów antysowieckich” z krajów nadbałtyckich.
XXIII. Drużko - przewodoniczący sielsowietu, szuka Pawła, by poinformować go o konieczności stawienia się w gminie. Marta próbuje przekonać go by nie szedł, on jednak wychodzi. Paweł zostaje określony wrogiem ludu, ponieważ nie pracuje jako dziennikarz. Mężczyzna zostaje aresztowany. Okazuje się, że wydał go ojciec Kości. Z racji braku dowodów obciążających go, zostaje zwolniony po czterdziestu godzinach. Odmawia podpisania orzeczenia o współpracy, podpisując jedynie dokument zabraniający mu zmiany miejsca zamieszkania.
XXIV. Paweł wdaje się w kłótnię z gajowym, który składa na niego oficjalną skargę. Paweł zostaje przekierowany do transportu drzewa na lotnisko wojskowe. Bożek przychodzi z wizytą do Pawła, oferując mu pożyczkę. Na pytanie o dobrowolność tejże, odpowiada, że jest oczywiście dobrowolna, ale on radziłby podpisać. Paweł odmawia a mężczyzna odchodzi bez pożegnania.
XXV. Paweł i Marta przez roztargnienie nie wywieszają sztandaru na święto pracy. Do Pawła przychodzi oficer sielsowietu i prosi przyjacielsko (wręcz błaga) o wywieszenie flagi. Paweł twardo odmawia.
XXVI. Gajowy odwiedza Rojkiewicza i wspólnie z nim odbywa rozmowę o Weronice i Pawle. Gajowy dowiaduje się, że Paweł został wypuszczony po aresztowaniu. Bożek, również uczestniczący w spotkaniu, po jego zakończeniu decyduje się spalić donos, który napisał na Pawła za nie wywieszenie flagi.
XXVII. Andrzej Bożek po śmierci matki, przeżywa gwałtowne oziębienie relacji z ojcem, któremu przestaje się podobać jego praca. Sowińska wchodzi w nim w scysje, oskarżając go o to, że swoje osiem hektarów ziemi posiada tylko dzięki pozycji syna. Feliks Bożek zatrudnia Sowińską, do pracy w gospodarstwie.
XXVIII. Zebranie NKWD i KGB. Wśród tajnych agentów omawiane są plany oczyszczenia kraju z „wrogich elementów”. Gładkow (prowadzący spotkanie) zwraca uwagę na to, że za mały procent obywateli poddany jest inwigilacji, Sugeruje on bardziej agresywne metody i większy nacisk na pozyskiwanie nowych konfidentów. Zwraca również uwagę na konieczność utrzymania działań w konspiracji, żeby nie zwrócić uwagi wrogich mocarstw.
XXIX . Lato. Dwóch chłopów Oluk i Franek, rozmawia o miłosierdziu Bożym w zestawieniu z postawą sowietów. Oluk ma wizje i zaczyna mówić o cudzie i powstaniu ze zmarłych pewnej kobiety. Przepowiada, że wydarzy się to w czerwcu. Ksiądz poleca jego matce zabrać go do lekarza. Miejscowi proszą Oluka, żeby przepowiedział czy pewien stary mężczyzna przeżyje chorobę. Chłopak odpowiada, że tak. Mężczyzna na następny dzień stracił wszystkie oznaki choroby. Olek staje się swego rodzaju kapłanem i uzdrowicielem dla miejscowych i przyjezdnych.
Tymczasem do siedziby NKWD dochodzą donosy o działalności Olka. Polecono nie angażować się w sprawy kościołów, jednakże nie wiadomo co zrobić z chłopakiem. Sprawa została odroczona.
XXX. Weronika tęskni za Pawłem. Kobieta odwiedza matkę Oluka, nie jest jednak zainteresowana jego zdolnościami. Rozmawiają o proroctwie. Weronika postanawia zerwać znajomość z Pawłem.
XXXI. Mania, siostra Marty, przychodzi do domu spanikowana poinformować o wywózce ludzi. Opis dramatu wywózki. Ludzie są aresztowani za najdrobniejsze przewinienia i pakowani do furgonetek na oczach całego miasta. Nikt się nie broni, nie stawia oporu. Ludzie zsyłani są do obozów, na katorgi lub śmierć.
XXXII. Andrzej Bożek bierze udział w akcji NKWD, której głównym celem jest Paweł. Prosi ojca o to, żeby zawiadomił go jak zobaczy, że Paweł wraca z pracy. Ojciec odmawia. Zrozpaczony tym, kim stał się jego syn, popełnia samobójstwo.
XXXIII. Paweł przez cały dzień w pracy denerwuje się tym, że Marta została aresztowana, a jego majątek rozkradziony. Wdaje się przez to w scysje z Boguckim. Magda chce uciekać, Paweł jednak nie widzi takiej możliwości. Małżeństwo zaczyna kłótnie, obwiniając się nawzajem za swoją obecną sytuacje. Podejmują decyzję o ucieczce, jednakże zanim wyjeżdżają przybiega do nich spanikowana Weronika, poinformować, że NKWD już po nich jedzie.
XXXIV. Sowińska informuje Andrzeja o śmierci Feliksa. Myśli jednak, że było to morderstwo. Mężczyzna i reszta oficerów udają się na miejsce zbrodni. Paweł i Marta korzystają z okazji i uciekają. Weronika jedzie razem z nimi.
XXXV. Ludzie z NKWD obwiniają za ucieczkę Pawła Antoniego Rymaszewskiego. Paweł ucieka i zostaje zabity na przejściu granicznym. Do męża Weroniki przychodzą oficerowie pytać o jego żonę. Okazuje się, że córka Antoniego widziała jak ucieka razem z Pawłem i Martą.
XXXVI. W trakcie ucieczki do grupy dołącza się pewien chłop. Weronika wyrzuca pistolet Pawła. Grupa zatrzymuje się w chacie ojca Weroniki w Popiszkach.
XXXVII. Ucieczka opóźnia się, ponieważ Marta zachorowała i jej stan nie pozwala na dalszą podróż. Uciekinierzy zmuszeni są zostać dłużej w chacie. Na następny dzień ma się odbyć zapowiadany przez Olka cud. Paweł spotyka Wulfke, który ma informacje na temat zamknięcia Pralni. Oddziały NKGB koncentrują się wokół Popiszek. 17 czerwca zarządzono ostre pogotowie.
XXXVIII. Paweł wyrusza na poszukiwanie Wulfki, jednakże okazuje się, że ten został aresztowany i wywieziony do miasta. Tłum ludzi zbiera się wokół Olka w oczekiwaniu na przepowiedziany cud. Mija wyznaczona godzina, a nic się nie dzieje. W tym czasie wokół zgromadzenia zbierają się ciężarówki z oddziałami KGB, które próbują nakłonić ludzi do rozejścia się. Oni jednak, w oczekiwaniu na cud, nie dają się rozgonić. Ponieważ żaden cud nie nadszedł, oficerowie aresztowali Olka i jego matkę. Paweł wraca do domu Olszewskich. W tym czasie do chaty wpada Weronika i informuje zebranych, że sielsowiet wygania wszystkich ze wsi.
XXXIX. Olszewski prowadzi Pawła i Martę do starej chaty na bagnach. Weronika obiecała, że przyjdzie omówić ich dalszy los. Okazuje się jednak, że Weronika i jej rodzice zostali wywiezieni. Choroba Marty pogarsza się, kiedy muszą uciekać z chaty. Książka kończy się słowami. „A dokąd ta droga?” - „Donikąd”.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.