Romantyzm bez wątpienia jest epoką, która pozostawiła po sobie ogromny ślad w historii literatury. Dzieła, które wówczas powstały i sylwetki ich twórców stały się prawdziwą inspiracją dla kolejnych pokoleń artystów. Wiele osób wchodziło też w dialog z romantyzmem i próbowało też polemizować z wartościami, jakie pozostawili po sobie romantycy tacy jak Goethe, Mickiewicz, Słowacki czy Norwid. W literaturze obecnie można wskazać wiele nawiązań do romantyzmu pojawiających się w kolejnych epokach. Ślady tego dialogu obecne są w takich dziełach jak „Mistrz i Małgorzata” Michaiła Bułhakowa, „Lalka” Bolesława Prusa, „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego oraz „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza.
„Mistrz i Małgorzata” to klasyczna rosyjska powieść, która opowiada historię o tym, jak do Moskwy w latach trzydziestych XX wieku przybył szatan ze swoją świtą. Opowieść ta przeplata się z wątkiem życia tytułowej pary, czyli Mistrza i Małgorzaty. Wdają się oni w sekretny romans ze sobą, a Mistrz poświęca życie tworzeniu powieści o Poncjuszu Piłacie. Istnieje wiele romantycznych elementów, jakie znalazły się w tym tekście. Postać Wolanda sprawia wrażenie, jakby miała korzenie w „Fauście” Goethego, Mistrz jest przykład indywidualisty, jednostki wybitnej i wyróżniającej się na tle tłumu, tak jak czynili to bohaterowie romantyczni, a jego miłość do Małgorzaty to przykład uczucia trwającego wbrew wszelkim przeszkodom. Liczne motywy fantastyczne także kojarzą się z romantyzmem, kiedy to były bardzo popularne. Postać Mistrza może się czytelnikom wręcz kojarzyć z nieszczęśliwym Konradem z „Dziadów” Mickiewicza. Cała atmosfera w powieści też zdaje się nawiązywać do utworów romantycznych, pełnych sekretów, tajemnic i nadprzyrodzonych wydarzeń, które zdarzają się na każdym kroku.
„Lalka” Bolesława Prusa to dzieło pozytywistyczne, zatem wchodzi w polemikę z wartościami romantyzmu. Główny bohater, Stanisław Wokulski, to osoba wychowywana jeszcze w duchu romantyzmu, walcząca w powstaniu styczniowym, ale w dorosłym życiu przyjmująca raczej pozytywistyczne wartości. Romantyzm ma jednak negatywny wpływ na życie Wokulskiego. Przez udział w powstaniu trafia on na Syberię, a potem - zgodnie z romantycznymi wyznacznikami - trwa w nieszczęśliwej miłości do Izabeli Łęckiej, przez co ostatecznie próbuje targnąć się na własne życie. Prus ukazuje tutaj zatem, jak destrukcyjny był romantyzm i jak jego ideały potrafiły doprowadzić do prawdziwej tragedii, a wszystko to ukazane jest na tle pozytywnego oddziaływania pozytywizmu na społeczeństwo.
„Wesele” Stanisława Wyspiańskiego pochodzi z okresu Młodej Polski, który silnie inspirował się romantyzmem i czerpał wiele przykładów z dzieł, które powstały w tamtej epoce. Twórcy tacy jak Wyspiański odwrócili się od materializmu oraz pozytywizmu, by szukać natchnienia w nadprzyrodzonych motywach, inspirować się ludowością oraz eksplorować tematykę patriotyzmu oraz zbrojnego zrywu niepodległościowego. Wszystkie te zagadnienia Wyspiański umieścił w swoim dramacie. Pojawiają się tam zatem fantastyczne zjawy związane z ważnymi dla Polaków wydarzeniami historycznymi, społeczeństwo jest motywowane do walki o wolność, a sam autor poszukuje uniwersalnych, duchowych wartości, jakie powinny być wyznawane. Wskrzeszony zostaje tutaj na swój sposób duch mesjanizmu, ale jest on przez Wyspiańskiego dostosowany do nowych czasów i odbiorców.
„Ferdydurke” Witolda Gombrowicza to z kolei polemika z polską tradycją romantyzmu, znaną między innymi z „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. Gombrowicz przedstawia romantyzm, mesjanizm i polską szlachtę za pomocą parodii i groteski, bez litości wytykając wszystkie ich wady i słabości. Ośmiesza też pochodzące z tamtej epoki stereotypy, takie jak ten o wielkości Słowackiego jako poety.
Jak widać, wielu twórców odważyło się na dialog z romantyzmem w swoich dziełach. Czasami stanowił on dla nich inspirację, a czasami też był podstawą do krytyki pewnych postaw i wyśmiana narodowych słabości. Romantyzm nie był bowiem zawsze bezwarunkowo wielbiony i miał swoje wady, dostrzegane w czasach późniejszych.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.