Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki to powieść Ignacego Krasickiego. Powieść niezwykła jak na epokę oświecenia. Łączyła ona w sobie bowiem elementy powiastki filozoficznej, pamiętnika czy dzieła typowo przygodowego. Nie dziwi więc, że powieść jest pełna przeróżnych motywów literackich, które możemy odnieść nie tylko do innych dzieł epoki, lecz do całej literatury w ogóle.
Młody Mikołaj Doświadczyński zakochuje się w Juliannie, pięknej dziewczynie z sąsiedztwa. Jego miłość, a raczej jej nagły intensywny wybuch, jest poniekąd spowodowana lekturą dużej ilości romansów modnych w jego młodości. Uczucie to okazuje się jednak niemożliwe do zrealizowania, ponieważ matka Mikołaja nie uważa dziewczyny za dobrą partię dla syna. Julianna została odesłana do klasztoru, a Mikołaj w daleką podróż, w czasie której miał zapomnieć o dziewczynie. Pozornie się to udało, jednak później okazało się, że zadra spowodowana tym nieszczęściem pozostała w jego sercu na zawsze. Na szczęście po wielu dekadach kochankowie z młodości odnaleźli się zupełnym przypadkiem i było im dane połączyć się węzłem małżeńskim i żyć ze sobą długo i szczęśliwie. Miłość, która zostaje zrealizowana pomimo największych nawet przeciwności losu to jeden z najczęstszych motywów w literaturze.
Mikołaj Doświadczyński po śmierci obojga rodziców i odziedziczeniu dużego majątku, postanawia skorzystać z uzyskanej niezależności i wyrusza w wielką zagraniczną podróż, o której od dawna marzył. Znajduje się w Paryżu, potem jednak przemieszcza się do Holandii i wypływa w wielki rejs. Okręt ulega jednak katastrofie, a on sam trafia na niesamowitą, nieodkrytą przez ludzkość wyspę Nipu i poznaje jej fascynujących mieszkańców. Podróż w sensie fizycznym, okazuje się więc również podróżą w sensie duchowym, ponieważ doświadczenie to zmienia Mikołaja i jego patrzenie na świat. Przez wiele miesięcy uczy się on stylu życia Nipuan, który wydaje się pozbawiony wad i niedoskonałości. Staje się cząstką tego ludu, a po powrocie do ojczyzny (który również nie obył się bez przygód) stara się zaimplementować jego nauki na rodzimym gruncie, co jednak okazuje się niemożliwe.
Gdy Mikołaj Doświadczyński trafia na wyspę Nipu, po krótkim czasie staje się uczniem mędrca Xaoo, który cierpliwie przez wiele miesięcy tłumaczy mu zasady panujące na wyspie. Pokazuje mu kolejne jej części, tłumaczy ich historię, poznaje z innymi ludźmi. Okazuje się, że społeczeństwo to jest idealne pod każdym względem i że pewny siebie i swoich racji Mikołaj, coraz bardziej odchodzi od wiary w ideały zaszczepione mu w dzieciństwie w Polsce. Dostrzega coraz więcej ułomności w systemach i ustrojach "pańśtw rozwiniętych", a pozorna prymitywność Nipuan przekonuje go coraz bardziej tym, że po prostu działa dużo lepiej. Doświadczyński dostępuje kolejnych wtajemniczeń aż w końcu staje się pełnoprawnym Nipuanem.
Jednym z głównych wątków powieści Ignacego Krasickiego jest polityka, choć nigdy nie jest ona na pierwszym planie. Autor skupia się na wyjaśnieniu prostego, lecz genialnego i uczciwego w swojej prostocie systemu politycznego wyspy Nipu. Jest on oparty o prostotę sformułowań, którymi posługują się Nipuanie, a która uniemożłiwia kłamstwo czy manipulację, a także o wychowanie, które odciąga od rywalizacji i powstrzymuje przed rozrostem ego. Dzięki temu społeczeństwo rozwija się harmonijnie i nie potrzebuje jednego władcy, władzę centralną uznając za nienaturalną.
Krasicki porównuje to z życiem politycznym w Europie, w Polsce. Mikołaj Doświadczyński godzi się na objęcie funkcji posła na sejm, ponieważ chce działać na rzecz społeczeństwa zgodnie z ideałami, które pojął na Nipu. Szybko okazuje się, że polityka polska jest przesiąknięta nieuczciwością, przekupstwem i kolesiostwem, nikomu zaś rzeczywiście nie zależy na dobru ogółu. To smutny wniosek, ponieważ ciężko się na to patrzy Mikołajowi, który wiedział już, że da się inaczej, że da się lepiej.
Wiele historii z powieści dzieje się w momencie, kiedy Mikołaj byłjeszcze dzieckiem lub dorastającym młodzieńcem. Daje to wzgląd w dusze młodego człowieka, którym każdy z nas kiedyś był. Wiąże się to ze specyficzną perspektywą na życie, z lekkomyślnością i naiwnością, ale też idealizmem i szczerością. Przede wszystkim zaś z otwartością i chęcią czerpania z życia pełnymi garściami. Powieść przypomina, że te ostatnie cechy warto zachować w sobie niezależnie od wieku.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.