Baj­ki jako opo­wie­ści o pra­wach rzą­dzą­cych świa­tem. Omów za­gad­nie­nie na pod­sta­wie zna­nych Ci ba­jek Igna­ce­go Kra­sic­kie­go. W swo­jej od­po­wie­dzi uwzględ­nij rów­nież wy­bra­ny kon­tekst.

Autorem opracowania jest: Piotr Kostrzewski.

Bajka to niezwykle ciekawa forma literacka. Krótka, zazwyczaj o prostej fabule i ciekawej akcji, zawiera zawsze pouczający morał. To właśnie ten ostatni stanowi niejako całe sedno utworu, napisanego dla pouczenia odbiorcy poprzez danie mu rozrywki. Bajki dotykają przy tym mądrości uniwersalnej, prawd rządzących światem i znajdujących odniesienie w każdej epoce. Warto przekonać się o tym na podstawie kilku przykładów. W poniższej pracy będą to Pająk i jaskółka La Fontaine'a, Chleb i szabla oraz Mysz i kot Ignacego Krasickiego.

Pająk i jaskółka bazuje na interesującej koncepcji, która nie jest widoczna od samego początku. La Fontaine przedstawia historię biednego pająka, który cierpliwie zastawia sieci na muchy. Niestety, za każdym razem jego zdobycz zabierana jest przez sprytną jaskółkę. Ptak zjada w przeciągu chwili tyle much, ile pająk zdołałby złowić w miesiąc. Żyjątko skarży się więc Jowiszowi na swój los, a w tym samym czasie jaskółka porywa zarazem muchę i pająka.

Morał La Fontaine'a jest złożony: siła oraz spryt rządzą światem, a ludzie prości zadowalać się muszą jedynie resztkami ze stołów mocnych. Prawda ta jest uniwersalna, co możemy potwierdzić poprzez badania historyczne. Widzimy to zarazem na przykładach wojen, stosunków międzynarodowych i prywatnych. Siła oraz spryt to argumenty, z którymi prości ludzie nie mają jak podjąć dyskusji. Pozostaje im jedynie zadowalać się pozostałościami "uczty" władców.

Jednocześnie La Fontaine przekazuje nam tę gorzką prawdę w sposób niezwykle zabawny, przy tym prosty w odbiorze. Narzekający na swój los pająk, którego w momencie poszczęszczenia zjada jaskółka, to stanowi wymowny motyw komiczny. Nie osłabia on wydźwięku bajki, pozwala go jednak łatwiej przyswoić.

Chleb i szabla Ignacego Krasickiego odnosi się do bardzo podobnego motywu. Warto to zauważyć, gdyż samo w sobie również obrazuje uniwersalizm prawa silniejszego w rządzeniu światem. Sama bajka opiewa rozmowę między bochenkiem chleba a kultową bronią Sarmatów. Szabla wspomina wypiekowi, jak często ludzie zażywają jego dobrodziejstw dzięki obronie, jaką ona daje. Chleb jednak szybko odcina się stwierdzeniem, iż oręż częściej pozwala zdobyć go gwałtem, niż obronić przed innymi. Po raz kolejny mamy więc zwrócenie uwagi poety na powszechność prawa silniejszego oraz przemocy jako argumentu.

Krasicki zwraca tu również uwagę na dualistyczną naturę tego zjawiska - choć częściej używana w złej wierze, potrafi również być ostoją bezpieczeństwa. Koncepcja rozmowy dwóch nieożywionych przedmiotów ujęty w rymowankę daje tu komiczny charakter bajki. Za uniwersalnością przemawia zaś podobieństwo morału do utworu francuskiego poety oraz obserwowany przez nas bieg dziejów. Szczególnie mocno widać to na tle XX wieku, gdzie przemoc na skalę całych kontynentów czyniono dla zysku i zarazem usprawiedliwiano obroną pokoju. Szabla i chleb są zarazem same w sobie alegoryczne - we wszystkich czasach chleb oznaczał pokój i trwanie, zaś miecz (szabla) to wojna.

Mysz i kot to kolejna bajka Krasickiego, okazująca ponadczasową prawdę o świecie. Jak inaczej bowiem nazwać opowieść o tym, że pycha kroczy przed zgubą, a podstęp i siła to argumenty mocniejsze od słowa? Przemądrzała myszka chciała przekonać kota do pozostawienia swojego rodzaju w spokoju, co przywiodło ją do dysputy z drapieżnikiem. Ten najpierw pięknie się pokajał, a potem wykorzystał ufność myszy do jej pożarcia. Gdzie tu jednak uniwersalność? Cóż, na wielu płaszczyznach. Krasicki po pierwsze pięknie posługuje się alegorią. Mysz to prosty człowiek - tak jak ona "szary", słaby i liczny. Kot zaś to sprytny drapieżnik bez skrupułów - człowiek bezwzględny i możny, często przecież nazywany wręcz "tygrysem" w swojej dziedzinie.

Spoglądając zaś na wcześniejsze przykłady, widzimy ciągle powtarzający się schemat, świadczący o ponadczasowej mądrości bajki. Silni wykorzystują słabych, ci są naiwni i cierpią z powodu bezwzględnych praw tego świata. Kolejny dowodem może być nawet kapitalizm, często nazywany "prawem dżungli". Co prawda rzadko jest to arena krwawych rozpraw między ofiarą i katem, niemniej bogatszy często bezwzględnie traktuje słabszego.

Przedstawione tutaj przykłady są niezwykle gorzkie, choć przynoszą zarazem nieco prześmiewczej rozrywki. Ze względu jednak na swoje pesymistyczne przesłanie są zarazem najbardziej wiarygodnymi dowodami na uniwersalność bajek. Trudno jest bowiem zaprzeczyć znaczącemu udziałowi siły w rządzeniu światem, ludzkiej pysze czy przewrotnej podstępności. Obaj wielcy poeci byli tego zdecydowanie świadomi, my zaś możemy potwierdzić ich racje za pomocą codziennej obserwacji. Alegoryczność bajki przyczynia się tutaj do zachowania wiecznej aktualności, ponieważ ukrycie prawdy za infantylnymi pozorami umożliwia jej wieczne dopasowywanie. Warto przy tym zauważyć dydaktyczną wartość bajek i zacząć czerpać z tej krynicy wiedzy. Być może nie zmieni to zasad otaczającej nas rzeczywistości, pozwoli jednak się na nie przygotować. Taki zaś cel z pewnością przyświecał bajkopisarzom.


Przeczytaj także: Ale­go­rycz­ność i jej zna­cze­nie w li­te­ra­tu­rze. Omów za­gad­nie­nie na pod­sta­wie zna­nych Ci ba­jek Igna­ce­go Kra­sic­kie­go. W swo­jej od­po­wie­dzi uwzględ­nij rów­nież wy­bra­ny kon­tekst.

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.