Ignacy Krasicki, Per Krafft (starszy), około 1767
Bajka „Ptaszki w klatce” została opublikowana w pierwszej księdze zbioru „Bajki i przypowieści” Ignacego Krasickiego w 1830 roku. Poeta w swojej twórczości starał się łączyć rozrywkę z nauką, stąd moralizatorsko-dydaktyczny charakter bajek. Każdy z utworów ma więc znaczenie dosłowne i metaforyczne, które ma obnażyć wady społeczeństwa, wpłynąć na postawy czytelników. „Ptaszki w klatce” należą do kilkuwierszowych bajek epigramatycznych, tworzonych na wczesnym etapie twórczości Krasickiego. Poeta poruszał w swoich utworach tematykę moralną, społeczną, obyczajową, polityczną i filozoficzną.
Spis treści
Utwór ma charakter typowej, krótkiej bajki epigramatycznej, bez rozwiniętej fabuły. Składa się zaledwie z czterech wersów, napisanych trzynastozgłoskowcem. Budowa jest regularna także dzięki zastosowaniu parzystych rymów żeńskich w układzie aabb.
Cała bajka ma formę dialogu między starym i młodym czyżykiem. Skondensowanie treści i pointy w tak krótkim utworze wymagało od autora przemyślenia i kunsztu poetyckiego. Podmiot jest obiektywnym obserwatorem zdarzeń, relacjonuje usłyszany dialog.
Poeta był oszczędny w stosowaniu środków poetyckich. Pojawia się tylko epitet („czyżyk młody”). Autor stosował w swojej twórczości liczne alegorie, czyli przedstawienie pojęć, idei, uniwersalnych postaci przez obrazy o charakterze metaforycznym. Zazwyczaj ukazywał świat ludzi pod maską zwierząt. W bajce stary czyżyk jest alegorią patrioty, a jego towarzysz - młodego Polaka, który dostosował się do warunków panujących pod zaborami. Utwór jest oparty na kontraście między młodością a starością.
Podmiot liryczny jest świadkiem rozmowy między dwoma czyżykami. Obydwa żyją w klatce, ale różnią się okoliczności, w jakich tam trafiły.
Starszy dorastał na wolności, zanim został zamknięty, cieszył się całkowitą swobodą. Młody urodził się w niewoli, nie zna innego życia, dziwi się, że stary czyżyk płacze nad swoim losem. Ptak narodzony w klatce nie rozumie, że jego towarzyszowi nie odpowiadają wygodne warunki panujące w zamknięciu. Zauważa, że na wolności trzeba wkładać wiele wysiłku w przetrwanie, jest niebezpiecznie, brakuje luksusów.
Młody czyżyk nie wie jak zdobyć pożywienie, chronić się przed drapieżnikami, zna tylko spokojną egzystencję w klatce. Stary czyżyk tłumaczy mu, że jego smutku nie zrozumie ktoś, kto urodził się niewolnikiem, ponieważ nie poznał prawdziwego życia. Czuje się wręcz urażony wychwalaniem życia w niewoli, ale zdaje sobie sprawę, że jego towarzysz nie wie nawet, co mu odebrano. Młodszy z ptaków wydaje się cieszyć swoją sytuacją, ponieważ nie miał okazji poznać swojej prawdziwej natury.
Rozmowa dwóch tytułowych ptaków jest tylko pretekstem do refleksji na temat wolności. Młody czyżyk jej nie zna, dlatego nie wie co stracił. Docenia wygody i bezpieczeństwo związane z przebywaniem w niewoli. Starszy ptak poznał swobodne życie, dlatego nie ma korzyści, które mogłyby mu wynagrodzić zamknięcie w klatce. Wolność to możliwość poznawania rzeczywistości, zdobywania nowych doświadczeń. Bez niej egzystencja człowieka nigdy nie będzie pełna. Pozbawienie swobody to odebranie szans na rozwój, znalezienie swojego miejsca na świecie.
Osoby nieznające wolności zadowalają się dobrami materialnymi, nie zauważają wad swojej sytuacji. Dwa czyżyki obrazują odmienne spojrzenia na wolność. O dojrzałości nie decyduje wiek, ale doświadczenie życiowe. Młody czyżyk nigdy nie zdobędzie wiedzy i mądrości starszego, ponieważ nie ma okazji uczyć się na swoich błędach. Jego rozwój został zahamowany przez umieszczenie w nienaturalnych warunkach, a on nawet nie zdaje sobie sprawy z tragizmu swojego losu.
Treść bajki można odnieść do rzeczywistości panującej w porozbiorowej Polsce. Poeta obawia się, że pokolenia wychowane w niewoli nie będą czuły potrzeby walki o niepodległość. Młody czyżyk jest bezmyślny, wpływowy, na pierwszym planie stawia spokój i wygodę. Utwór stanowi przestrogę dla Polaków. Poeta nie chce żeby taka postawa cechowała młode pokolenie, od którego zależy przyszłość całego narodu. Trudno tęsknić za czymś, czego się nie poznało, więc młodzież może przyzwyczaić się do zniewolenia, ulec wpływom zaborców.
Krasicki stworzył utwór w trudnych dla Polski czasach, gdy jego rodakom groziła utrata tożsamości narodowej, a co za tym idzie - wynarodowienie. Poeta nakłania swoich rodaków do odpowiedzialnego wychowywania kolejnych pokoleń, wpajania im postawy patriotycznej. Młodzież powinna posiadać silny kręgosłup moralny, nie przyjmować ślepo ideologii zaborców.
Bajka jest pochwałą nonkonformizmu, posiadania własnego zdania, dystansu do cudzych opinii, odporności na manipulację. Człowiek powinien cenić sobie wolność, miłość do ojczyzny, a nie tylko krótkofalowe korzyści, wynikające z poddania się polityce zaborców. Przyzwyczajenie do złej sytuacji, powoduje odwrócenie systemu wartości, rzeczy negatywne stają się wtedy normalne, a nawet właściwe. Pesymistyczna wizja Krasickiego nie spełniła się. Polacy przez lata dążyli do odzyskania wolności, aż w końcu osiągnęli swój cel. Jedną z najważniejszych ostoi polskości w czasie zaborów była właśnie sztuka.
Aktualizacja: 2024-06-26 16:57:38.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.