„Żona modna” to jedna z najbardziej znanych satyr Ignacego Krasickiego. Należy do zbioru wydanego w 1779 roku. Głównym celem utworu było ośmieszenie bezkrytycznego naśladowania zachodniej mody. Jest to motyw często poruszany w dziełach oświeceniowych, ze względu na fascynację szlachty kulturą francuską. Zdaniem Krasickiego, oprócz funkcji rozrywkowej, satyry miały doprowadzić do zdemaskowania wad Polaków i poprawić panujące w kraju obyczaje.
Satyra to długi wierszowany utwór, łączący w sobie cechy epiki, liryki i dramatu. Jej celem jest ośmieszenie lub piętnowanie konkretnych osób, zjawisk, postaw, wzorców zachowania. Utwór "Żona modna" został napisany trzynastozgłoskowcem, zastosowano rymy parzyste.
Żona modna ma formę dialogu między panem Piotrem a jego kolegą, który gratuluje głównemu bohaterowi ożenku. Znajomy spotkał go przypadkiem i nie wie jak układa się życie w związku. Okazuje się jednak, że szlachcic nie do końca jest szczęśliwy w małżeństwie i żałuje ślubu z wychowaną w mieście, rozpieszczoną Filis. Satyra opowiada o pierwszych miesiącach ich wspólnego życia.
Utwór powstał w XVIII wieku, dlatego pojawiają się liczne archaizmy („alboż”, „jeszczeć”, „jejmość”, „tuszył”, „ekwipaż”). Narratorem w utworze jest pan Piotr, a jego opowieść ma charakter bardzo emocjonalny, stąd zastosowanie wielu środków stylistycznych. Są to pytania retoryczne, przez które narrator chce skłonić rozmówcę do przemyśleń i podkreślić, w jak trudnej sytuacji się znalazł („Alboż to miasto psuje?”, „Cóż mam czynić?”). Zastosowano też zdania wykrzyknikowe („Bogdaj to żonka ze wsi!”, „Broń Boże!”). Żeby uargumentować swój punkt widzenia, narrator przytacza słowa małżonki w mowie niezależnej. Autor stosuje też wyliczenia, aby podkreślić jak wiele wymagań przedstawiła tytułowa „żona modna”. Satyra zawiera wiele zdrobnień, które nie mają pieszczotliwego charakteru. Ich zadaniem jest ukazanie infantylnego postępowania zachwyconej francuską kulturą szlachty.
Głównym przesłaniem satyry jest krytyka bezmyślnego naśladowania zachodniej mody. Uosobieniem tego zachowania jest Filis, tytułowa „żona modna”. Nie ma szacunku dla staropolskich obyczajów, jest zachwycona francuską kulturą. Daleko jej do kochającej małżonki, cechują ją egoizm i bezwzględność. Na światopogląd i ideały, wyznawane przez Filis, wpłynęło głównie wychowanie w mieście. Jest kobietą oczytaną i wykształconą, miała okazję poznać obowiązującą modę. Żona nie szanuje nawet pana Piotra, którego uznaje za prostaka, wyśmiewa jego sposób wysławiania się i nieudolne zaloty. Marzyła o wielbicielu rodem z francuskich romansów i pogardliwie podchodziła do starań wiejskiego szlachcica. Przyjęła jego oświadczyny wyłącznie z rozsądku. Gdy już doszło do ślubu, Filis nie chciała prowadzić tradycyjnego polskiego domu, wymagała od męża całego szeregu ulepszeń.
Wiejska posiadłość Piotra nie spełniała jej wymagań, nie była zadowolona z pracującej tam od wielu lat służby. Staropolski dwór zmienił się w duży, nowoczesny dom, obsługiwany przez szereg stangretów, zagranicznych kucharzy, pasztetników i cukierników. Filis wymagała osobnej sypialni, przeprowadziła remont posiadłości i ogrodu. Dla kobiety na pierwszym miejscu znajduje się prestiż, modne bibeloty i zwierzątka domowe, których ilość, wymieniona w utworze, jest wręcz absurdalna.
W wystawnym życiu Filis brakuje miejsca dla Piotra, którego traktuje z pogardą, jak służącego, mającego obowiązek spełniać jej zachcianki. Po zaprowadzeniu koniecznych, zdaniem Filis, zmian w domu, zaczęła zapraszać gości, w których towarzystwie nie mógł się odnaleźć mąż. Pan Piotr nie potrafił prowadzić konwersacji na modne tematy, zaczął tęsknić za utraconym spokojem. Wystawne przyjęcia były kosztowne, a finalnie doprowadziły do jeszcze większego nieszczęścia. Pokaz fajerwerków, zorganizowany dla uciechy gości, doprowadził do spalenia stodoły. Po tym zdarzeniu Filis zmusiła Piotra do wyprowadzki do miasta, gdzie para spędza czas na bezproduktywnych rozrywkach.
Satyra przedstawia także upadek moralny, związany z naśladowaniem francuskiej mody. Pan Piotr uważa małżeństwo za nierozerwalny związek, który powinien wiązać się ze wzajemnym szacunkiem, jednak jego żona wyśmiewa te poglądy. Filis uznaje się za kobietę wrażliwą i delikatną, wzrusza się podczas czytania tragedii. Nie przeszkadza to jej w złym traktowaniu służby i ośmieszaniu męża przed swoimi przyjaciółmi. Ślepo naśladuje wszystkie francuskie mody, jednak jej przeżycia to tylko poza, w rzeczywistości jest znudzoną, zblazowaną kobietą.
Opisywana w satyrze historia wzbudza w czytelniku niechęć wobec Filis. Pan Piotr jest natomiast przedstawiony jako bezwolny, pokrzywdzony mąż, niemający odwagi przeciwstawić się małżonce. Nie oznacza to jednak, że jest on w tej sytuacji bez winy. Utwór krytykuje również zawieranie małżeństw dla zysku.
Pan Piotr poślubił Filis głównie dlatego, że miała bardzo duży posag w postaci czterech wiosek. Szlachcic był zachwycony wykształconą damą, która sprawiała wrażenie pięknej, grzecznej kobiety. Po ślubie jednak te zalety okazały się przyczynami niedopasowania pary. Poglądy i sposób życia Filis całkowicie różnią się od tego, czego oczekiwał mąż. Piotr na pierwszym miejscu stawia majątek, staropolską tradycję i szlacheckie obyczaje. Jego żona najbardziej ceni modę i francuskie nowinki, nie zważa na koszty, z którymi wiąże się realizacja jej zachcianek. Gdyby pan Piotr lub Filis kierowali się w życiu miłością i szczerymi uczuciami, do małżeństwa z pewnością by nie doszło.
Już po kilku miesiącach małżeństwa mąż szczerze pożałował decyzji o ślubie. Jego plany powiększenia majątku skończyły się niepowodzeniem. Kosztowny styl życia Filis doprowadził go do ruiny. Pan Piotr spełniał wszystkie wymagania żony ze strachu przed utratą jej posagu. Mając nadzieję na pomnożenie majątku, skończył tracąc to, co miał wcześniej. Został pozbawiony nie tylko pieniędzy, ale też spokoju i możliwości decydowania o swoim losie. W rozmowie ze znajomym sprawia wrażenie zagubionego mężczyzny, który zdał sobie sprawę, że do śmierci jest związany z nieodpowiednią kobietą. Z całej satyry płynie przestroga przed przyjmowaniem bez umiaru obcej mody oraz opieraniem systemu wartości na dobrach materialnych.
Ostatnia aktualizacja: 2023-08-21 14:49:50
Opracowanie stanowi utwór w rozumieniu Ustawy 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wszelkie prawa autorskie przysługują poezja.org. Dalsze rozpowszechnianie utworu możliwe tylko za zgodą redakcji.