Bajka „Kruk i lis” została opublikowana w zbiorze „Bajki nowe” Ignacego Krasickiego, wydanym po śmierci autora. Jest to jeden z najbardziej znanych utworów tego cyklu. Fabuła bajki była pomysłem greckiego poety, Ezopa, opracowywanym wiele razy przez różnych autorów. Krasicki posłużył się maskami zwierzęcymi, aby ukazać ludzkie wady i skłonić czytelnika do refleksji. Bajki łączą lekką, zrozumiałą formę i walory dydaktyczne, mające naprawić polskie społeczeństwo. Utwór „Kruk i lis” porusza, wielokrotnie pojawiające się w bajkach Krasickiego, wady - pychę i głupotę.
„Kruk i lis” to bajka narracyjna, opowiadająca historię spotkania tytułowych zwierząt. Od, tworzonych często przez Krasickiego, bajek epigramatycznych odróżnia ją przede wszystkim długość.
Utwór składa się z szesnastu wersów, które zawierają różną ilość sylab. Najkrótsze z nich mają pięć zgłosek, a najdłuższe - trzynaście. Pojawiają się także wersy siedmio-, ośmio- i jedenastozgłoskowe. Zróżnicowany system wersyfikacyjny dodaje dynamiki. Pięciozgłoskowe wersy opisują komplementy padające w stronę kruka. Krótkie wersy mają wyrazić ironię, w czasach oświecenia były kojarzone ze stylem niskim. Najdłuższe wersy wyróżniają punkt kulminacyjny utworu i jego tragiczny finał. Nieregularna budowa przybliża formę bajki do prozy, zaburza wierszowaną strukturę. Poeta zastosował rymy żeńskie parzyste, o układzie aa bb cc dd itd. Rymują się najważniejsze słowa w utworze, mające znaczenie w jego interpretacji.
Podmiot mówiący nie ujawnia swojej obecności w utworze, jest obserwatorem zdarzeń, wyciągającym z nich wnioski.
Kompozycja bajki jest podobna, jak w przypadku utworu „Jagnię i wilcy”. Rozpoczyna się od morału, po którym następuje obrazująca go sytuacja. Krótka historia o kruku i lisie, udowadnia tezę postawioną przez autora na początku bajki. Treść jest skondensowana, pojawia się niewiele środków stylistycznych. Dynamiki nadaje nagromadzenie czasowników w ostatnich wersach („rozdziawił”, „wypadł”, „porwał”, „zostawił”). Ze względu na niewielki rozmiar utworu, poeta zastosował elipsę, czyli celowe pominięcie części wypowiedzenia, które ze względu na kontekst i tak pozostaje czytelne („kruk w kantaty”). Pojawiają się także epitety („ser ogromny”, „pióra szklniące”, „głos śliczny”).
Utwór rozpoczyna się od ostrzeżenia przed pychą, która prowadzi do upadku. Zgubny wpływ próżności na życie człowieka ukazuje krótka opowieść o kruku i lisie. Lis dostrzega kruka siedzącego na drzewie z ogromnym kawałkiem sera w dziobie. Sprytne zwierzę chce dostać jedzenie dla siebie, dlatego ucieka się do podstępu. Zdaje sobie sprawę, że kruk jest łasy na pochwały, więc postanawia to wykorzystać.
Lis zaczyna komplementować kruka, chwalić jego oczy, pióra, udawać, że jest pod wrażeniem ptaka. Kruk wierzy w fałszywe pochlebstwa, chce jeszcze bardziej zaimponować rozmówcy. Lis wpada na chytry pomysł, sugeruje krukowi, że jego śpiew z pewnością jest tak wspaniały, jak jego wygląd. Mimo, że kruk nie ma najmniejszego talentu wokalnego, postanawia zaprezentować swój doskonały głos. Gdy tylko otwiera dziób, wypada z niego ser, który natychmiast porywa lis. Zwierzę ucieka ze swoją zdobyczą, a próżny krok zostaje z niczym, ośmieszony i upokorzony.
Lis jest alegorią sprytu, a kruk - pychy i głupoty. Postać lisa wzbudza sympatię czytelnika, mimo że dopuścił się on podstępu i zabrał ptakowi jego własność. Utwór nie ma na celu piętnowania przebiegłości, ale łatwowierności, która prowadzi do bycia ofiarą kogoś silniejszego i bardziej rozsądnego. Lis zasługuje na pochwałę, ponieważ znalazł wyjście z sytuacji beznadziejnej. Kruk siedzi na drzewie, gdzie zwierzę nie potrafi się wspiąć, dodatkowo posiada zdolność lotu, więc może łatwo uciec.
Lis pokonuje go jednak za pomocą swojej inteligencji, która pozwala wykorzystać słabości przeciwnika i znaleźć skuteczną metodę działania. Kruk nie wywołuje współczucia, ponieważ to on ponosi winę za zaistniałą sytuację. Nie wyczuwa fałszu w słowach lisa, nie potrafi ocenić samego siebie w obiektywny sposób. Gdyby miał realistyczną samoocenę, nie ulegałby tak łatwo cudzym pochlebstwom. Gdy kruk zdał sobie sprawę, że został oszukany, było już za późno - lis uciekł ze swoją zdobyczą.
Wzorce postępowania schowane za maskami zwierzęcymi, łatwo odnieść do świata ludzi. Bezkrytyczne słuchanie opinii innych osób powoduje utratę czujności, porzucenie zdrowego rozsądku. Należy nauczyć się rozpoznawać prawdziwych przyjaciół i fałszywych pochlebców, którzy są uprzejmi tylko, jeśli czerpią z tego korzyści. Wobec obcych osób zawsze należy zachowywać niezbędny dystans, nie przyjmować bezkrytycznie ich słów.
Świat przedstawiony w bajkach Krasickiego przypomina rzeczywistość, jest bezwzględny, panuje w nim prawo silniejszego. W brutalnej rzeczywistości należy walczyć o swoje, nie dać się wykorzystywać innym. Negowana nie jest przebiegłość lisa, który za pomocą fałszywych pochwał osiągnął swój cel. Krytyce ulega naiwność kruka, który przywiązuje wagę do cudzych słów, uzależnia od nich poczucie własnej wartości. Utrata zdrowego rozsądku pod wpływem pochlebstw świadczy o braku roztropności i słabym charakterze.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.