Ignacy Krasicki, Per Krafft (starszy), około 1767
„Hymn do miłości Ojczyzny” Ignacego Krasickiego jest jednym z ważniejszych utworów polskiej liryki patriotycznej epoki oświecenia. Utwór ten nawiązuje do arystotelesowskiej pieśni do Artete, bogini doskonałości. Hymn Krasickiego zawiera wizję patriotyzmu, w którym najwyższą wartością jest oddanie życia za ojczyznę.
Spis treści
Utwór został odczytany w 1774 roku przez Krasickiego podczas jednego z obiadów czwartkowych, czyli organizowanych przez króla Stanisława Augusta spotkań stworzonych na wzór paryskich salonów literackich. „Hymn do miłości Ojczyzny” ukazał się anonimowo w tygodniku „Zabawy przyjemne i pożyteczne”. Hymn ten czytany był jako osobny utwór, został włączony do poematu heroikomicznego „Myszeida”. Ważnym kontekstem dzieła są wydarzenia następujące po konfederacji barskiej i tragedii pierwszego rozbioru Polski. Można uznać, że hymn Krasickiego stanowi początek tzw. liryki patriotycznej dotyczącej czasów braku niepodległości. Utwór ten przez długi czas był popularną pieśnią patriotyczną, w okresie zaborów traktowano go jako hymn narodowy.
„Hymn do miłości Ojczyzny” zaliczyć należy do liryki inwokacyjnej. Podmiot nie ujawnia się w wierszu, jest ukryty za bezosobową refleksją. Wiersz jest realizacją liryki zwrotu do adresata, ponieważ podmiot liryczny posługując się apostrofą, kieruje wzniosłe słowa do adresata, czyli miłości ojczyzny.
Hymn Krasickiego jest zapisany oktawą, a więc strofą składającą się z ośmiu jedenastozgłoskowych wersów, w których średniówka występuje po piątej sylabie. Utwór złożony jest z rymów żeńskich. Sześć pierwszych wersów opiera się na końcowych rymach naprzemiennych, z kolei ostatni dwuwers ułożony został z rymów parzystych. Układ rymów w wierszu wygląda zatem następująco: abababcc.
Hymn jest uroczystą pieśnią pochwalną rozpoczynającą się najczęściej apostrofą. Już w pierwszym wersie utworu możemy dostrzec, że główny element struktury hymnu został zrealizowany: „Święta miłości kochanej ojczyzny”. W utworze pojawiają się liczne metafory, które nadają utworowi podniosłości: „Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny / Gnieździsz w umyśle rozkoszy prawdziwe”.
Na warstwę poetycką hymnu składają się również oksymorony („Dla ciebie zjadłe smakują trucizny”) oraz liczne epitety („święta miłości”, „umysły poczciwe”). Pojawiające się w utworze powtórzenia („byle”, „nie żal”) służą wzmocnieniu przekazu. Dzięki zastosowanym środkom stylistycznym utwór jest nie tylko hymnem pochwalnym, ważną rolę odgrywają w nim deklaracje oraz postulaty.
Hymn Krasickiego z pewnością można porównać z innymi utworami, które odegrały ważną rolę w historii Polski, takich jak „Bogurodzica”, „Rota” Marii Konopnickiej czy „Mazurek Dąbrowskiego” napisany przez Józefa Wybickiego. Bardzo ważnym elementem tego rodzaju utworów jest podniosły charakter i szczególnie silnie zarysowany stosunek emocjonalny do ojczyzny. Warto jednak zwrócić uwagę na to, że adresatem utworu Krasickiego nie jest ojczyzna, lecz miłość do ojczyzny.
Wiersz ten z ostatecznie jest pochwałą postawy patriotycznej, wywyższeniem osób, które kierują się nią na co dzień i byłyby gotowe z tej miłości na najwyższe poświęcenie. Osoba mówiąca w wierszu sugeruje bowiem, że uczucie to rozumie jedynie konkretna grupa osób obdarzona odpowiednimi cechami: „Święta miłości kochanej ojczyzny, / Czują cię tylko umysły poczciwe!”
Krasicki tworzy w utworze konstrukt kraju zniewolonego, ważną rolę w przedstawieniu narodu odgrywają elementy kojarzące się z ubezwłasnowolnieniem czy ograniczeniem swobody. Takie retoryczne zabiegi jak ukazanie ojczyzny jako zniewolonej, spętanej, wymagającej pomocy pojawiły się po raz pierwszy właśnie w „Hymnie do miłości ojczyzny” i przez wiele literackich epok, aż do XX wieku, były kontynuowane przez pokolenia polskich poetów.
W hymnie tym zauważyć można zestawienie, które na stałe towarzyszyć będzie większości późniejszych utworów patriotycznych, szczególnie doby romantyzmu. Podmiot liryczny przy pomocy oksymoronów wiąże bowiem bezpośrednio uczucie miłości do kraju z cierpieniem: „Dla ciebie zjadłe smakują trucizny, / Dla ciebie więzy, pęta niezelżywe”. Podmiot informuje zatem, że dla człowieka, który kieruje się wartościami patriotycznymi, nawet trucizny nie mają nieprzyjemnego smaku, a więzy i pęta (więc niewola) nie są czymś hańbiącym („niezelżywym”). Wnioski te powiązane są z deklaracjami obecnymi w dwóch pierwszych wersach utworu – „umysły poczciwe”, które są w stanie odczuwać miłość do ojczyzny, kierują się w życiu konkretnymi wartościami. Są to nie tylko patriotyzm, ale również poszanowanie tradycji i przywiązanie do niej, szanowanie pokoleń wcześniejszych i uczciwość względem siebie oraz innych.
W kolejnych wersach podmiot liryczny nadaje ojczyźnie szereg pozytywnych cech. Poświęcenie, jakiego wymaga miłość do niej kształci w człowieku pewne umiejętności (fizyczne i psychiczne), które wzmacniają jego przynależność do danego kraju: „Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny, / Gnieździsz w umyśle rozkoszy prawdziwe”. Blizny – w obronie ojczyzny – w rozumieniu podmiotu lirycznego są rzeczą chwalebną i wyzwalają w jednostce poczucie spełnionego obowiązku wobec niej. Wartości, które zagnieździły się w umyśle osób patriotycznych są więc wynikiem starań o bezpieczeństwo kraju. Pamięć o poświęceniu wzmacniać ma poczucie przywiązania i obowiązku wobec niego.
Ostatnie dwa wersy „Hymnu do miłości Ojczyzny” („Byle cię można wspomóc, byle wspierać, / Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać”) pełnią funkcję deklaracji. Podmiot liryczny oświadcza, że poświęcenie się za swój kraj jest wartością nadrzędną – warto dla niej wyrzec się dóbr materialnych, bezpieczeństwa oraz nawet życia. Istotne dla odczytania utworu jest przekonanie podmiotu lirycznego o tym, że wszystkie działania jednostki muszą być podporządkowane w chwili zagrożenia przede wszystkim dobru ojczyzny – wymaga to od niej nie tylko deklaracji, ale konkretnych przedsięwzięć.
W utworze Ignacego Krasickiego zaobserwować można pełne zaangażowanie patriotyczne podmiotu lirycznego. Podobne deklaracje będą miały swoje miejsce w epoce późniejszej – romantyzmie – i dopiero w niej w pełni nabiorą cech charakterystycznych twórczości poetów tego okresu. Oświeceniowy „Hymn do miłości Ojczyzny” prezentuje zupełnie nowatorskie podejście do patriotyzmu – radykalne i bezpośrednie w swoich deklaracjach.
Właśnie z tego powodu utwór odczytywać należy w pełnym kontekście historycznym czasów, do których przynależy. Pierwszy rozbiór Polski i poczucie, że mogą za nim stać kolejne nieszczęścia spadające na kraj, wyzwoliło w podmiocie lirycznym potrzebę czynu i konkretnych działań, za sprawą których należało starać się uniknąć nieszczęśliwego losu. Połączenie cierpienia z patriotyzmem na długo pozostanie w historii literatury polskiej jednym z głównych motywów.
Aktualizacja: 2025-02-01 05:57:38.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.