Druga część „Dziadów” Adama Mickiewicza opisuje udramatyzowaną wersję starosłowiańskiego obrzędu o tytułowej nazwie „dziadów”. Jak przystoi dramatowi romantycznemu, występują tam motywy ludowe i nadprzyrodzone. Wieszcz narodowy wykorzystuje jednak tajemniczy klimat swojego dzieła do opowiedzenia o prawdach moralnych oraz charakterze samego człowieczeństwa. Fantastyczny dramat jest więc w istocie dziełem moralizatorskim, gdzie każdy kolejny duch niesie za sobą prawdę o ludzkim losie.
Obrzęd dziadów opisywany przez Mickiewicza to starożytny, bałtosłowiański element ludowości. Niegdyś służył kontaktowi z duszami niedawno zmarłych, ostatecznie jednak wymieszał się z chrześcijaństwem i przyjął za zadanie ulżenia duszom czyśćcowym poprzez jedzenie. W dramacie występuje właśnie taka wersja i cel obrzędu, na który przychodzą błąkające się po świecie duchy. Każdemu z nich coś uniemożliwiało osiągnięcie zbawienia. Powód ten wyrażały poprzez wygłaszaną prawdę moralną. Duchy Mickiewicz podzielił na trzy kategorie:
Mickiewicz ukazuje więc zarazem prawdy moralne oraz sam sens ich istnienia, a mianowicie boską sprawiedliwość. Zakłada ona karę za grzech lub pokutę za zaniechanie. Bowiem w myśl moralności przedstawionej przez narodowego wieszcza, grzechem jest również odrzucenie przypisanego nam losu. Zgodnie z tym tokiem rozumowania człowieczeństwo to warunek konieczny do zbawienia. Wynika zaś ono z naszego losu, którego elementami są gorycz i krzyż istnienia.
Ukazując pośmiertne losy ludzi, którzy świadomie odrzucili swoje człowieczeństwo poprzez okrutne traktowanie bliźnich, bądź nie doświadczyli pisanego nam cierpienia, Mickiewicz moralnie poucza widza. Wieszcz narodowy pragnie pokazać, że ból i proza życia są elementami naturalnymi naszej egzystencji. Bez nich nie możemy w pełni nazywać się ludźmi, a tym samym osiągnąć eschatologicznego przeznaczenia ludzkości - zbawienia.
Można pokusić się o stwierdzenie, że Mickiewicz w swojej II cz. Dziadów nawiązuje nie tylko do etyki chrześcijańskiej, ale również ludowej moralności. Świadczyłby o tym nie tylko przedstawiony obrzęd, ale również charakter pokuty każdego ducha. Jest on zawsze nawiązaniem do ich przewiny. Tak więc Duchy Lekkie nie zostają wpuszczone do raju. Duch Pośredni pozostaje wiedziony podmuchami wiatru, obojętny na wszystko jak za życia. Widmo złego pana cierpi zaś głód i pragnienie, kiedy zaklęte w ptaki duchy jego ofiar wiecznie mu je wyrywają. Przywodzi to przy tym na myśl „Boską komedię” Dantego, która również miała charakter moralizatorski.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.