Lalka to powieść Bolesława Prusa, wydana w 1890 roku. Zaliczana jest do gatunku powieści realistycznej, który wpisuje się w nurt pozytywistyczny tamtego czasu. Pisząc ją, autor był jednak niezwykle rozczarowany efektami propagowania głównych idei epoki na gruncie polskiego społeczeństwa. Pokusił się również o oddanie szerokiej panoramy samego narodu, wliczając w to poszczególne klasy. Historia będącego zarazem pozytywistą i romantykiem Stanisława Wokulskiego zawarta jest w szeregu wątków, które dotyczą kolejno zagadnień, nad którymi dyskusję chciał rozpocząć autor.
Główny wątek powieści to historia miłości Stanisława Wokulskiego do Izabeli Łęckiej. Mężczyzna kocha się w pięknej ale pustej arystokratce i wszelkimi sposobami stara się zdobyć jej względy. Kobieta stanowi jednak produkt swojej klasy społecznej - to pozbawiona ambicji, umiejętności i emocjonalnej głębi "lalka". Mimo to uczucie do niej stanowi dla Wokulskiego motor napędowy. Aby mieć lepsze szanse zdobywa większy majątek podczas wojny rosyjsko-tureckiej, kupuje nawet kamienicę od ojca Izabeli. Dla kobiety uczy się angielskiego. Chce ją zdobyć pracą, w typowy dla pozytywisty sposób. Kocha ją jednak miłością romantyczną - nie widzi prawdziwej, mało wartościowej kobiety. Ostatecznie Łęcka zgadza się na związek ze względów finansowych. W pociągu zaczyna po angielsku flirtować ze Stawskim, naśmiewając się zarazem z Wokulskiego. Nie wie jednak, że ten nauczył się dla niej obcego języka. Ten akt przelewa czarę goryczy, po której Wokulski opuszcza kobietę i znika.
Wątek ten zawiera również rozmaite refleksje na temat stosunków damsko-męskich. Poddaje przy tym krytyce miłość romantyczną, krytykując zarazem transakcyjne podejście do związków.
Powieść dzieli się zasadniczo na dwa rodzaje narracji. Jedną z nich są "Pamiętnik starego subiekta", prowadzone przez Ignacego Rzeckiego. Dzięki nim dowiadujemy się o tle historycznym Lalki, poznajemy przy tym historię przyjaciela Wokulskiego - zwolennika napoleona i uczestnika Wiosny Ludów. Rzecki komentuje bieżące wydarzenia z fabuły powieści. Poszerza wiec perspektywę czytelnika, zarazem umieszcza powieść w konkretnych ramach czasowych.
Lalka to powieść panoramiczna. Próbuje ona przez to oddać całe spektrum społeczne Polski tamtego okresu. Ukazuje w sposób realistyczny stan lumpenproletariatu, mieszczan i arystokracji. Nie pomija przy tym ich wzajemnych stosunków, poddają krytyce zastany kształt społeczeństwa.
Stanisław Wokulski obserwuje stan najuboższych warstw społecznych podczas swojego spaceru po Powiślu. Widzi zaniedbane, pozostawione same sobie masy i ich powolne zezwierzęcenie. Dostrzega brud oraz ubóstwo. W kontraście stawiani są arystokraci. Wokulski ma do czynienia również z tą klasą, sportretowaną w powieści bardzo negatywnie. Są oni bierni, całkowicie pozbawieni energii do zmiany i nastawieni na trwonienie dawnych majątków. Stanowią przy tym klasę niezwykle hermetyczną, gdzie pochodzenie ma większe znaczenie od osiągnięć jednostki. Poza problemami klas społecznych Prus ukazuje również stosunki między różnymi narodowościami zamieszkującymi Warszawę, szczególnie położenie Żydów. Analizuje też rolę kobiety w społeczeństwie.
W wątku społecznym odnaleźć możemy też historie osób, którym Wokulski pomógł. Wyciągnięta z prostytucji Marianna, rzemieślnika Węgiełka, czy furmana Wysockiego są zarazem ukazaniem wcielenia w życie idei pozytywistycznych.
Stanisław Wokulski nie jest bohaterem pozytywistycznym w pełnym znaczeniu tego słowa. Jego zachowania noszą wiele cech romantyka, które sam zresztą potwierdza. Pełen goryczy monolog nad Panem Tadeuszem Mickiewicza to rozliczenie z ideami romantyzmu. Wokulski zarzuca im idealizację miłości, oderwanie uczuć od sfery życia realnego. Uczynić go to miało nieszczęśliwym, niezdolnym dostrzeżenia prawdy o Izabeli Łęckiej.
Zarazem w trakcie trwania akcji powieści, dokonywane jest podsumowanie realizacji idei pozytywistycznych. Wokulski dostrzega, jak wiele z nich zostało wypaczonych lub nie działa w należyty sposób. Dla przykładu bogacenie się nie przynosi korzyści narodowi, a wybranym jednostkom i nie przekłada się na założenia pracy organicznej. Asymilacja Żydów również jest mrzonką. Idee pozytywistyczne poniosły więc w Polsce klęskę.
W Lalce wielokrotnie przewija się tematyka odkryć naukowych, które prowadzić mają do rozwoju ludzkości. Sam główny bohater w swojej młodości interesował się tymi zagadnieniami, co potem pozwalało mu na nawiązanie pozytywnej relacji z ludźmi nauki. W powieści takowymi są młody arystokrata Julian Ochocki oraz doktor Geist. Pierwszy pragnie zbudować maszynę latającą, drugi zaś pracuje nad wynalezieniem metalu lżejszego od powietrza. Powieść przedstawia pozytywną rolę nauki, jako narzędzia do polepszenia ludzkiego życia. Ukazuje też niezrozumienie, z którym musi mierzyć się naukowiec - idealista. Jedną z plotek o tym, co stało się z zaginionym Wokulskim, było przypuszczenie o poświęceniu nad naukowymi odkryciami Geista.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.