„Lalka” to powieść Bolesława Prusa wydana w 1890 roku (wcześniej publikowana w odcinkach na łamach Tygodnika Powszechnego). Dzieło zalicza się do najwybitniejszych osiągnięć polskiego pozytywizmu. Pisząc je, autor próbował przekazać głębokie rozczarowanie głównymi ideami tego okresu, jak praca organiczna, praca u podstaw czy asymilacja Żydów. W celu oddania wątpliwości końca epoki odmalował na kartach powieści szeroką panoramę społeczną, dodając komentarz dotyczący niemal każdej grupy, która ją tworzy. Historią przewodzą losy Stanisława Wokulskiego,w okół których splata się wiele innych wątków.
Spis treści
Główny wątek powieści to historia nieszczęśliwej miłości Stanisława Wokulskiego do Izabeli Łęckiej, młodej arystokratki. Wokulski, człowiek z mieszczańskim pochodzeniem, pragnie zdobyć serce kobiety, pomimo różnić społecznych i jej chłodnego, pełnego wyższości stosunku do niego. Aby wzmocnić swoje szanse, wyjeżdża na wojnę rosyjsko-turecką, aby pomnożyć swój majątek, a następnie pokrywa długi Łęckich i kupuje od nich kamienicę. Podejście Wokulskiego do tej relacji jest szczególne — z jednej strony prezentuje się jako bezpamiętnie i nieodwracalnie zakochany romantyk, a z drugiej próbuje zdobyć rękę Izabeli pieniędzmi (zresztą układy matrymonialne, w których główną rolę odgrywają finanse, nie były niczym dziwnym w tych czasach). Ostatecznie Łęcka zgadza się na związek ze względów finansowych. W pociągu zaczyna po angielsku flirtować ze Stawskim, naśmiewając się zarazem z Wokulskiego. Nie wie jednak, że bohater nauczył się dla niej obcego języka. Ten akt przelewa czarę goryczy. Wokulski decyduje się natychmiast opuścić towarzystwo, a następnie — po nieudanej próbie samobójczej — znika.
W powieści pojawia się krytyka podziałów społecznych, które organizują życie w XIX wieku. Prus prezentuje szeroki przekrój różnych warstw — od arystokracji, przez mieszczaństwo, aż po biedotę. Wiele uwagi poświęca relacjom międzyludzkim i wzajemnej zależności między klasami. Stanisław Wokulski, przedstawiciel mieszczaństwa, obserwuje stan najuboższych warstw podczas swojego spaceru po Powiślu. Widzi osoby w znajdujące się w głębokich kryzysach, z których nie potrafią samodzielnie się wydostać.
W kontraście względem tej grupy zostaje sportretowana arystokracja. To jednostki z dużym kapitałem materialnym i symbolicznym, które nie potrafi dostosować się do nowych realiów gospodarczych. Dbają wyłącznie o utrzymanie swojej pozycji społecznej, jednocześnie oddając się trwonieniu majątków na luksusy i uzależnienia. Przy tym stanowią klasę niezwykle hermetyczną, która gardzi ludźmi innego pochodzenia.
Poza problemami klas społecznych Prus ukazuje również stosunki między różnymi narodowościami zamieszkującymi Warszawę. Szczególnie ważne są tu postaci reprezentujące mniejszość Żydowską, które mierzą się z narastającym w mieście antysemityzmem.
Stanisław Wokulski to bohater symbolizujący wewnętrzny konflikt między romantycznym idealizmem i pozytywistycznym pragmatyzmem. W jego losach odbija się rozliczenie z poprzednią epoką w trzech aspektach. Dotyczą one rozczarowania po klęsce powstania styczniowego, irracjonalnej miłości do Izabeli Łęckiej oraz typowo romantycznej próby ucieczki od świata.
Jednocześnie powieść to podsumowanie idei pozytywistycznych. Wokulski wciela w życie wiele z nich, jednak jego losy pokazują, jak trudna i frustrująca jest próba ich realizacji w warunkach panujących w XIX-wiecznej Polsce. Prus pokazuje, że społeczeństwo nie jest gotowe na wcielanie założeń pracy u podstaw, emancypacji kobiet czy asymilacji Żydów. Nawet najlepiej przemyślanie działania nie mogą przynieść pożądanych rezultatów w świecie, gdzie dominują uprzedzenia, egoizm i brak chęci do współpracy.
W „Lalce” wielokrotnie pojawia się temat odkryć naukowych jako środka do rozwoju ludzkości. Sam główny bohater interesował się w młodości tymi zagadnieniami, co potem pozwoliło mu nawiązać wartościowe relacje z ludźmi nauki. Są oni reprezentowani przez młodego arystokratę Juliana Ochockiego oraz doktora Geista. Pierwszy pragnie zbudować maszynę latającą, drugi zaś pracuje nad wynalezieniem metalu lżejszego od powietrza.
Każdy z nich musi stawić czoła trudnościom wynikającym ze społecznej ignorancji. Zarówno Ochocki, jak i profesor Geist są postaciami żyjącymi na uboczu ze względu na wykluczenie z własnego środowiska. Przez te historie Prus pokazuje, jak opór społeczny i obojętność mogą hamować rozwój naukowy.
Główny bohater „Lalki” pochodzi ze zubożałej szlachty, co zmusiło go do osiedlenia się w mieście. Swoją karierę rozpoczął jako skromny subiekt, ale dzięki talentowi, determinacji i sprycie udało mu się dorobić fortuny. Przełomowym momentem w jego karierze był ślub z Minclową, która zostawiła mu w spadku sklep i majątek. Jednak, zamiast trwonić go na chwilowe potrzeby, Wokulski postanowił inwestować i pomnożyć pieniądze.
Ten wątek pokazuje drogę od młodego, ambitnego mężczyzny aż po sukcesy w handlu. Jego losy pokazują dynamikę społeczeństwa u końca XIX wieku, szczególnie możliwości awansu społecznego. Jednocześnie wskazują również na ograniczenia wynikające z pozycji arystokracji i reprodukowanej przez nich nierównościach klasowych.
Chociaż powieść Bolesława Prusa należy do gatunku powieści realistycznej, autor, zamiast wiernie podążać za wzorcem, postanowił skorzystać z nowej konwencji, mianowicie mieszania się dwóch stylów narracyjnych. Jeden z nich można odnaleźć w rozdziałach zatytułowanych jako „Pamiętnik starego subiekta”, który prowadzony jest przez Ignacego Rzeckiego. W nim dowiadujemy się o historycznym tle „Lalki” i poznajemy przy tym historię przyjaciela Wokulskiego — zwolennika Napoleona Bonapartego i uczestnika Wiosny Ludów. W swoich zapiskach Rzecki komentuje również bieżące wydarzenia z fabuły powieści.
Aktualizacja: 2024-10-07 11:06:51.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.