Miejsca ważne w życiu człowieka. Omów zagadnienie na podstawie Miejsca Andrzeja Stasiuka. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Autorem opracowania jest: Piotr Kostrzewski.

Pamięć to fascynujące zjawisko. Oznacza utrwalenie rzeczy przeszłych z subiektywnej perspektywy. Rozumiana dosłownie oznacza możliwość przywoływania wspomnień o czymś przez człowieka. Wiąże się tym samym z jego przeszłością, początkiem. Punkt ten ma zaś miejsce, a te urasta do rangi najważniejszego. Tak zwana kraina lat dziecięcych poprzez wyrycie w pamięci rzutuje potem na całe nasze życie. Nadaje nam zręby tożsamości, stanowi miejsce wzrastania korzeni drzewa, które potem dumnie nazwiemy sobą. Literatura, jedna z form pamięci, już dawno zauważyła niezwykłą doniosłość miejsca pochodzenia w życiu człowieka. Opisała ją słowami, te wyraziły uczucia, które warto przemyśleć. Poniżej przedstawione zostaną trzy dzieła: opowiadanie Miejsce Andrzeja Stasiuka, wiersz Smutno mi, Boże Juliusza Słowackiego i Pan Tadeusz Adama Mickiewicza. Wszystkie one wyrażają na nieco inny sposób ten interesujący motyw.

Miejsce w opowiadaniu Andrzeja Stasiuka nie jest jedynie pewien punkt na mapie. Stanowi połączenie ludzi, wyrażenia ich emocji i przestrzeni, w której to robią. Zrozumiałe może być tylko umieszczone w pewnym kontekście, który tworzy razem ze swoimi mieszkańcami. Ci ostatni są zaś częściowo określani przez to pierwsze, wzrastają w jego klimacie i tworzą go jednocześnie. Są nierozłączni na płaszczyźnie ducha, co Stasiuk obrazuje na przykładzie zachowań powracających do butwiejącej cerkwi starców. Dla nich nie ma znaczenia jej obecny stan, a wyrażana przez samo miejsce tęsknota.

To uczucie jest emanacją pragnienia uchwycenia rzeczy niematerialnej, której być może ci staruszkowie nie potrafiliby nawet nazwać. Ukształtowała ich jednak stali się jej częścią, jak też ona ucieleśniała ich ducha. Dlatego właśnie czują potrzebę powrotu, niczym pstrąg wyrusza w ostatnią podróż do miejsca narodzin. Ta cerkiew to miejsce, to ich korzenie. Tutaj rozpoczęli swoją historię i nigdy już nie wyrzucą tego z serca. Musieliby wtedy wyrwać kawałek siebie samych i ostatecznie pozbawić sensu. Tak jak cerkiew pozbawiona została kontekstu przez oderwanie od niej ludzi oraz przeniesienie do muzeum.

Juliusz Słowacki doskonale wyraził tęsknotę za ważnym w życiu miejscem w wierszu Smutno mi, Boże. Opowiada on o mękach tułacza, który nigdy już nie odnajdzie miejsca do swojej ojczyzny. Człowiek ten rozumie, że każda kraina, którą odwiedzi wraz z jej mieszkańcami, będzie mu obcą. Nie oznacza to wrogości, a dysonans między nim i nimi. Człowieka bowiem definiuje miejsce, gdzie został ukształtowany, skąd pochodzi. Każda inna kraina i zamieszkujące ją społeczeństwo będzie w pewien sposób odmienne, a przez to obce. Zapominają o tym często nowocześnie rozumiani kosmopolici, chcąc widzieć człowieka jako zdolnego do zmiany podstaw swojej tożsamości. Słowacki podkreśla, że choć niewiele czasu spędził w Polsce, to jednak zawsze już będzie ona jego częścią. Tak więc kraj ojczysty definiuje podmiot liryczny, a odłączenie od niego wzbudza smutek.

Myśl tą rozwija Adam Mickiewicz w inwokacji i epilogu do Pana Tadeusza. Tam właśnie łączy koncepcję ojczyzny oraz miejsca narodzin w motyw krainy lat dziecięcych. Stanowi ona dla niego wyidealizowany obraz z pamięci, swoisty wyraz marzenia o złotym wieku. Kraina lat dziecięcych to połączenie uczuć i symbolicznych obrazów, które mają odzwierciedlenie w najgłębszych zakamarkach ludzkiej tożsamości. Nie dobiega tam strach, wszystko zawsze jest dobre i piękne. Dlatego właśnie tak bardzo tęsknimy za krainą lat dziecinnych.

Mickiewicz, podobnie jak Słowacki, podkreśla tragizm oderwania od niej, rzucenia naprzeciw obcego świata. Zarazem jednak sam Pan Tadeusz to wyraz kształtowania przez to wspomnienie ludzkiej świadomości. Mickiewicz opisał w nim przecież właśnie złoty wiek oparty o obrazy z dzieciństwa. Co więcej, chciał z nich uczynić podwalinę narodowej tożsamości. Udowadnia to, że miejsce jest również związane ze społecznością tak jak w opowiadaniu Andrzeja Stasiuka. Połączenie to nie jest jednak jednostronne, oba podmioty kształtują się wzajemnie.

Miejsce urodzenia jest bez wątpienia ważne w życiu człowieka. Określa bowiem nasz początek, a przez to nadaje pierwsze elementy osobowości. Wyraża wielopokoleniową tradycję, same będąc również przez nią kształtowane. Dzięki temu możemy nazwać je transcendentalnym, przenikającym i odzwierciedlającym charakter historii naszej wspólnoty. To trudny do wyrażenia koncept, najlepiej chyba ujęty przez Andrzeja Stasiuka słowem "tęsknota". Jak głęboko jest on w nas samych, świadczy fakt podświadomego dążenia do powrotu w rodzinne strony i ciągłej pamięci o latach dzieciństwa. Miejsce narodzin jest jednak ważne jedynie jako wyrażenie głębszego konceptu, który stanowi połączenie tradycji i ludzi ją tworzących. Inaczej staje się tylko miejscem na mapie świata. Tymczasem powinno być raczej punktem wyrytym na mapie serca.


Przeczytaj także: Mo­tyw prze­mi­ja­nia i jego zna­cze­nie w kre­acji świa­ta przed­sta­wio­ne­go. Omów za­gad­nie­nie na pod­sta­wie Miej­sca An­drze­ja Sta­siu­ka. W swo­jej od­po­wie­dzi uwzględ­nij rów­nież wy­bra­ny kon­tekst.

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.