Andrzej Stasiuk w swoim opowiadaniu pt. Miejsce przytacza rozmyślania, które wzbudził w nim pusty plac po łemkowskiej cerkwi. Rozebrany przez uczonych dla jego zachowania budynek stanowił centrum wysiedlonej społeczności, a zarazem widmowy przejaw ich międzypokoleniowej łączności. Na kanwie jego historii Stasiuk zastanawia się nad motywami przemijania, pamięci oraz tożsamości.
Spis treści
Pamięć jest dla Stasiuka spoiwem społeczności. Tytułowe "miejsce" stanowi nośnik, centrum zbiorowej pamięci i międzypokoleniowej łączności. Autor wspomina czas, gdy potomkowie wysiedlonych Łemków przywieźli ostatnich żyjących mieszkańców wsi na jej ruiny. Zadali sobie dużo trudu, żeby przetransportować przez granicę często bardzo zaawansowanych wiekiem ludzi. Niemniej ci, wkraczając do świątyni, wokół której zbudowana jest fabułą opowiadania, zachowywali się, jakby nie minął żaden czas od opuszczenia osady. Pamięć bowiem żyła w nich mimo upływających lat, stanowiąc fundament ich osobowości. Dlatego tak bardzo chcieli odwiedzić cerkiew choćby jeszcze raz przed śmiercią.
Tożsamość nieodzownie łączy się z pamięcią. Wedle Stasiuka łączność międzypokoleniowa wyrażana jest poprzez tytułowe "miejsce". Widmowym znakiem tożsamości, żywej wspólnoty Łemków, była cerkiew. Zbudowana pokolenia temu, była przez kolejnych mieszkańców wsi remontowana, opiekowali się świątynią, jak mogli najlepiej. Stanowiło to zarazem dodawanie kolejnej "cegiełki" do tego budynku, akcentu kolejnych pokoleń.
Tożsamość wspólnoty polega właśnie na ponadczasowym "budowaniu" takiego "miejsca" - czegoś, co należy do wszystkich w przeszłości, teraźniejszości i być może przyszłości. Taka cząstka wspólna musi jednak istnieć w kooperacji z ludźmi. Stasiuk podkreśla, że konserwacja cerkwi w muzeum jest jedynie próbą walki z nieuniknioną entropią - bez mieszkańców wsi, wysiedlonych Łemków, stanowi ona jedynie element martwej kultury materialnej. Tożsamość zaś to żywa tradycja, o którą dbają kolejne pokolenia jej depozytariuszy.
Wiąże się on bezpośrednio z tematyką utworu. Autor opowiada historię starej cerkwi, leżącej niegdyś we wsi Łemków. Ta mniejszość z południowej Polski została po II wojnie światowej siłą przesiedlona poza granice kraju. Do dzisiaj pozostały po niej niszczejące osady i puste place, takie jak opisany w utworze Andrzeja Stasiuka. Opowiadanie jest więc próbą uchwycenia procesu przemijania tej niewielkiej kultury, brutalnie pozbawionej swojej ciągłości w toku historii.
Autor analizuje również sam proces przemijania, biorąc pod uwagę różne jego aspekty. Obrazuje swoje przemyślenia poprzez budynek cerkwi - jego rozpad został zapoczątkowany zaraz po wzniesieniu. Jednak siłami kolejnych pokoleń mieszkańców wsi proces ten był powstrzymywany, a świątynia trwała. Cerkiew była bowiem "miejscem" - nośnikiem tożsamości, punktem, z którego czerpano pamięć. Tak rozumiana przekraczała sobą możliwość przemijania, dotykającą każdą materialną rzecz. Rozumiana jako "miejsce" nie jest bowiem przestrzenią, a punktem obejmującym zarówno czas jak też przestrzeń. Niemniej pozbawiona ludzi, była już tylko butwiejącym drewnem. Zabrana do muzeum i zakonserwowana będzie już tylko martwym przejawem kultury materialnej.
Aktualizacja: 2023-01-11 23:39:31.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.