Specyfiką ludzkiego postrzegania jest wyolbrzymienie pewnych aspektów na rzecz innych. Powoduje to, że często nie jesteśmy w stanie krytycznie spojrzeć na jakieś zjawisko, szczególnie jeżeli dotyczy nas na płaszczyźnie emocjonalnej. Z pewnością możemy do takich zaliczyć relacje społeczne. Próba uchwycenia ich rzeczywistego kształtu przywodzi gorzki obraz, na którego tle wychodzą na wierzch wszelkie ludzkie niedoskonałości. Tak pesymistyczna wizja domaga się jednak z całą stanowczością jakichś argumentów. Tych dostarczy niezawodnie literatura - szkło ogniskujące wszelkie myśli i aktywność ludzką. W poniższej prac zostaną w tym celu opracowane dwa dzieła: Wesele Stanisława Wyspiańskiego i Moralność Pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej.
Stanisław Wyspiański pisząc swoje Wesele stworzył w nim obraz nazywany Polską Chatą. To interesująca wizja, która przedstawia całe społeczeństwo oraz zamieszkiwany przez nią kraj jako jedną, wiejską chatę. Wszystkie stany społeczne spotykają się tam, mając możliwość bliskiej interakcji zarówno ze sobą nawzajem, jak również nagromadzonym bagażem historycznym.
Wyspiański tworzy dzięki temu ciasną scenę, na której swoją rolę mogą zagrać wszelkie animozje, niezrozumienie różnic i ambicji. Krytykuje przez to zastaną rzeczywistość, nie pozwalając osiąść swoim widzom na laurach samozadowolenia. W sposób symboliczny stara się przekazać szerokie spektrum historyczne i socjologiczne, które buduje nasze społeczeństwo. Poprzez dialogi zauważymy między innymi niezrozumienie dwóch największych warstw społecznych - chłopstwa i inteligencji. Jedni są niezwykle prężni, rozrywa ich wręcz moc dziejotwórcza. Drudzy zaś to wykształceni, rozumiejący otaczający świat ludzie kultury. Zarazem jednak chłopi nie znajdują celu dla swojej siły, są pozbawieni wizji, a przebrzmiała inteligencja gardzi innymi stanami. Prowadzi to do obopólnego niezrozumienia, świetnie ukazanego w słowach Radczyni o sianiu na roli. Zarazem wszyscy oni udają między sobą zgodę, nie ufają sobie ze względu na stare zażyłości.
Wyspiański bynajmniej nie atakuje tutaj samej idei Polskiej Chaty. Istotnie, nie pozostawia na jej rzeczywistości suchej nitki. Jego krytyczne spojrzenie to symboliczny obraz stanu faktycznego, który ma jednak bardzo pozytywny cel. Niczym starożytny dramaturg, Wyspiański pragnie katharsis widza. Wstrząśnięcie nim poprzez zawoalowanie symbolami prawdy ma zmusić go do refleksji na rzeczywistością. Dzięki temu Wyspiański ma nadzieję przerwać chocholi taniec - wieczne powtarzanie tych samych błędów.
Podobnym przesłaniem kieruje się Moralność Pani Dulskiej, dramat dotykający stosunków rodzinnych. Moralność Pani Dulskiej to ewidentnie utwór tragikomiczny, który w krzywym zwierciadle przedstawia wszelkie negatywne aspekty życia mieszczańskiego. W czasach Gabrieli Zapolskiej wykształcił się bowiem pewien infantylny, niezwykle przekłamany model rodziny. Nazwany potem "dulszczyzną" polegał na powierzchownym kreowaniu wizerunku szczęśliwego ogniska domowego, gdzie wszyscy domownicy pozbawieni byli choćby cienia podejrzeń o złe prowadzenie. Tak zwane "brudy" prano bowiem w zaciszu domu, ukrywając i często nawet nie robiąc sobie z nich okazji do refleksji. Panowało przy tym okropne skąpstwo i wieczne spoglądanie na prowadzenie się innych.
Wszystkie te cechy sportretowała autorka w swojej Moralności Pani Dulskiej. Tytułowa bohaterka to osoba obłudna, robiąca wszystko na pokaz, byle tylko uchodzić na zewnątrz za moralną. Taka kreacja stanowi bez mała spojrzenie krytyczne, mające na celu ośmieszenie tak rozumianego mieszczańskiego modelu życia. Posiadał on bowiem na początku wiele cech pozytywnych, które dopiero z czasem przekształciły się w opisane powyżej wynaturzenia. Zapolska pragnęła poprzez swoją tragifarsę oczyścić z nich społeczeństwo, pełniła więc swoim dziełem funkcję edukacyjną.
Przedstawione powyżej opracowania w swoim wydźwięku mogą wydawać się niezwykle pesymistyczne. Niemniej, autorom dzieł tutaj omawianych chodziło właśnie o krytyczne spojrzenie na przedstawione problemy. Dostrzegali oni mocny dysonans między wyidealizowanymi postawami a rzeczywistym obrazem ich wcielania w życie. Szczytne idee roszczące sobie prawo do układania świata zazwyczaj korodują właśnie od strony ludzkiej, ponieważ jesteśmy istotami niedoskonałymi i skażonymi przemijaniem.
Bynajmniej jednak sądzić, że autorzy postawili sobie za cel zniechęcenie nas do nich. Wręcz przeciwnie, krytyczne spojrzenie na relacje międzyludzkie wyraża troskę o ich stan oraz przyszłość spajanego nimi społeczeństwa. Najbliższym przykładem będzie chyba napominanie przyjaciela przed popełnieniem głupstwa. To, że krytykujemy jego zachowanie stanowi przejaw naszej bliskiej relacji.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.