Refleksja nad narodem jako temat utworu literackiego. Omów zagadnienie na podstawie Wesela Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Autorem opracowania jest: Piotr Kostrzewski.

Literatura niezwykle często podejmowała tematykę narodową. Wynika to częściowo ze specyficznego związku tych dwóch idei - jedno kształtowane jest przez drugie, nadając sobie wzajemnie specyficzne rysy. Oprócz narodowotwórczej roli literatura podejmowała równie często refleksję nad stanem tej duchowej wspólnoty. Ma ona na celu określenie rzeczywistości, w której znalazł się naród i zwrócenie szerszej opinii uwagi na potrzebę jej zmiany. Tyczy się to szczególnie tak zwanych przywar narodowych - utrwalonych schematów zachowania i myślenia, które mają negatywny wydźwięk społeczny. W poniższej pracy przedstawiona zostanie tak ujęta problematyka refleksji nas narodem w literaturze. Dla lepszego zobrazowania tematu będzie on przedstawiony na dwóch rodzimych przykładach. Pierwszym z nich to Wesele Stanisława Wyspiańskiego, drugi to Dziady cz. III Adama Mickiewicza.

Wesele Stanisława Wyspiańskiego jest dramatem symbolicznym. Oznacza to, że za licznie występującymi tam parabolami kryją się szerokie pojęcia i idee, które widz musi rozszyfrować na własną rękę. Utrudnia to w wielu wypadkach odbiór dzieła, pozwala jednak poszerzyć jego interpretację oraz sens, który staje się niezwykle głęboki. Wyspiański, pisząc o wydarzeniach z bronowickiej chaty, w rzeczywistości przedstawia obraz Polski - to ona kryje się za wiejskim domostwem. Poszczególne postaci oraz fantastyczne istoty, chociaż wzorowani na autentycznych osobach, stanowią tutaj uosobienia postaw społeczeństwa.

Wyspiański kreśli takimi przenośniami obraz społeczeństwa przełomu XIX i XX wieku, chwilę przed odzyskaniem niepodległości. Dzięki symbolom przechodzi jednak dalej, odnosząc się również do przeszłych wydarzeń oraz ponadczasowego charakteru narodu. Ten ostatni Wyspiański kontestuje, poddając go krytyce w swojej onirycznej wizji.

Autor szczególnie mocno akcentuje brak współdziałania między inteligencją a chłopami. Ci pierwsi są spadkobiercami szlachty, tym samym depozytariuszami narodowej pamięci. Ich rola przewodnia, wskazywanie kierunku działań ku niepodległości i uświadomieniu nie jest jednak realizowana - ludzie pokroju Poety czy Dziennikarza nie realizują swoich powinności lub wręcz oderwali się od rzeczywistości, śniąc o minionej chwale. Wyżej postawione persony, takie jak Radczyni, całkowicie nie rozumieją ludu. Chłopi zaś, mimo ogromnej siły oraz chęci zdobycia dla siebie miejsca w historii, pozostają masą bez świadomości. Ich zapał szybko potrafi przyjąć formę tępej agresji jak w wypadku Czepca. Ukazana przez Wyspiańskiego karykaturalna twarz Chłopomanii stanowi zaś symbol zakłamanego pojednania i prób "zapomnienia" o animozjach. To ostatnie symbolizuje Upiór.

Wyspiański umieszcza więc naród polski w konkretnej rzeczywistości - swoich czasach. Na tym tle kontestuje jego problemy, historię i przywary narodowe. Odmalowując stan obecny, grozi pozostaniem całej wspólnoty w marazmie chocholego tańca. Chce więc przestrzec rodaków, niczym starożytny dramaturg przeprowadzić swoiste khatarsis i pozwolić im dostrzec potrzebujące zmiany elementy narodowej tożsamości.

Mickiewicz, pisząc trzecią część Dziadów, również sięga po krytyczne spojrzenie na stan narodu. W scenie Salonu Warszawskiego Wysocki wypowiada sławetne słowa: Nasz naród jak lawa/ Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa/ Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wytrzebi/ Plwajmy na tę skorupę i wstąpmy do głębi... . Jest to niezwykle artystyczne przedstawienie podziału między warstwami niższymi i wyższymi, biegnące na tle ich poczucia narodowego patriotyzmu. Mickiewicz zauważa tutaj, że prosty lud ma wewnętrzną siłę, niezmordowaną energię, która pozwoliłaby mu utworzyć i uwolnić z niewoli Polskę. Wierzch, rozumiany tutaj jako warstwy wyższe, jest zaś jedynie jałową skorupą.

Mickiewicz nie poprzestaje przy tym jedynie na poetyckim porównaniu. Cały utwór w dużej mierze kontestuje podział, szczególnie uwidaczniający się w scenie Salonu Warszawskiego. Widzimy tam zebrane elity, które albo podjęły się kolaboracji, albo zupełnie straciły zainteresowanie sprawą polską. Kontrastuje to z biedną szlachtą i ludem, spośród którego rekrutują się więźniowie osadzeni wraz z Konradem.

Inną linią tego podziału jest też młode pokolenie oraz starsi patrioci. Mickiewicz maluje więc obraz współczesnego społeczeństwa, poddając go przy tym konstruktywnej krytyce. Dostrzega bowiem przejawy wad narodowych - w tym wypadku koniunkturalizm i zepsucie elit, które wyraźnie potępia. Zwraca tym samym uwagę opinii publicznej na potrzebę zmiany, a jako wieszcz decyduje się nawet na wskazanie jej kierunku - zapał patriotyczny ludu.

Refleksja nad narodem to bardzo często wyraz troski nad jego stanem. Wspólnota stanowi żywy organizm i może rozwijać się w sposób patologiczny. Dotyczy to również idei, a szczególnie stanu ducha. Naród polski doświadczył takiej choroby nawet kilkukrotnie, zmuszony za każdym razem odpowiedzieć na nią potrzebą zdefiniowania siebie na nowo. Dlatego literacka refleksja nad stanem wspólnoty jest tak niezwykle ważna - pozwala zapobiec chorobie, nim ta nadejdzie.


Przeczytaj także: Symboliczne znaczenie przedmiotów w utworze literackim. Omów zagadnienie na podstawie Wesela Stanisława Wyspiańskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst.

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.