Ja­kie wi­zje za­świa­tów moż­na od­na­leźć w li­te­ra­tu­rze? Omów za­gad­nie­nie na pod­sta­wie Mi­to­lo­gii Jana Pa­ran­dow­skie­go. W swo­jej od­po­wie­dzi uwzględ­nij rów­nież wy­bra­ny kon­tekst.

Autorem opracowania jest: Piotr Kostrzewski.

Śmierć określana jest często jako największa tajemnica świata. Nikt bowiem nie wie, co jest "po drugiej stronie". Tajemniczy i przerażający charakter zjawiska powodował potrzebę zaistnienia domysłów w tej kwestii. Wiele religii, filozoficznych systemów, ale też ludowych podań starało się ulżyć ludziom poprzez wyjaśnienie, jak wyglądają zaświaty. Literatura przez wieki zbierała te obrazy, czyniąc z nich tematykę wielu dzieł. Przedstawiają one krainę "po drugiej stronie" jako miejsce, gdzie człowiek doznaje sprawiedliwości za swoje życie.

Warto przeanalizować, co dokładnie znaczy owa "sprawiedliwość" poprzez zapoznanie z dwoma najpopularniejszymi wizjami zaświatów z literatury. W poniższej pracy będą one przedstawione na przykładzie wyjętym z Mitologii Jana Parandowskiego oraz Boskiej komedii Dantego Alighieri.

Mitologia grecka maluje jeden z najbardziej znanych wizerunków zaświatów, często wykorzystywany w literaturze i sztuce. Straszliwe miejsce nosi nazwę Hadesu, tak samo, jak jego mroczny władca. Ów ponury bóg to jeden z sześciorga dzieci tytana Kronosa: Zeusa, Posejdona, Demeter, Hestii, Hery oraz władcy podziemnej krainy umarłych. równiny przed wejściem do jego ponurych włości zamieszkiwały personifikacje najróżniejszych trosk tego świata. Przechadzały się tamtędy Choroby, Starość, Śmierć i Wojna. Im głębiej zaś, tym straszniej. Wszyscy znają chyba opowieści o rzece Styks, zrzędliwym przewoźniku Charonie oraz psie Cerberze. Niewielu zapewne jednak pamięta, że dusze trafiające do Hadesu podlegały osądowi trzech sprawiedliwych za życia królów: Minosa, Ajakosa i Adamantysa. Niegodziwcy trafiali na samo dno potwornej czeluści - Tartaru. Dobrzy zaś na Wyspę Błogosławionych. Tam żyli w szczęśliwości, zaznając wiecznej wiosny.

Jak widzimy, wizja ta przedstawia największe obawy ludzi i łączy potworne wizje z potrzebą sprawiedliwej odpłaty za życiowe decyzje. Kraina umarłych zamieszkała jest przez potwory, różnego rodzaju zmory będące ucieleśnieniem trapiących ludzkość nieszczęść. Zarazem jednak stanowi miejsce, gdzie pod okiem niewzruszonego, całkowicie bezstronnego Hadesa, oceniane są dusze. Widać więc, że Grecy bali się śmierci i dlatego nadawali zaświatom tak fantazyjną formę. Zarazem jednak posiadali nadzieję, że dobrzy ludzie nie dzielą po odejściu doli niegodziwców. Ich wizji krainy umarłych towarzyszyła więc powaga i groza, kryjąca za sobą potrzebę ostatecznej sprawiedliwości.

Przedstawiona przez Mistrza Dantego wizja zaświatów chrześcijańskich bardzo przypomina tę, którą przytacza Jan Parandowski. Jest tak zapewne z powodu znajomości starożytnego dziedzictwa przez wielkiego pisarza średniowiecza. Zarazem jednak przesycona jest ona alegoriami zaczerpniętymi wprost z filozofii chrześcijańskiej. Zaświaty składają się tutaj z trzech elementów: Piekła, Czyśćca i Nieba. Interesujący jest kształt tych miejsc. Piekło stanowi bowiem krater po upadku Szatana, zaś Czyściec to narosły po drugiej stronie dołu kopiec prowadzący do Nieba. Dante w swoim opisie doskonale oddaje rozumienie sprawiedliwości przez ówczesnych ludzi - kara wydzielana w Piekle czy też kolejność wdrapywania się po wzgórzu czyśćcowym do Nieba odpowiada grzechom, jakie się popełniło za życia. Dodatkowo pierwsza i ostatnia kraina podzielona jest na kręgi, odpowiadające zasługom lub przewinom duszy. W Piekle strażnikami są mitologiczne postaci, które symbolicznie pasują do pilnowanych grzeszników.

Dante wyraźnie inspiruje się zarazem chrześcijaństwem jak też grecką mitologią. Jego wizja jest straszna, Mistrz chciał jednak odwieść jej grozą od grzeszenia. Potworny wydźwięk Boskiej komedii ma więc wymiar edukacyjny. Tak jak przed wiekami jego poprzednicy, tak też Dante pragnie sprawiedliwości po śmierci. Zaświaty to dla niego miejsce, gdzie każdy zostanie osądzony - odnajdzie możliwość pokuty lub potępienia. Mimo potworności, jakie wymyślił dla grzeszników, możemy więc posądzić Dantego o nadzieję. Nadzieję na sprawiedliwość oraz łaskę dla pokutujących.

Wizja Hadesu oraz chrześcijańskich zaświatów to rzecz jasna najpopularniejsze wizje z literatury naszego kręgu kulturowego. Zarówno starożytni Grecy, jak też tradycja chrześcijańska ukształtowały jego dzisiejsze podstawy. Interesujący jest jednak fakt, że w krainie umarłych Europejczyk zawsze doszukuje się sprawiedliwości. Podświadomie wie bowiem, że świat materialny jest jej pozbawiony i łaknienie tego zjawiska przenosi poza jedyne, znane sobie wyjście z tej rzeczywistości. Chociaż wizje pokutowania za zło przedstawione powyżej są okropne, a nagrody za dobro często bardzo naiwne, ukazują szlachetny pierwiastek w duszy ludzkiej. Wyrażają bowiem potrzebę porządku, a dokładnie najwyższego dobra rządzącego światem. Niezależnie więc od prywatnego podejścia do spraw duchowych, warto uszanować  tęsknotę za praworządnością wszechświata.


Przeczytaj także: Mity jako me­ta­fo­ry ludz­kie­go losu i dzia­ła­nia. Omów za­gad­nie­nie na pod­sta­wie Mi­to­lo­gii Jana Pa­ran­dow­skie­go. W swo­jej od­po­wie­dzi uwzględ­nij rów­nież wy­bra­ny kon­tekst.

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.