Scjentyzm to zespół poglądów filozoficznych, który odcisnął bardzo mocne piętno na współczesności. Wywodzący się z empiryzmu i pozytywizmu, zwrócił uwagę ludzkości na rzeczywistość poznawalną. Zawdzięczamy mu między innymi bardzo prężny rozwój nauk przyrodniczych w XIX wieku. Pogląd ten nie przeszedł bez echa również w literaturze. Żywo zainteresowali się nim pozytywiści, również ci na terenie Polski. Również Bolesław Prus nawiązał do niego w swojej Lalce.
Scjentyzm to zespół poglądów filozoficznych sformowanych w drugiej połowie XIX wieku, wywodzących się z empiryzmu, pozytywizmu i materializmu przyrodniczego. Głosiły one, że poznanie możliwe jest jedynie poprzez poznanie naukowe, oparte na rezultatach poszczególnych dyscyplin naukowych. Wiedza taka pozwala na zrozumienie procesów przyrodniczych i naukowych, a tym samym ich kierowanie. To z kolei stanowi narzędzie do polepszenia bytu ludzkości oraz wprowadzenia jej w świetlaną przyszłość.
Konsekwencją scjentyzmu jest postulat zastosowania we wszelkich dziedzinach poznania, łącznie z filozofią i humanistyką, metod matematycznych oraz przyrodniczych. Są one bowiem uznawane za jedyne słuszne narzędzia poznania. Scjentyzm pozostaje przy tym krytyczny wobec wszystkich systemów metafizycznych - wiedzy w nich zawartych nie można bowiem pozyskać ani zweryfikować przy pomocy poznania naukowego. Zagadnienia metafizyczne są wiec, w najlepszym wypadku, całkowicie nieweryfikowalne. Scjentyzm uważał przy tym naukę za następczynie religii. Tamta bowiem tłumaczyła świat w sposób metafizyczny, nauka robi to zaś naukowo, w sposób weryfikowalny i dokładny.
Jako że scjentyzm sam ma początek w pozytywizmie, można go odnaleźć na łamach Lalki. Rozumiany jako pokładanie nadziei w poznaniu naukowym, przejawiany jest przez kilku bohaterów powieści, łącznie ze Stanisławem Wokulskim. Jeszcze za młodu człowiek ten niezwykle prężnie dokształcał się pod kątem studiów przyrodniczych, miał również na swoim koncie epizod z próbą zostania uczonym. Ostatecznie mężczyzna poświęca się dla działalności handlowej, do końca jednak pozostaje przekonany o użyteczności najnowszych osiągnięć naukowych. Warto też zauważyć, że Wokulski przejawia miejscami podejście ewolucjonistyczne względem społeczeństwa polskiego - szczególnie widoczne jest, to kiedy porównuje realia życia warszawiaków i paryżan. Koncepcja ewolucjonizmu w naukach socjologicznych również jest przejawem scjentyzmu, próbuje bowiem rozumieć ludzkie społeczeństwa przez pryzmat praw przyrody.
Drugim przykładem scjentyzmu jest arystokrata Julian Ochocki. Ten nierozumiany i wyalienowany Polak owładnięty jest marzeniem o zbudowaniu machiny latającej. Wyedukowany, gardzi swoją próżniaczą warstwą i pragnie swoją pasję przekuć w pożyteczny dla ludzkości wynalazek.
Ostatnim przykładem scjentyzmu jest profesor Geist. Człowiek ten poświęcił w życiu wszystko tylko jednemu celowi - pragnie wynaleźć metal lżejszy od powietrza. Wierzy, że wynalazek ten zmieniłby układ sił na świecie, pozwalając słabym masom przeciwstawić się opresji ludzi możnych. Pokłada więc wielką nadzieję w nauce.
Warto na końcu zauważyć, że sam pozytywizm dał początek scjentyzmowi. Można więc dopuścić się spostrzeżenia, że samo ujęcie ludzkich społeczeństw w ramach pracy organicznej jest swoistym przejawem scjentyzmu. Naturalizm w Lalce również może uchodzić za jego pochodną, tanowi bowiem swoisty "wstęp" do naukowego sposobu obserwacji zjawisk badanych.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.