Epoki przychodzą i odchodzą, a wraz z nimi pojawiają się i znikają światopoglądy i przekonania. Często zdarza się, że osoby wychowane na pograniczu dwóch epok łączą w sobie dawne opinie i wartości wraz z nowymi postawami i zwyczajami. Dodatkowo epoki potrafią także wchodzić ze sobą w polemikę, co miało miejsce na przykład w przypadku oświecenia i romantyzmu, a też później romantyzmu i pozytywizmu. Przykład tego rodzaju starcia rozpoznać można w konstrukcji głównego bohatera powieści pod tytułem „Lalka” autorstwa Bolesława Prusa. Stanisław Wokulski łączy bowiem w sobie cechy zarówno romantyka, jak i pozytywisty, które nieustannie toczą w nim walkę o dominację.
Stanisław Wokulski żyje w czasach pozytywizmu, ale wychował się jeszcze w ostatnich momentach romantyzmu, czytywał także dzieła twórców tamtej epoki, na przykład Adama Mickiewicza. Ukształtowały one przede wszystkim jego spojrzenie na to, jak wygląda miłość i jak w jej obliczu powinien zachowywać się człowiek. Mocno wpłynęło to na jego relację z Izabelą Łęcką.
Z praktycznego punktu widzenia dla Wokulskiego znajomość ta miała wyłącznie negatywne skutki, a po trzeźwej ocenie sytuacji powinien on z niej zrezygnować. Jednak za młodu bohater karmił się historiami romantyków o nieszczęśliwej miłości, którą zdobywa się walka i poświęceniami, a nie zastąpi jej uczucie w kierunku żadnej innej osoby. W myśl tego przekonania Wokulski nieustannie zabiegał o względy Łęckiej, sądząc, że to, co robi, jest właściwe i świadczy o głębokich emocjach. W ten sposób doprowadził się do ruiny. Dla Łęckiej poświęcił bowiem część zdobytego pracą majątku, a także budowaną latami karierę. Ten aspekt życia Wokulskiego stanowi punkt styczny z postaciami i losami bohaterów romantycznych, znanych z takich dzieł, jak na przykład „Dziady” Mickiewicza.
Oprócz nieszczęśliwej miłości Wokulskiego łączą z romantyzmem dwa inne wątki. Pierwszy z nich to ściśle powiązana z poprzednią sprawą próba ucieczki od świata. Gdy bohater doświadcza kolejnych rozczarować w sferze osobistej, zastanawia się nad sensem swojego życia, co prowadzi go do myśli o ucieczce czy nawet samobójstwie. To nawiązani do romantycznych bohaterów, którzy nie potrafią odnaleźć się w świecie, czują się ciągle niezrozumiani, a przez to wybierają samotność lub tragiczny koniec. Drugi wątek dotyczy udziału Wokulskiego w postaniu styczniowym, z powodu czego porzucił marzenia o karierze naukowej. Kierowany patriotycznym uniesieniem opuścił studia i poświęcił się walce, za co zapłacił srogą cenę.
Z drugiej zaś strony Wokulski przejawiał wiele cech i postaw związanych z pozytywizmem, często nawet takich, które można by wpisać do programu i manifestów tej epoki. Wierzył on bowiem w sens pracy jako sposobu na rozwój kraju i społeczeństwa. Pomagał ludziom, którym nie powiodło się w życiu, ale wykazywali się sumiennością, pracowitością oraz starannie i z zaangażowaniem wypełniali swoje obowiązki zawodowe. W myśl założeń pracy organicznej i pracy u podstaw wierzył, że wyciągając do nich dłoń, przynosi korzyści całemu społeczeństwu.
Główny bohater „Lalki” to typowy społecznik, który wyrażał swoje poglądy nie tylko słowem, ale także czynem oraz bezpośrednim wsparciem innych ludzi. Wokulski był człowiekiem, który cenił ciężką i uczciwą pracę wyżej niż szlachetne urodzenie. Bohater awansował wyłącznie dzięki własnemu uporowi i zaangażowaniu, nie cenił ani arystokratycznego urodzenia, ani starannych obyczajów, jakimi cechowała się szlachta. Wokulski to również pragmatyk, który przeliczał wiele sprawy na pieniądze, co miało swoje odzwierciedlenie nawet w jego relacji z Izabelą Łęcką.
Do typowo pozytywistycznych aspektów jego osobowości należy dodać też zainteresowanie nauką i postępem technicznym, w których widzi szansę na poprawę sytuacji społecznej. Najwyraźniej objawia się to w jego kontaktach z profesorem Geistem i Julianem Ochockim, którym udziela pomocy finansowej na prowadzenie dalszych badań. Jednocześnie gesty Wokulskiego, choć szlachetne i zgodne z ideami epoki, nie przynoszą długofalowych zmian. Samodzielnie podejmowane działania nie są wystarczające, aby zmienić całe społeczeństwo. Pozytywistyczna wiara w idee pracy, edukacji i postępu zderza się z brutalną rzeczywistością — problemy XIX wieku są zbyt złożone, aby rozwiązać je mogły jednostkowe inicjatywy.
Portret Stanisława Wokulskiego został stworzony w taki sposób, aby nie można było oddzielić jego romantycznego światopoglądu od pozytywistycznego zapału. Oba te aspekty mieszają się w bohaterze, motywując jego działania. Dzięki temu Bolesławowi Prusowi udaje się na kartach jednej powieści dokonać rozrachunku nie z jednym, ale dwoma prądami myślowymi, które zdominowały wiek XIX.
Aktualizacja: 2024-10-07 11:14:51.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.