„Pan Tadeusz” na stałe zapisał się w kanonie polskiej literatury. Najważniejszą rolę odgrywa zdecydowanie wątek patriotyczny. Epopeja jest jednocześnie snem o pięknej, potężnej Polsce i sądem nad jej mieszkańcami. Mickiewicz z jednej strony idealizuje swoje rodzinne strony, a z drugiej dostrzega przewinienia Polaków, które doprowadziły do upadku ojczyzny.
Mickiewicz tworzył epopeję z perspektywy czasu. Akcja utworu rozgrywa się w latach 1811-1812. Mickiewicz pisał „Pana Tadeusza” w latach 1832–1834, gdy przebywał na emigracji w Paryżu. Patrzył więc na swoją ojczyznę z dystansu. Z powodu sytuacji politycznej, nie mógł wrócić w rodzinne strony, ale bardzo mu ich brakowało. Stąd też, obraz Litwy jest w dużej mierze wyidealizowany.
Mickiewicz nie patrzył na swoje rodzinne strony realistycznie. Przedstawił je oczyma dziecka, którym był, gdy tam mieszkał. Każdy, nawet najdrobniejszy element rzeczywistości urasta więc do rangi niesamowitego zjawiska. Mickiewicz podkreśla, jak niezwykła jest litewska przyroda. Bohaterowie, którzy nie potrafią jej docenić, zostali przedstawieni w żartobliwym świetle. Jako przykład może posłużyć rozmowa Hrabiego i Telimeny, którzy zachwycali się włoskimi pejzażami, niezrozumiani przez patriotę Tadeusza.
Mickiewicz na każdym kroku podkreśla, jak cenne są polska kultura i tradycyjne wartości. Soplicowo jest soczewką, w której skupiają się wszystkie najważniejsze elementy kultury szlacheckiej. Mickiewicz tworzy miejsce, w którym ludzie wciąż żyją jak dawniej, w zgodzie z tradycją i rytmem przyrody. Nadzieję na dobrą przyszłość daje młode pokolenie. Tadeusz i Zosia zaręczyli się, żeby stworzyć nową rodzinę oraz kultywować szlacheckie obyczaje Horeszków i Sopliców.
Autor nawiązuje również do marzeń o odzyskaniu niepodległości. Było to bardzo istotne, ponieważ epopeja powstała po upadku powstania listopadowego. Polacy ciężko przeżyli porażkę zrywu narodowo-wyzwoleńczego, z którym wiązali tak duże nadzieje. Mickiewicz postanowił więc wrócić do czasów, gdy rodacy wciąż liczyli, że sytuacja ich kraju niedługo się zmieni. Jacek Soplica zmarł spokojny, otrzymując wieści o nadchodzącej wojnie. Zaciągnięcie się Hrabiego i Tadeusza również miało dodać rodakom otuchy. Mickiewicz pokazał w ten sposób, że młode pokolenie jest zdolne do ryzykowania własnym życiem dla dobra ojczyzny. Akcja epopei kończy się w 1812 roku, gdy w Soplicowie stacjonowały wojska polskie. Można więc powiedzieć, że „Pan Tadeusz” to sen o Polsce, która może jeszcze być silna i niepodległa.
Autor przedstawia jednak również negatywne strony polskiej szlachty. Chociaż ogólny wydźwięk epopei jest zdecydowanie pozytywny, Mickiewicz dostrzega również słabości i błędy Polaków. Przede wszystkim, zwraca uwagę na pieniactwo szlachty. Nie sposób nie dostrzec, jak wiele czasu bohaterowie tracą na bezsensowne spory, które niejednokrotnie ciągną się latami. Sędzia procesował się z Hrabią o zamek. Konflikt urósł do ogromnych rozmiarów, chociaż początkowo żadnemu z nich zbytnio nie zależało na budynku. Jacek Soplica w młodości był nawet w stanie dopuścić się morderstwa, ponieważ żywił urazę do Stolnika Horeszki, który odmówił mu ręki swojej córki. Szlachta była też podatna na sugestie innych. Klucznikowi Gerwazemu udało się podburzyć szlachtę dobrzyńską do zajazdu na Soplicowo.
Mickiewicz ukazał więc, jak podzielona była polska szlachta. Podczas, gdy ojczyzna była w potrzebie, bohaterowie często zajmowali się nieistotnymi sporami i ciągnącymi się przez lata procesami. Mickiewicz ponownie dał jednak nadzieję rodakom. Szlachta była w stanie zjednoczyć się podczas walki z najważniejszym wrogiem - Moskalami. Można więc stwierdzić, że spory przestają mieć znaczenie, gdy w grę wchodzi dobro ojczyzny.
„Pan Tadeusz” przedstawia dobre i złe strony polskiej szlachty. Trudno jednak nie zauważyć, że zalety dominują nad wadami. Można więc stwierdzić, że Mickewicz stworzył wyidealizowany obraz ojczyzny. Nie unikał jednak również mówienia o rzeczach trudnych i zasługujących na naganę. Epopeja częściowo jest więc sądem nad polską.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.