Stefan Żeromski w swojej powieści „Przedwiośnie” podejmuje tematykę polityczną, przedstawiając sytuację Polski tuż po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku. Powieść ukazała się w 1924 roku, w okresie, gdy odrodzona ojczyzna zmagała się z wieloma problemami: niestabilnością polityczną, podziałami społecznymi, trudną sytuacją gospodarczą oraz napięciami na arenie międzynarodowej. Autor przedstawia w swojej powieści kilka różnych koncepcji naprawy Polski, pozostawiając ich ocenę czytelnikowi. Główny bohater, Cezary Baryka, przechodzi przez różne etapy świadomości politycznej i społecznej, stopniowo dojrzewając do własnego światopoglądu. Jego droga życiowa ukazuje proces poszukiwania odpowiedzi na pytanie o przyszłość Polski i sposoby jej odbudowy.
Spis treści
Jedną z najistotniejszych idei przedstawionych w powieści jest koncepcja szklanych domów, przedstawiona przez ojca Cezarego, Seweryna Barykę. Pragnąc przekonać syna do wyjazdu do Polski, Seweryn ucieka się do pewnego rodzaju białego kłamstwa, kreując wizję kraju, w jakim miał nastąpić ogromny postęp technologiczny i cywilizacyjny. Opowiada o fikcyjnym doktorze Baryce, który wynalazł sposób wykorzystywania energii morza do wydobywania czystego piasku, z jakiego powstają nowoczesne, higieniczne szklane domy. Dzięki temu w Polsce miała rozwinąć się nowa cywilizacja, przewyższająca swoimi osiągnięciami inne kraje. Seweryn przekonuje syna, że w ojczyźnie panuje równość i sprawiedliwość, a dostęp do mieszkań jest powszechny bez względu na status społeczny czy majątkowy.
W jego wizji Polska jest krajem nowoczesnym, a każdy obywatel ma zapewnione miejsce do życia, pracę oraz godne warunki bytowe. Artyści dbają o estetykę miast, które mienią się wszystkimi barwami tęczy. Wykorzystanie energii z rzek do produkcji prądu zapewnia całkowitą elektryfikację kraju, co prowadzi do wzrostu komfortu życia. W zimie w ścianach domów płynie gorąca woda, a latem zimna, co ułatwia utrzymanie odpowiedniej temperatury i higieny. Obywatele pracują mniej niż w innych krajach, dzięki czemu mogą prowadzić zdrowszy tryb życia. Cezary Baryka szybko po przyjeździe do Polski orientuje się, że opowieści o szklanych domach to jedynie utopijne marzenia, bez pokrycia w rzeczywistości. Seweryn zbudował swój obraz Polski na podstawie patriotycznej literatury i wyidealizowanych wyobrażeń.
Bardziej realistyczną koncepcję przyszłości Polski przedstawia Szymon Gajowiec, dawny ukochany matki Cezarego, którego bohater poznaje w Warszawie. Jako wysoko postawiony urzędnik Ministerstwa Skarbu, Gajowiec reprezentuje pragmatyczne podejście do odbudowy kraju po odzyskaniu niepodległości. Jego wizja przyszłości Polski opiera się na stopniowych, konsekwentnych reformach, z czego wynika, że jego pragnieniem jest wzmocnienie państwa od wewnątrz, a nie gwałtowne przewroty i rewolucyjne zrywy, jakich nieskuteczność udowodniła epoka romantyzmu. Poglądy Gajowca nawiązują do idei pozytywistycznych, szczególnie koncepcji pracy organicznej i pracy u podstaw. Według niego kluczowym elementem budowy silnej i suwerennej Polski jest rozwój gospodarki, edukacji oraz administracji państwowej. Zdaje on sobie sprawę, że odbudowa kraju wymaga nie tylko entuzjazmu i patriotyzmu, ale przede wszystkim dobrze zaplanowanej strategii ekonomicznej oraz społecznej. Uważa, że fundamentem niepodległej Polski powinna być silna, stabilna gospodarka, oparta na rozwoju przemysłu, rolnictwa i infrastruktury. Jednym z istotnych postulatów Gajowca jest wprowadzenie narodowej waluty – złotego, co ma na celu stabilizację finansów państwa oraz uniezależnienie się od zagranicznych wpływów ekonomicznych. Dąży on również do poprawy warunków życia najuboższych warstw społeczeństwa poprzez rozwój oświaty, służby zdrowia i administracji publicznej. W przeciwieństwie do radykalnych wizji rewolucjonistów czy skrajnie konserwatywnych idei arystokracji, Gajowiec postrzega przyszłość Polski jako wynik świadomej i konsekwentnej pracy. Zdaje sobie sprawę, że kraj, wyniszczony przez lata zaborów i wojen, nie może pozwolić sobie na kolejne wyniszczające konflikty wewnętrzne. Dlatego też zamiast nawoływać do gwałtownych zmian, propaguje spokojną, racjonalną politykę odbudowy kraju.
Postać Gajowca reprezentuje realistyczne podejście do przyszłości Polski. Reprezentuje on ideę, według której siła państwa nie leży w wojnach i rewolucjach, ale w systematycznym rozwoju, modernizacji i poprawie warunków życia obywateli. Jego wizja stanowi alternatywę dla bardziej skrajnych koncepcji, ukazując, że sukces niepodległej Polski powinien opierać się na mądrym gospodarowaniu jej zasobami oraz dbałości o dobro wszystkich warstw społecznych.
W opozycji do wizji Gajowca stoi koncepcja komunistyczna, którą reprezentuje Antoni Lulek – student prawa i fanatyczny zwolennik rewolucji. Lulek, podobnie jak jego towarzysze, wierzy w konieczność całkowitego obalenia dotychczasowego porządku społecznego i politycznego. Jego poglądy są ściśle inspirowane bolszewicką rewolucją w Rosji, a on sam postrzega komunizm jako jedyne słuszne rozwiązanie dla Polski. Główne założenia ideologii opierają się na walce klas i dążeniu do zniesienia wszelkich nierówności społecznych. Według niego, Polska powinna zostać przekształcona w państwo proletariackie, gdzie władzę przejmą robotnicy i chłopi, a dotychczasowe elity – arystokracja i burżuazja – zostaną pozbawione majątków oraz wpływów. Zwolennicy tej idei domagają się nacjonalizacji przemysłu i ziemi, a także rewolucyjnej dyktatury celującej we wprowadzenie równości i sprawiedliwości społecznej. W praktyce oznacza to jednak nie reformy, lecz brutalny przewrót, w jakim terror staje się podstawowym narzędziem sprawowania kontroli. Cezary Baryka początkowo wykazuje duże zainteresowanie ideami rewolucyjnymi, głównie ze względu na doświadczenia wyniesione z młodości spędzonej w Baku. Był tam świadkiem rewolucji bolszewickiej, jawiącej się niczym szansa na odmianę losu ludzkości. Jednak z czasem zaczyna dostrzegać szkodę i cierpienie, jakie niosła ona za sobą. Widzi, że zamiast wyzwolenia przynosi głód, a także masowe egzekucje; zaobserwowana w Baku rzeczywistość daleko odbiega od pięknych haseł rewolucyjnej propagandy. W Polsce Baryka początkowo wchodzi w środowisko Lulka, próbując zrozumieć ideologię komunistyczną i jej zwolenników. Szybko jednak zauważa, że ich retoryka jest oparta na populizmie i oderwana od realnych potrzeb społeczeństwa. Lulek nie dopuszcza do siebie żadnej krytyki – jego wizja przyszłości Polski jest skrajna i bezkompromisowa. Komuniści, zamiast stopniowo poprawiać sytuację najuboższych warstw społecznych, dążą do gwałtownego przewrotu i całkowitego zniszczenia dotychczasowych struktur władzy.
Baryka, mając doświadczenia zarówno rewolucji Baku, jak i ponurej rzeczywistości odrodzonej Polski, zaczyna podchodzić do idei Lulka z dystansem. Dostrzega, że jego metody są oparte na manipulacji, a komunistyczna propaganda nie uwzględnia realiów społeczno-ekonomicznych kraju. Widział już skutki rewolucji – zamiast sprawiedliwości przyniosła ona piekło.
Ostatecznie Cezary nie opowiada się jednoznacznie po żadnej ze stron, jednak jego stosunek do komunizmu pozostaje sceptyczny. Widzi, że idee, które w teorii miały nieść równość i dobrobyt, w praktyce prowadzą do destrukcji i cierpienia. Tym samym postać Lulka i jego ideologia reprezentują w powieści ślepy fanatyzm oraz utopijną wiarę w możliwość stworzenia idealnego społeczeństwa.
Aktualizacja: 2025-02-09 15:26:58.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.