Powieść Stefana Żeromskiego „Ludzie bezdomni” stanowi przykład utworu modernistycznego. Charakteryzuje się więc synkretyzmem stylistycznym. Moderniści łączyli ze sobą różne konwencje literackie, dzięki czemu ich utwory były nowatorskie. W powieści Żeromskiego, realizm i naturalizm przeplatają się z artyzmem.
Autor przedstawia panoramę polskiego społeczeństwa końca XIX wieku. Posługuje się więc elementami realizmu i naturalizmu, aby stworzyć przekonujący wizerunek Polaków, należących do różnych środowisk i klas. Trzecioosobowy narrator przedstawia świat z perspektywy Tomasza Judyma. Dokładnie i przekonująco opisuje rzeczywistość najuboższych warstw społecznych.
Żeromski nie unika obrazów, wywołujących niepokój, a nawet odrazę. Przedstawia nędzę, brud, choroby i śmierć. Opisuje warszawskie ulice, zamieszkane przez najuboższych, gdzie dzieci są pozbawione opieki, a w zaniedbanych budynkach panują warunki niegodne człowieka. Judym odwiedza także fabryki i kopalnie, w których robotnicy ryzykują zdrowiem i życiem, aby zarobić pieniądze. Celem naturalistów było wierne, wręcz fotograficzne, odwzorowywanie rzeczywistości. Żeromski uwypukla mroczne, przygnębiające elementy świata przedstawionego. Na pierwszym planie znajdują się ubodzy: robotnicy i chłopi, żyjący i pracujący w przerażających warunkach. Narrator rzeczowo opisuje miejsca i ludzi, posługując się neutralnym stylem.
Realistyczna narracja zmienia się jednak, gdy autor przedstawia emocje i przemyślenia bohaterów. Narrator zaczyna wtedy operować dłuższymi zdaniami, bogatymi w środki stylistyczne, takie jak metafory, porównania oraz rozbudowane epitety. Pojawiają się elementy symbolizmu, postaci interpretują dzieła sztuki i przypisują głębsze znaczenie naturze. Bohaterowie odbierają świat za pomocą zmysłów, a nie wyłącznie zdrowego rozsądku. Tak jak każdy człowiek, nie kierują się tylko suchymi faktami, ale w dużej mierze też emocjami. W powieści pojawia się zabieg charakterystyczny dla twórczości impresjonistów, czyli psychizacja krajobrazu. Natura posiada zdolność współodczuwania z bohaterami utworu. Burza wywołuje u Judyma niepokój i wrażenie, że kogoś lub czegoś oczekuje.
W fragmentach, związanych z psychizacją krajobrazu, pojawia się liryzacja prozy. Narrator przestaje używać neutralnego, rzeczowego języka. Liczne środki poetyckie w metaforyczny sposób oddają przeżycia bohaterów. Postaci posiadają skomplikowaną charakterystykę, są rozdarte wewnętrznie, dlatego często trudno nazwać wprost ich emocje. Niektóre części powieści są też silnie zrytmizowane, epika upodabnia się do liryki. W tekście powieści pojawiają się też wielokropki, które oddają zawieszenie głosu i tworzą atmosferę niepewności. Gdy narrator opisuje brzydotę lub piękno, jego wypowiedzi stają się emocjonalne i subiektywne.
Dominująca część powieści została utrzymana w poważnym, a momentami wręcz patetycznym, tonie. Żeromski porusza istotną tematykę nierówności społecznych. Pojawiają się jednak fragmenty, w których poważny ton zostaje przełamany. Autor stosuje ironię i humor, które pozwalają na obniżenie napięcia po trudnych przeżyciach bohaterów. Pojawiają się fragmenty, które nie mają wpływu na dalsze losy postaci, ale wprowadzają elementy komizmu. Przykład stanowi rozdział „Swawolny Dyzio”, w którym Tomasz Judym podróżuje do Cisów w towarzystwie niesfornego chłopca. Narrator dostosowuje język do sytuacji. Podczas scen komicznych, posługuje się stylem gawędziarskim, a poprawną, książkową polszczyznę przeplata kolokwializmami. Ironię stosuje także Joasia Podborska, która pełni rolę pierwszoosobowego narratora w swoim pamiętniku. Dziewczyna podchodzi do siebie i otoczenia z dystansem.
Język bohaterów jest żywy i zindywidualizowany. Żeromski ukazuje różnice między poszczególnymi środowiskami i klasami, również przez słownictwo, którym się posługują. Chłopi i robotnicy używają prostego, dosadnego języka. Inteligencja wyraża się w bardziej wyszukany sposób, charakterystyczny dla wykształconych osób. W powieści pojawiają się także elementy żargonu lekarskiego i gwary warszawskiej. Bohaterowie popełniają błędy językowe i używają kolokwializmów, co sprawia, że są bardziej realni. Powieść stanowi połączenie suchego realizmu z artyzmem.
Aktualizacja: 2022-08-11 20:23:11.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.