Jednym z kierunków literackich końca XIX wieku był naturalizm. Pochodzi on z Francji, jednak szybko rozpowszechnił się w innych krajach europejskich, a po czasie trafił również do Ameryki. Charakteryzuje się on obrazowaniem świata w sposób jak najbardziej zbliżony do rzeczywistości.
Jak powstał naturalizm?Cechy naturalizmuPrzedstawiciele naturalizmu w EuropiePrzedstawiciele naturalizmu w Polsce
Jak powstał naturalizm?
Naturalizm powstał we Francji, na gruncie realizmu. Jego źródeł należy doszukiwać się w rozwijających się w epoce pozytywizmu naukach przyrodniczych. Za twórcę naturalizmu uznać należy pisarza Emila Zolę. Na podstawie swoich obserwacji otaczającej on rzeczywistości (bezrobocia, biedy, obniżonego standardu życia) opracował on koncepcję teoretyczną nurtu. Zakładał, że literatura zbliżona powinna być do dokumentu i wiernie oddawać wszystkie elementy świata, nawet te, które odnoszą się do wcześniej pomijanych śmierci, kalectwa, ubóstwa i chorób. Naturaliści uważali, że pisarz nie powinien oddalać się w świat fantazji ani upiększać.
Cechy naturalizmu
Do głównych cech naturalizmu należy przede wszystkim traktowanie człowieka jako części świata przyrody, ze wszystkimi tego przejawami. Naturaliści uważali, że życie ludzi ściśle związane jest z nieustającą walką o przetrwanie – na podobnych zasadach, jak ma to miejsce w świecie zwierząt. Człowiek uzależniony był od praw przyrody nie tylko jako jednostka, ale również jako uczestnik konkretnych grup społecznych, które rywalizują ze sobą o władze i zasoby.
Naturaliści w swoich utworach nie pomijali tematyki trudnej, wymagającej, angażującej odbiorcę i uwidaczniającej mu realia świata. Jednymi z głównych bohaterów powieści naturalistycznych byli przedstawiciele najniższych warstw społecznych, pracujący ponad swoje siły w trudnych warunkach, a więc rolnicy, górnicy, etc. Umiejscowienie akcji w najbiedniejszych miejscach pozwalało naturalistom na ukazanie tego, w jaki sposób pochodzenie oraz uleganie podstawowym instynktom wpływa na życie człowieka. Dużą uwagą obdarzali również obraz środowiska, w jakim wzrastają kolejni przedstawiciele danej grupy społecznej.
W utworach naturalistycznych głównym elementem ekspresji były rozbudowane opisy. Często opisy te dotyczyły utrzymywanych wcześniej w twórczości tematów tabu, a więc śmierci, postępującej choroby, kalectwa, gwałtów, głodu, brzydoty, etc. Prócz tego naturaliści sporo miejsca poświęcali m.in. świadectwom wyzysku społecznego i społecznej oraz ludzkiej niesprawiedliwości. Bohaterowie naturalistyczni stawali nierzadko wobec sytuacji, które wykraczały poza ich wytrzymałość, narażały ich na odczłowieczenie i uleganie najniższym instynktom.
Przedstawiciele naturalizmu w Europie
Wielu pisarzy, czerpiąc z możliwości, jakie niósł za sobą naturalizm, umieszczali jego fragmenty w swoich dziełach. Niektórzy tworzyli wyłącznie historie naturalistyczne, ukazując w nich przerażający świat ludzi, którzy wiedli życie przepełnione biedą i brutalnością. Wśród tych autorów wyróżnić należy przede wszystkim:
- Emila Zolę – urodzony w Paryżu, w rodzinie włoskich imigrantów, pisarz i inżynier. Zapoczątkował teoretyczne podstawy naturalizmu. Określany jest mianem ojca naturalizmu w prozie. Do jego najbardziej znanych utworów należą bez wątpienia Germinal oraz W matni. Germinal opisuje życie w górniczym osiedlu. Główną akcję utworu stanowi protest społeczności górniczej, jednak powieść zawiera w sobie również rozbudowane opisy o naturalistycznych charakterze. Powieść przedstawia obraz środowiska górniczego – bardzo trudne warunki pracy, biedę w rodzinach oraz uzależnienia. Społeczność charakteryzuje się nie tylko niskim poziomem edukacji (szczególnie wśród dzieci), ale również rozwiązłością, która w wielu przypadkach jest przyczyną kolejnych problemów bytowych. Z kolei W matni opisuje życie praczki, która musi radzić sobie w trudnej i wymagającej rzeczywistości. Po ucieczce od swojej rodziny została ona porzucona przez kochanka. Wychodzi za mąż za blacharza, co umożliwia jej inwestycję we własną pralnię. Mąż kobiety, po wypadku w miejscu pracy, popada w alkoholizm. W powieści opisany został stopniowy rozkład rodziny – córka małżeństwa – Nana – podobnie jak wcześniej jej matka ucieka z domu i zostaje prostytutką. Tłem wydarzeń są przestrzenie robotniczych, zaniedbanych kamienic.
- Guya de Maupassant – francuski pisarz. Głównymi tematami jego powieści były ludzkie rozczarowania, porażki i utrata marzeń. Napisał niemal 300 noweli i opowiadań. Wszystkie przedstawiały świat w bardzo pesymistycznej, bliskiej filozofii Schopenhauera, aurze. Własne ograniczenia, z którymi przede wszystkim musi mierzyć się człowiek, opisane zostały między innymi w utworach Historia pewnego życia oraz Horia. Pierwsza z powieści traktuje o młodej dziewczynie, która opuszcza klasztor. Wywodzi się ona z arystokratycznej rodziny i całe życie marzyła o spotkaniu idealnego mężczyzny. Jednak miłość jej życia okazuje się rozczarowaniem – kobieta musi mierzyć się z brutalnością męża i samotnością. Stopniowo traci swój majątek. Horia wyróżnia się na tle innych utworów naturalistycznych tym, że posiada wiele elementów tożsamych z literaturą fantastyczną i literaturą grozy. Opowiadanie stworzone zostało w formie dziennika młodego mężczyzny, który dzieli się swoją opowieścią. Co noc w lustrze dostrzega on tajemniczą postać, która negatywnie wpływa na jego siły witalne. Bohater stopniowo popada w obłęd – chcąc uwolnić się od prześladowanej istoty podpala dom, jednak to nie zapewnia mu całkowitej wolności – ucieka więc w samobójstwo. Bohater Horii – podobnie jak bohaterka Historii pewnego życia – początkowo był osobą przepełnioną aspiracjami i marzeniami o dobrym życiu. Stanowi to cechę większości utworów Guya de Maupassanta.
Przedstawiciele naturalizmu w Polsce
Naturalizm w literaturze polskiej pojawiał się od czasów pozytywizmu w wielu epokach literackich. Do autorów, którzy korzystali w swoich utworach z tego nurtu artystycznego, zaliczyć można:
- Stefana Żeromskiego – jednym z najbardziej znanych przejawów naturalizmu w twórczości tego autora jest nowela „Rozdziobią nas kruki, wrony”. Zaprezentowana została w niej scena naturalistyczna wizja śmierci konia i powolnego umierania człowieka, którzy zostali rozszarpani przez drapieżne ptactwo. Cechy naturalistyczne posiadają również fragmenty „Przedwiośnia” – szczególnie te z nich, których opisy odnoszą się do obrazu rewolucji.
- Władysław Reymont – elementy naturalizmu odnaleźć można w jego najważniejszym dziele „Chłopach”. Bardzo istotną rolę ogrywa w nich kwestia zaspokojenia nie tylko swoich podstawowych potrzeb, ale również żądz i chęci dominacji. Na bohaterów „Chłopów” wpływa przede wszystkim środowisko, w jakim przebywa grupa społeczna. Naturalistyczna jest również scena, w której Kuba odcina sobie nogę.
Naturalizm należy do tych prądów literackich, które dużą wagę przywiązują do przełamania tematów tabu w sztuce i ukazania świata przedstawionego jako odbicia rzeczywistości. Do cech charakterystycznych pisarstwa naturalistycznego należą rozbudowane, szczegółowe opisy, mające za zadanie ukazać najpełniej grozę, przemoc i okrucieństwo, jakie panuje w życiu człowieka. Ludzie – związani z naturą i będący podporządkowani jej prawom – często muszą walczyć o przetrwanie i radzić sobie w trudnej rzeczywistości.
Czytaj dalej: Dekadentyzm - definicja, przykłady
Ostatnia aktualizacja: 2021-01-30 17:46:41
