Utwór Stanisława Grochowiaka „Ikar” został wydany w zbiorze „Agresty” w 1963 roku. Autor przedstawił własną interpretację mitu o Dedalu i Ikarze oraz obrazu Pietera Bruegla Starszego „Pejzaż z upadkiem Ikara”. W ten sposób odniósł się również do zarzutów o epatowanie śmiercią i brzydotą w swoich utworach.
Wiersz ma budowę nieregularną, co stanowi wyraz buntu autora, przeciwko ograniczeniom poezji klasycznej. Składa się z sześciu strof o różnej liczbie wersów. Poeta nie zastosował również rymów. Liczba zgłosek w obrębie wersu nie jest stała.
Utwór należy do liryki pośredniej, podmiot liryczny nie ujawnia swojej obecności. Wyraża jedynie swoje refleksje, związane z upadkiem mitycznego Ikara, ukazanym na obrazie Bruegla. Język wiersza jest zbliżony do mowy potocznej, poeta starał się zachować autentyzm, charakterystyczny dla turpistów.
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana. Pojawiają się liczne epitety („porcelanowych nozdrzach”, „różowych świateł”, „ptasich pęcherzy”, „napowietrznych pokojach”, „cukrzaną chmurką”, „lepkim patyku”), metafory („zapach szumiał w porcelanowych nozdrzach”, „język - niegdyś wilgotny - przestał być rzeźbą w soli”, „oczy - dwojgiem różowych świateł”, „spróbuj - ptaszka uwieść na promieniu”, „omiatał nieboskłon cukrzaną chmurką na lepkim patyku”) oraz porównania („oddala, bezradnych jak na lodowisku tańczące koszule”, „prawda, co jest ciemna, lecz ziarnista jak stal”, „kobieta czuje kręgosłup jak łunę, twarz kobiety jak pole usiane chrustem gonitwy”, „Ikar jak mucha wzbijał się”). Obecne są także ożywienia („jaka chmura udźwignie balię”), wykrzyknienia („Stół do odpoczynku łokci - krzesło do straży przy chorym!”, „Cukrzaną chmurką na lepkim patyku!”) oraz pytania retoryczne („Piękno?”, „Wzbijał się? Spadał?”). Ważną rolę odgrywają także anafory, wszystkie wersy trzeciej strofy rozpoczynają się od słów „oto Ikar”.
Ikar był synem Dedala, architekta i wynalazcy. Król Krety - Minos, zlecił Dedalowi budowę labiryntu dla Minotaura. Po wykonaniu zadania, nie chciał pozwolić mu odejść, ponieważ poznał zbyt wiele królewskich tajemnic. Dedal skonstruował więc skrzydła z piór sklejonych woskiem dla siebie i swojego syna, aby uciec z Krety. Ikar poleciał jednak zbyt wysoko, więc wosk w jego skrzydłach roztopił się, a chłopak runął do morza.
Mit od wieków jest inspiracją dla malarzy i poetów. Upadek Ikara przedstawił również niderlandzki malarz Pieter Bruegel Starszy. W 1558 roku, stworzył obraz „Pejzaż z upadkiem Ikara”. Wiersz Grochowiaka jest zainspirowany właśnie tym dziełem. Utwór został zadedykowany Julianowi Przybosiowi i stanowi odpowiedź na jego „Odę do turpistów”, w której zarzucał Grochowiakowi i innym polskim poetom, epatowanie brzydotą i śmiercią. Grochowiak postanowił więc przedstawić istotę turpizmu, posługując się sylwetką Ikara, jednego z najbardziej znanych idealistów.
Podmiot liryczny zastanawia się nad istotą piękna. Próbuje skłonić czytelnika do refleksji, co jest piękniejsze, trudna i niedoskonała prawda, czy stworzone z ptasich piór i wosku skrzydła, symbolizujące idealizm i wzniosłe idee. Na obrazie Bruegla, tonący Ikar znajduje się w oddali. Na pierwszym i drugim planie umieszczono pracujących ludzi oraz woła.
Grochowiak zestawia ze sobą dwóch bohaterów wiersza: Ikara i praczkę. Kobieta pozornie wydaje się mniej piękna, jest zniszczona biedą i fizyczną pracą. Osoba mówiąca ocenia ją jednak bardziej pozytywnie, niż Ikara. Praczka ma kontrolę nad własnym losem, pracuje na swoje utrzymanie. Ikar jest zdany na podmuchy wiatru, stanowi ucieleśnienie zgubnego wpływu pogrążenia się w marzeniach i utraty kontaktu z rzeczywistością. Prości ludzie, przedstawieni na obrazie, żyją zgodnie z cyklem natury, wykonując swoje obowiązki. To Ikar jest elementem, który nie pasuje do otoczenia i burzy harmonię. Podmiot liryczny wyobraża sobie, że jest świadkiem powstawania obrazu. Daje autorowi wskazówki, co zrobić, aby dzieło było jeszcze bardziej realistyczne.
Osoba mówiąca buntuje się przeciwko tradycyjnej koncepcji piękna. Niebo od wieków jest uznawane za piękne, a z perspektywy praczki może wydawać się bezużyteczne. Chmury są tak delikatne, że uniosłyby nawet balii z praniem. Podmiot liryczny podziwia to, co użyteczne. Nazywa praktyczne przedmioty „rzeczami ciężkimi”, ponieważ stanowią przeciwieństwo zwiewnych obłoków. Dla osoby mówiącej piękne jest krzesło, ponieważ umożliwia człowiekowi odpoczynek. Nie tylko lekkie i delikatne rzeczy zasługują na podziw i uwagę. Sztuka powinna być bliska codzienności.
W utworze Grochowiaka, upadek Ikara znajduje się na dalszym planie, podobnie jak na obrazie Bruegla. Podmiot liryczny bagatelizuje zdarzenie, porównując Ikara do muchy. Na pierwszym planie znajduje się potężny wół, który jest nie tylko silny, ale też użyteczny. W porównaniu z nim, Ikar wydaje się zaledwie irytującym owadem. Wół twardo i zdecydowanie stąpa po ziemi, podczas gdy słaba mucha jest targana podmuchami wiatru. Ikar upodobał sobie wzniosłe idee, rzeczy lekkie i zwiewne, jak wata cukrowa na patyku. Nie potrafił myśleć racjonalnie, więc nieostrożność doprowadziła go do śmierci. Praczka i wół stanowią jego przeciwieństwo, ciężko pracują i pokonują wszystkie przeciwności. Dla podmiotu lirycznego to zmęczona kobieta jest piękna. Grochowiak oddaje w utworze hołd codzienności.
Podmiot liryczny stara się przedstawić istotę turpizmu. Nie jest nią epatowanie brzydotą w celu zszokowania czytelnika. Poeta stara się ukazywać w swoich utworach prawdę na temat codzienności. Trzeba wielu słów, aby ponownie tchnąć życie w nieodpowiedzialnego idealistę Ikara. Praczka jest realna, doznaje bólu i trudów. Każdy człowiek mierzy się z cierpieniem, taka jest naturalna kolej rzeczy. Turpizm jest poszukiwaniem estetyki w brzydocie. Podmiot liryczny dostrzega piękno w nużącym, codziennym życiu. Obłoki być może są estetyczne, ale zwykły człowiek bardziej doceni krzesło lub stół. Marzycielstwo nie przynosi żadnych wymiernych efektów, a czasem może być nawet niebezpieczne. To właśnie codzienna, ciężka praca powinna stanowić esencję życia.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.