Stanisław Grochowiak, fot: autor nieznany, via Wikimedia Commons
Stanisław Grochowiak to poeta, którego twórczość silnie nawiązuje do estetyki barokowej. Czerpiąc z głównych motywów tamtego czasu tworzył wiersze bazujące na wyraźnie zarysowanym koncepcie. Utwór „Dla zakochanych to samo staranie” jest przykładem tekstu w pełni nawiązującego do barokowych rozwiązań artystycznych.
Spis treści
Ze względu na barokowe inspiracje utwór przepełniony jest środkami stylistycznymi, które stanowić mają kunsztowną formę dla przekazywanej w utworze treści. Wiersz „Dla zakochanych to samo staranie” to przykład zaczerpniętego z baroku konceptu, czyli takiego pomysłu na utwór, który ma przede wszystkim zaskoczyć czytelnika.
Charakterystyczne powtórzenie („Dla zakochanych to samo”) rozpoczynające pierwsze dwie strofy utworu nakreśla koncept wiersza. By w pełni zrozumieć porównanie zastosowane przez podmiot liryczny w wierszu posłużyć należy się pojęciami groteski i turpizmu. Są one niezwykle ważne – charakteryzują zarówno główne cechy utworu, jak również całą twórczość poety wywodzącego się z pokolenia „współczesności”.
Groteska w literaturze to specyficzna forma deformacji świata przedstawionego. Jest kategorią estetyczną, która realizuje się za sprawą pomieszania komizmu i tragizmu, śmierci i życia, piękna i brzydoty czy harmonii i chaosu. Efekt, który możliwy jest do osiągnięcia za sprawą tego przemieszania, wywołuje u odbiorcy utratę odniesienia w zakresie związku przyczynowo-skutkowego oraz poczucie sprzeczności.
Turpizm natomiast charakteryzuje się umiłowaniem brzydoty. Uwaga w utworze skierowana zostaje najczęściej na rzeczy odrażające, śmierć, rozkład, brutalne przedstawienie procesu starzenia się czy chorowania. Wszystkie te rzeczy, które – ze względu na swój brak estetyki – zepchnięte zostały z obszaru kultury elitarnej (wysokiej), a przywrócone przez turpistów. Z tego właśnie powodu nurt ten określa się często mianem antyestetyzmu. Początków turpizmu upatrywać należy w epoce baroku, w której tematyka śmierci i przemijania była niezwykle popularna.
Całość utworu opiera się na połączeniu dwóch sprzecznych ze sobą kategorii – śmierci i miłości. Podobne kontrastowe połączenia były bardzo popularne w epoce baroku – stosował je m.in. Daniel Naborowski czy Jan Andrzej Morsztyn.
Podmiot liryczny, który w utworze nie ujawnia się, podaje trzy przykłady świadczące o tym, że miłość i śmierć łączą się ze sobą pod względem pewnych charakterystycznych cech. W strofie pierwszej prezentuje jedno z porównań:
Dla zakochanych to samo staranie — co dla umarłych,
Desek potrzeba zaledwie też sześć,
Ta sama ilość przyćmionego światła
W wersach tych w sposób czytelny ujawnia się groteskowość utworu. Osoba mówiąca w wierszu zestawia bowiem dwie skrajne płaszczyzny. W wersie „Desek potrzeba zaledwie też sześć” dokonuje porównania trumny, do której składa się umarłych, z łóżkiem. Przy wytworzeniu obu z przedmiotów – zdaniem podmiotu lirycznego – potrzeba jedynie sześć desek. Groteska wynika z paradoksalnego zestawienia – łóżko dla zakochanych przyjmuje role bardzo istotną, związaną z ich intymnością i uczuciem. Posiada więc zupełnie inne konotacje niż trumna. Poczucie paradoksu potęguje ostatni wers pierwszej strofy – wniosek podmiotu lirycznego, który uświadamia odbiorcy, że zarówno trup jak i zakochani potrzebują niewielkiej ilości światła. Półmrok dla osób zakochanych posiada zupełnie inne cechy i wiąże się z innymi skojarzeniami niż mrok otaczający zamkniętą trumnę.
Druga strofa wiersza „Do zakochanych to samo staranie” jeszcze bardziej pogłębia zaskoczenie odbiorcy:
Dla zakochanych te same zasługi — co dla umarłych,
Pokój z miłością otoczcie bojaźnią,
Dzieciom zabrońcie przystępu.
Podmiot liryczny zrównuje intymność prywatnego pokoju zakochanych z intymnością, na którą zasługuje martwy człowiek złożony w pomieszczeniu. „Te same zasługi”, a więc poszanowanie – zarówno miejsca zakochanych jak i pokoju umarłego, jest porównaniem bardzo turpistycznym. Po raz kolejny czytelnik zmuszony jest do zestawienia skrajnych emocji i pogodzenia w jeden chwili dwóch zupełnie osobnych wyobrażeń. Ostatni wers, mówiący o dzieciach, którym należy zabronić wstępu do pokoju, spełnia funkcję identyczną jak wers wcześniejszy.
Ostatnia strofa wprost odnosi się do antyestetycznych walorów poezji barokowej. Intymne zbliżenie pomiędzy zakochanymi osobami podmiot liryczny zestawia na podstawie turpistycznych podobieństw:
Dla zakochanych — posępnych w radości — te same suknie,
Nim drzwi zatrzasną,
Nim zasypią ziemię,
Najcięższy brokat odpadnie z ich ciał.
Ciała zakochanych porównane zostały z ciałem osoby zmarłej. Połączone zostały więc następstwa aktu miłosnego z procesem rozkładu („najcięższy brokat opadnie z ich ciał”).
Utwór „Dla zakochanych to samo staranie” w bardzo precyzyjny sposób odnosi się do estetyki baroku. Wiersz nie tylko prezentuje oryginalny koncept – w sposób oczywisty zmierzający do zaskoczenia czy zaszokowania czytelnika, ale również, za sprawą szczegółów, roztacza makabryczne zestawienia. Stały motyw literatury barokowej – miłość i śmierć – w poezji Grochowiaka został odnowiony i przywrócony do utworu współczesnego by ponownie – tak jak w baroku – wprawić swoją oryginalnością w zdziwienie i poczucie niepokoju.
Aktualizacja: 2024-06-27 22:12:59.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.