Stanisław Grochowiak, fot: autor nieznany, via Wikimedia Commons
Utwór Stanisława Grochowiaka „Święty Szymon Słupnik” został wydany w zbiorze „Ballada rycerska” w 1956 roku. Poeta buntuje się przeciwko społeczeństwu, usprawiedliwiającym swoje okrutne czyny wolą boską.
Spis treści
Jak wskazuje tytuł, autor nawiązuje w zbiorze do poetyki ludowej. Wiersz przypomina swoją formą piosenkę. Składa się z trzech zwrotek i trzykrotnie powtórzonego refrenu. Wszystkie strofy liczą po cztery wersy, z wyjątkiem drugiej strofy, która jest trzywersowa. Liczba zgłosek w obrębie wersu nie jest stała. Pojawiają się rymy, ale ich układ jest nieregularny.
Utwór należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Świadczy o tym zastosowanie odpowiednich zaimków („ludzie mych wierszy słuchając powstają i wilki wychodzą żerującą zgrają”, „powołał mnie Pan na bunt”). Osoba mówiąca jest poetą, prawdopodobnie można utożsamiać ją z autorem.
Warstwa stylistyczna utworu nie jest zbyt rozbudowana. Pojawiają się liczne anafory i powtórzenia („na słup, na słupie miał dom”). Zastosowano także wyliczenia („dziewczynę wśród przekleństw gwałcili i włosy jej ścięli, i ręce spalili”), metafory („wilki wychodzą żerującą zgrają”) oraz personifikacje („muskularnej pętli”).
Autor nawiązuje w utworze do postaci Szymona Słupnika, ascety i świętego Kościoła katolickiego. Wpisuje się on w średniowieczny wzorzec świętego, który umartwia swoje ciało, aby znaleźć się bliżej Boga.
Szymon Słupnik wybudował w pobliżu Antiochii Syryjskiej kamienny słup, na którego szczycie umieścił platformę. Spędził na niej czterdzieści lat swojego życia. Zajmował się modlitwą, wygłaszaniem kazań oraz rozmowami z wiernymi. Żył z darów, otrzymywanych od ludzi dobrej woli. Współcześnie, ascetyczny styl życia nie jest uznawany za wzór doskonałości. Podmiot liryczny zarzuca Szymonowi Słupnikowi bierność. Święty nie reaguje na otaczającą go przemoc, pogrąża się w kontemplacji, ale nie działa dla dobra ludzi.
Osoba mówiąca stwierdza, że najwidoczniej spędzenie życia na szczycie słupa było misją, do której Bóg powołał świętego Szymona. Zauważa jednak, że innych ludzi spotkał los znaczniej trudniejszy od ascety. Okazuje się, że można być powołanym, nie tylko do wzniosłych czynów, ale też męczeńskiej śmierci i poniżenia.
Podmiot liryczny opisuje historię dwójki młodych ludzi, na których rozwścieczony tłum dokonał okrutnego samosądu, zasłaniając się wolą boską. Chłopak został powieszony, a dziewczynę zgwałcono, okaleczono i zamordowano. Nie wiadomo, czy skazani naprawdę byli winni zarzucanych im czynów. Podmiot liryczny nie wyjawia, co wywołało tak wielki gniew społeczeństwa. Nie ma to jednak znaczenia, ponieważ człowiek nie ma prawa wymierzać sprawiedliwości, bez obiektywnego procesu, kierując się wyłącznie emocjami.
Trudno uwierzyć, że dwie ofiary rzeczywiście zostały skazane przez Boga na taki los. Stwórca jest miłosierny, rozliczy człowieka z jego uczynków na Sądzie Ostatecznym. Żyjący wciąż mają szansę odkupić swoje winy. Powołanie kojarzy się z czymś wzniosłym, otrzymaniem misji, która ma zmienić losy świata.
Chłopak i dziewczyna zostali jednak powołani wyłącznie do cierpienia i poniżenia. Ich imiona nie zapisały się w historii, w przeciwieństwie do Szymona Słupnika, którego poświęceniem było zamieszkanie na słupie. Powołanie okazało się dla świętego bardziej łaskawe. Taka wizja jest jednak zgodna z nauką Kościoła katolickiego. Jego wyznawcy dopatrują się głębszego sensu w cierpieniu i upokorzeniach. Najdoskonalszym wzorem do naśladowania jest Chrystus, który został odrzucony przez społeczeństwo i zginął męczeńską śmiercią na krzyżu, mimo że był Synem Bożym. Świętymi są właśnie ludzie, którzy zmagali się z cierpieniem i poniżeniem.
W utworze występuje kontrast między jednostką i tłumem. Podmiot liryczny identyfikuje się ze wszystkimi, którzy zostali odrzuceni i wyśmiani przez społeczeństwo. Jest poetą, osobą obdarzoną nieprzeciętną wrażliwością. Nie podąża więc ślepo za tłumem, ale myśli samodzielnie, starając się sprawiedliwie oceniać sytuację. Wyjątkowe jednostki, takie jak Szymon Słupnik, osoba mówiąca, powieszony chłopak, czy zamordowana dziewczyna wyróżniają się z tłumu, dlatego narażają się na krytykę, a nawet - śmierć.
Podmiot liryczny utożsamia się ze wszystkimi cierpiącymi. Nie przypomina biernego ascety, ale inny wzorzec osobowy epoki średniowiecza - rycerza, stającego w obronie słabszych. Powołaniem poety jest bunt. Ma obowiązek głoszenia prawdy w swoich utworach. Musi więc mieć odwagę, aby krytykować postępowanie większości, która w każdej sytuacji znajduje usprawiedliwienie dla swojego okrucieństwa.
Podmiot liryczny porównuje społeczeństwo do watahy wilków, wyruszających na żer. Człowiek chętnie ocenia cudze postępowanie, a gdy ma odpowiednią przewagę, samodzielnie wymierza źle rozumianą sprawiedliwość. Poeta nie zamierza tolerować usprawiedliwiania okrucieństwa wolą boską. Nikt z żyjących nie zna woli samego Boga, dlatego ludzie powinni powstrzymać się od osądzania innych. Podmiot liryczny nie zgadza się, aby dalej gloryfikowano cierpienie. Ma odwagę czynnie przeciwstawić się złu, zamiast biernie obserwować świat z wysokości kamiennego słupa.
Aktualizacja: 2024-06-27 22:12:59.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.