Leopold Staff, fot: autor nieznany, źródło: Wybór Poezyi Leopolda Staffa, polona.pl
Wiersz „Przedśpiew” Leopolda Staffa zawiera życiowe credo poety oparte na podstawach filozofii antycznej, jak i filozofii franciszkańskiej. Utwór pochodzi z okresu, w którym poeta porzucił młodopolski dekadentyzm i katastrofizm by zwrócić się ku klasycznym wzorcom.
Spis treści
„Przedśpiew” pochodzi z tomu poetyckiego „Gałąź kwitnąca” wydanego w 1908 roku. Utwory zawarte w tym zbiorze, choć są optymistyczne, podobnie jak w wydanym trzy lata wcześniej tomie „Ptakom niebieskim” z 1905 roku, wydają się bardziej wyważone i stonowane. Jest to w dużej mierze zasługa inspiracji klasycyzmem, nie tylko w kwestii wyborów formalnych, ale również światopoglądowych. Wiersz stanowi credo poety, wyrażające jego fascynację filozofią stoicką.
Autor nawiązuje do maksymy rzymskiego komediopisarza Terencjusza („Człowiekiem jestem, nic co ludzkie, nie jest mi obce”), którą właściwie parafrazuje w swoim utworze, pisząc: „Żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce”). Ta sentencja stała się podstawą dla doktryny humanizmu, uznającej człowieka za początek i koniec wszechświata, istotę najbardziej godną podziwu spośród wszystkich boskich stworzeń.
Staff odwołuje się także do twórczości Jana Kochanowskiego, parafrazując fragment fraszki „Do gór i lasów” w wersie „Bo żyłem długo w górach i mieszkałem w lasach”. Postawa podmiotu lirycznego jest bliska renesansowym humanistom czerpiącym z filozofii epikurejskiej i stoickiej. Wyraźny w utworze jest także wpływ franciszkanizmu.
Forma utworu jest powiązana z jego tematyką. Poeta czerpie z wzorców klasycznych, wiersz jest wyważony i harmonijny. Brak w nim podziału na strofy, utwór składa się z dwudziestu dwóch wersów. Wiersz został napisany trzynastozgłoskowcem. Poeta posłużył się rymami parzystymi, które nadają regularny rytm.
Wiersz należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność, o czym świadczy zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej oraz odpowiednich zaimków („znam”, „wiem”, „mieszkałem”, „kochałem”, „myśli me”, „śpiewać będę”). Osoba mówiąca jest doświadczonym życiowo mędrcem, który docenia piękno przyrody. Możliwe, że jest również poetą, zajmuje się bowiem sztuką. Podmiot liryczny stawia się do odbiorcy w roli mentora. Utwór jest skierowany do adresata zbiorowego, osoba mówiąca zwraca się do czytelników jak do grupy swoich uczniów, którym stara się przekazać mądrość życiową.
Ważną rolę w wierszu odgrywa czas wypowiedzi lirycznej. Podmiot liryczny używa czasowników w czasie przeszłym, teraźniejszym i przyszłym. Dominują czasowniki w czasie przeszłym, co sugeruje, że osoba mówiąca jest człowiekiem w podeszłym wieku. Więcej doświadczeń jest za nim, niż przed nim. Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana. W wierszu wystepują liczne metafory („uczestnik godów, na które swych wybrańców sprasza sztuka boska”, „wiem teraz skąd się rodzą pieśni”, „myśli me, które stoją przy mnie w radzie”), porównania („myślą ciężką, jak z dzbanem na głowie niewiasta”, „kobiety przy studniach brzemienne, jak grusze”, „są pogodne jako starcy w sadzie”), jak również epitety („sztuka boska”, „dni chmurne”, „nadziejnej otusze”, „pola żniwne”, „mogilne kopce”, „dobroć chorą”). Skomplikowana natura ludzkiego życia została podkreślona poprzez użycie oksymoronu („w łzach widzieć słodycz smutną, dobroć chorą w grzechu”, „pogodny mądrym smutkiem”).
Utwór stanowi rozliczenie poety ze swoim życiem i twórczością. Wiersz można potraktować jako zapowiedź późniejszej twórczości autora, pełną inspiracji humanizmem oraz fascynacji sztuką i przyrodą. W tytule zawarte jest odwołanie do nazywania poezji „śpiewem” i jej antycznych korzeni, gdy literaturę przekazywano ustnie. „Przedśpiew” to więc coś, co ma miejsce przed śpiewem, preludium do wykonania utworu.
Wiersz jest zapowiedzią przemiany w poezji Staffa, zapowiada kolejne utwory klasycystyczne. Podmiot liryczny ujawnia czytelnikowi swoją tożsamość, jest prawdziwym humanistą, człowiekiem posiadającym wszechstronne wykształcenie, miłośnikiem sztuki i natury. Wyznaje on antyczne ideały i dąży do poetyckiej doskonałości. Osoba mówiąca jest doświadczonym człowiekiem w podeszłym wieku, który większość swojego życia ma już za sobą.
Podmiot liryczny wspomina różne chwile, nie tylko szczęśliwe, ale też trudne i pełne cierpienia. Osoba mówiąca nie jest jednak zgorzkniała, akceptuje niesprawiedliwość losu. Stara się doceniać życie ze wszystkimi jego wadami. Wiersz Staffa jest w tym wypadku wolny od młodopolskiego dekadentyzmu, zachęcającego do bezczynności i pesymistycznego pojmowania rzeczywistości. Podmiot liryczny prezentuje optymistyczną postawę, której nauczyły go liczne życiowe doświadczenia.
Wszystkie miejsca, które odwiedził, ludzie, których poznał i trudne sytuacje były dla niego ważne, ukształtowały go.Osoba mówiąca nabrała w ten sposób życiowej mądrości, którą może teraz dzielić się z innymi. Podmiot liryczny bierze przykład z filozofii św. Franciszka z Asyżu, stara się czerpać radość z każdego doświadczenia, nawet jeśli jest ono negatywne. Poeta powinien optymistycznie podchodzić do ludzkiej egzystencji, cieszyć się samym faktem istnienia. Taki pogląd jest również bliski stoicyzmowi.
Wiersz wyraża ponadczasową refleksję nad życiem, która pozostaje aktualna bez względu na epokę. Miłość, tęsknota, nadzieja i zwątpienie to uczucia, które spotykają każdego człowieka. Poeta odwołuje się do różnych koncepcji filozoficznych, nie pozostaje wierny tylko jednej szkole. Czerpanie z wielu idei i światopoglądów sprawia, że utwór ma bardziej uniwersalne przesłanie. Podmiot liryczny na pierwszym miejscu stawia człowieka, ze wszystkimi jego zaletami i wadami, a nie konkretną koncepcję filozoficzną.
Utwór zawiera liczne kontrasty, pojawiają się w nim narodziny i śmierć, jak również radość i smutek. W wierszu tym Staff oddaje naturę ludzkiej egzystencji, w której dobre doświadczenia wciąż przeplatają się ze złymi, każde z nich stanowi jednak życiową lekcję.
Aktualizacja: 2025-03-04 20:53:19.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.