Portret św. Franciszka, Philip Fruytiers
Niektóre postawy prezentowane w literaturze miały bezpośredni związek z konkretnymi postaciami. Tendencja ta szczególnie widoczna była w epoce renesansu, jednak niektóre z postaw i światopoglądów występowało w większości epok literackich. Przykładem drugiego typu nawiązań był bez wątpienia franciszkanizm.
Franciszkanizm jako idea odnosi się do światopoglądu propagowanego przez św. Franciszka z Asyżu. Zachęcał on do wiary przepełnionej radością, empatią, miłością do całego żywego stworzenia i życzliwością. Jego filozofia wyłożona została w utworze „Kwiatki św. Franciszka”.
Franciszkanizm to tendencja obecna w literaturze XX wieku. Jej korzenie sięgają również epok wcześniejszych. Jako idea literacka i światopoglądowa franciszkanizm określać ma postawę wobec życia zbliżoną do tej, jaką prezentował św. Franciszek z Asyżu. Wśród cech tendencji wyróżnić można przede wszystkim: pokorne życie, radość z rzeczy materialnych oraz brak pokus dotyczących nadmiernego gromadzenia bogactw, miłość do bliźnich, służbę dla wspólnoty oraz troska o świat ludzi i zwierząt. Franciszkanizm występował w wielu epokach literackich; jego elementy odnaleźć można już w utworach średniowiecznych. Franciszkanizm stanowił w literaturze reakcję na popularny symbolizm oraz filozofię Nietzschego. Zakładały one konieczność powrotu człowieka do natury i harmonii ze światem.
Bohater obecny w utworach odnoszących się do motywów franciszkańskich to postać, która z pokorą przyjmuje niedogodności i ubóstwo, który cieszy się z możliwości pomocy swoim bliźnim. Postać taka bardzo kocha i szanuje naturę – a więc również zwierzęta i plony ziemi. Bohater franciszkański stanowi pochwałę życia prostego i przepełnionego religijnością. Odnajduje on nadzieję nawet w najbardziej niedogodnych warunkach i pokłada duże zaufanie nie tylko w Bogu, ale i w innych ludziach. Bohater franciszkański zainspirował wielu pisarzy do tego, by umieścić go w ich własnych dziełach.
Pojawienie się nurtu franciszkańskiego, jako pełnoprawnej tendencji literackiej, datuje się na drugą połowę XIX wieku. Dużą rolę w rozpowszechnieniu nurtu odegrało pojawienie się książki A.F Ozanama traktującej o poetyce franciszkanizmu na terenie Włoch. Postawę franciszkańską odnaleźć można również w pracach wybitnego pedagoga Janusza Korczaka. Jego działalność zakładała przede wszystkim szacunek dla każdej żywej istoty – był wielkim orędownikiem poszanowania praw dzieci. Zakładał, że dziecięcy sposób postrzegania świata zawiera w sobie piękno, którego brakuje ludziom dorosłym – z tego powodu w jego własnych placówkach pedagogicznych wychowankowie funkcjonowali na własnych prawach i tworzyli własne obowiązki.
W literaturze odnaleźć można nie tylko wiele nawiązań do idei franciszkańskich, ale również bogatą kolekcję utworów poświęconych samej postaci założyciela zakonu. Do najpopularniejszych tytułów należą:
W literaturze polskiej odnaleźć można wiele literackich przejawów franciszkanizmu. Pojawiały się one w różnych epokach literackich, jednak ich zamierzoną w pełni obecność odnaleźć można przede wszystkim w literaturze XX wieku. Wśród autorów odnoszących się do idei franciszkańskich wyróżnić możemy:
Franciszkanizm w literaturze obecny był w wielu epokach literackich, jednak na stałe – jako tendencja w literaturze – zapisał się w XX wieku. Autorzy dzieł inspirowali się nie tylko samą postacią św. Franciszka, ale również jego postawą. Wiele utworów poetyckich, skupionych na idei franciszkanizmu, ukazuje świat w taki sposób, jakim widziałby go święty. W poetyckich opisach dostrzegają więc przede wszystkim harmonię świata, piękno natury oraz całego świata. W swoich wierszach zachęcają – wzorem św. Franciszka – do tego, by z pokorą przyjmować wydarzenia, jakie stają na naszej drodze, szanować swoich bliźnich, troszczyć się o naturę oraz zwierzęta i dzielić się radością. Literatura czerpiąca z idei franciszkanizmu charakteryzuje się prostą formą, uproszczoną kompozycjom i swobodnym językiem. Dla pisarzy inspirujących się postawą świętego najważniejszy jest sam przekaz, którym dzielą się z czytelnikami.