Metafora - definicja, rodzaje, przykłady

Jednym z najbardziej charakterystycznych środków stylistycznych jest metafora. Powstaje ona za sprawą składniowego połączenia odmiennych w swoim znaczeniu wyrazów. Metaforę odnaleźć można przede wszystkim w poezji.

  • Metafora – definicja
  • Rodzaje metafor
  • Metafora a frazeologizmy
  • Metafora w literaturze
  • Metafory w mowie potocznej
  • Metafora i analogia
  • Metafora – definicja

    Metafora (inaczej określana przenośnią) jest związkiem stylistycznym i tropem artystycznym. Pochodzenie przenośni sięga czasów antycznych i od zawsze wykorzystywana była przede wszystkim w poezji. Wiele metafor przeniknęło do życia codziennego. Metafora to połączenie dwóch lub kilku wyrazów, które samodzielnie posiadają zupełnie inne znaczenie, w połączeniu natomiast tworzą spójny obraz poetycki. Ich sens jest niedosłowny, co oznacza, że odczytanie metafor wymaga kompetencji literackich.

    Rodzaje metafor

    Metafory są takimi środkami stylistycznymi, które charakteryzować można przede wszystkim pod kątem rodzaju połączeń słów, na bazie których powstają. Wyróżnić można:

    • synekdochę – taki typ metafor, który wyraźnie wskazuje na konkretne zjawisko poprzez użycie nazwy zupełnie innego zjawiska. Jest to rodzaj figury retorycznej. Przykładem synekdochy może być fraza: „prawdziwy z niego Chopin” (zamiast dosłownego znaczenia: prawdziwy z niego pianista/artysta).
    • hiperbolę – inaczej wyolbrzymienie. Tego rodzaju metafora służy podkreśleniu cechy opisywanego zjawiska poprzez opisanie jej przy pomocy wyrazów odległych znaczeniowo. Zadaniem tych ostatnich jest przede wszystkim uwypuklenie danej cechy, np. „oczy jak gwiazdy” oznaczać mają piękne, błyszczące oczy.
    • metonimię – metonimia polega na zastąpieniu nazwy jakiegoś zjawiska nazwą zupełnie innego. Relacja pomiędzy oba zjawiskami pozostaje zachowana. Metonimia ma na celu przede wszystkim podkreślenie znaczenia komunikatu lub przedstawienie go w bardziej wyraźnej, skrótowej formie. Przykładem metonimii może być sformułowanie: „czytać Norwida” (zamiast „czytać poezję Norwida”).
    • animizację – a więc ożywienie, nadanie przedmiotowi lub zjawisku cech istoty żywej. Są to bardzo popularne metafory, które pomagają w tworzeniu rozbudowanych opisów poetyckich. Przykładem może być fraza „chmury płaczą”, której niedosłowne znaczenie dotyczy zjawiska pogodowego, jakim jest deszcz
    • personifikację – metafora, której cechą charakterystyczną jest uosobienie, a zatem uczynienie z przedmiotu nieożywionego osoby. Przykładem personifikacji może być sformułowanie „sala zamarła”, które odczytywać należy jako nagłą ciszę.

    Metafora a frazeologizmy

    Metafory i frazeologizmy są podobne do siebie przede wszystkim ze względu na swoją budowę. Zarówno przenośnie, jak i związki frazeologiczne, składają się z dwóch lub kilku wyrazów, które pozostają w związku znaczeniowym. Różnica polega jednak na tym, że frazeologizmami są najczęściej zdania utrwalone w kulturze, które powtarzane są w mowie potocznej lub literaturze w niezmienionej formie. Niektóre metafory również są znane i powtarzane w wypowiedziach, jednak można je tworzyć na bieżąco – tym samym są one wyjątkowo oryginalnym środkiem stylistycznym. Można uznać, że o ile każdy frazeologizm jest metaforą, o tyle nie każda metafora nosi cechy frazeologizmu.

    Metafora w literaturze

    W literaturze metafory służą opisowi jakiegoś zjawiska lub terminu przy pomocy jego podobieństwa do innych rzeczy lub zjawisk. Budowę metafory literackiej można podzielić na trzy elementy:

    1. termin prawdziwy, faktyczny, opisujący konkretne zjawisko,
    2. termin nieprawdziwy, wyobrażony, ale taki, który posiada jakiś związek z opisywanym zjawiskiem,
    3. główna część metafory, czyli wynik połączenia terminu prawdziwego i wyobrażonego w jedno, zrozumiałe dla odbiorcy, znaczenie.

    Tym samym w metaforze „struna światła” termin „światło” pozostaje terminem prawdziwym, odnoszącym się do konkretnego zjawiska, natomiast termin „struna” jest terminem wyobrażonym, wynikającym ze skojarzenia. Znaczenie metafory dotyczy więc opisu światła prześwitującego przez drzewa lub zasłony domostwa, które skojarzone zostało (ze względu na swój kształt i cechy) ze struną, a więc elementem instrumentu muzycznego.

    Ujęcia metaforyczne odnaleźć można nie tylko w poezji, ale również w przypowieściach, anegdotach, baśniach, mitach i legendach. Jednak warto pamiętać o tym, że w każdym gatunku literackim metafory pełnią identyczną funkcję – służą opisaniu jakiegoś zjawiska w taki sposób, by uwydatnić jego cechy, zestawić je ze zjawiskiem już znanym oraz rozbudować obraz świata.

    Metafory w mowie potocznej

    Wiele metafor przyjęło się w języku codziennym jako sposób opisu codziennych czynności. Stworzone zostały one przy pomocy obrazów odległych od rzeczywistości, które za sprawą swojej formy mogą opisywać daną czynność. Najpopularniejszymi przykładami takich metafor są:

    • „jestem samochodem” – wyrażenie, które nie oznacza identyfikacji nadawcy komunikatu z przedmiotem, a dotyczy skrótowej informacji na temat środka jego transportu. Wyrażenie to zastępuje tym samym nieco bardziej rozbudowaną i dosłowną formę: „przyjechałem tutaj samochodem”.
    • „wypiłem kubek mleka” – dosłownie odczytana fraza mogłaby oznaczać spożycie kubka, którego stan fizyczny można byłoby określić jako ciecz. Sformułowania tego nie należy jednak rozumieć dosłownie – wyraz „kubek” odnosi się bowiem bezpośrednio do konkretnej miary wielkości. Jest to charakterystyczny rodzaj metonimii, tzw. „metonimia pojemnika”.
    • „on bije go na głowę” – wyrażenie to nie oznacza dosłownej konfrontacji. Metafora ta wywodzi się od czasownika „górować”, które oznacza „przewyższać” i oznacza zwyciężanie lub posiadanie przewagi nad kimś w konkretnej czynności lub kategorii.

    Metafora i analogia

    Metaforę bardzo często utożsamia się z analogią. Analogia jest to stwierdzanie pewnych cech jednego przedmiotu na zasadzie porównania go z innym przedmiotem. Najczęściej drugi z przedmiotów jest bardziej znany, a jego cechy są szeroko rozpoznawalne. Analogia pozwala tym samym wytłumaczyć istotę pierwszego przedmiotu. Różnica pomiędzy metaforą a analogią nie jest wyraźna, ponieważ oba środki dotyczą tego samego procesu myślowego. Metaforę od analogii odróżnia przede wszystkim to, że stosowane w metaforach porównania są o wiele bardziej odległe i obrazowe niż w przypadku analogii.


    Czytaj dalej: Alegoria - definicja, przykłady

    Ostatnia aktualizacja: 2021-05-10 20:41:28