Leopold Staff, fot: autor nieznany, źródło: Wybór Poezyi Leopolda Staffa, polona.pl
Leopold Staff jest poetą, który tworzył na przestrzeni trzech epok literackich, od okresu Młodej Polski do lat powojennych. Z tej perspektywy wiersz „Ars poetica” będący manifestem poetyckim stanowi ważny element twórczości autora. Utwór Staffa pochodzi z okresu międzywojennego, z tomiku „Barwa miodu” wydanego w 1936 roku.
Spis treści
Utwór Staffa poświęcony jest motywowi ars poetica, czyli sztuce poetyckiej, namysłowi nad rolą poezji w świecie. Jest to wiersz autotematyczny, opowiadający o procesie tworzenia wiersza. Ten motyw wielokrotnie pojawiał się wcześniej w literaturze, ponieważ stanowi zbiór deklaracji autora na temat rzemiosła, sztuki pisania czy zadań poety. Do ważniejszych utworów zawierającego ten motyw zaliczyć można między innymi „Poetykę” Arystotelesa, „List do Pizonów” Horacego czy „Beniowskiego” Juliusza Słowackiego. Wiersze zatytułowane „Ars poetica” tworzyło wielu polskich poetów, takich jak Krzysztof Kamil Baczyński, Stanisław Grochowiak czy Czesław Miłosz.
Tom poetycki „Barwa miodu” w 1936 roku, w którym Staff zamieścił wiersz „Ars poetica”, zamykał pewien rozdział w życiu i twórczości poety. Utwór ten pisany pod koniec dwudziestolecia międzywojennego z całą pewnością jest wyrazem dojrzałości artystycznej Staffa. Zbiór „Barwa miodu” został opublikowany przed II Wojną Światową, która przyniosła ponowne zmiany w stylistyce i tematyce twórczości poety. Tytuł nawiązuje do utworu Horacego „List do Pizonów”, znanego też jako „Ars poetica”. Dzieło to było jednym z pierwszych kompendiów wiedzy na temat gatunków literackich i twórczości poetyckiej. Horacy uformował w dziele zasady stylu klasycznego, który opiera się na harmonii, umiarze i przestrzeganiu tradycji. Staff w swoim wierszu nawołuje do tworzenia poezji jasnej i prostej. Nawiązuje w ten sposób do starożytnych wzorców i stara się je naśladować. Utwór można zaliczyć do wierszy klasycystycznych, ponieważ Staff wykorzystuje klasyczne reguły poetyki Horacego: prostotę tekstu, jasny styl i przejrzysty język.
Wiersz Staffa jest jedenastozgłoskowcem, ma budowę regularną, składa się z trzech czterowersowych strof. Poeta zastosował rymy krzyżowe (abab). Ważny element konstrukcyjny utworu stanowią zawarte w osobnych strofa metaforyczne ujęcia poszczególnych etapów pisania wiersza, od inspiracji do wyboru środków stylistycznych potrzebnych do przedstawiania świata.
Wiersz należy do liryki bezpośredniej, ponieważ podmiot liryczny ujawnia swoją obecność, o czym świadczyć może między innymi zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej i odpowiednich zaimków („woła mi”, „łowię”, „mnie zrozumiał”). Z całą pewnością możemy stwierdzić, że podmiot liryczny jest poetą, gdyż wypowiada się na temat procesu tworzenia poezji. Nie można go jednak utożsamiać z autorem, ponieważ osoba mówiąca to kreacja artystyczna, funkcjonująca tylko w obrębie utworu, nazywana bytem wewnątrztekstowym.
Warstwa stylistyczna utworu jest minimalistyczna, autor starał się zachować w nim umiar i harmonię. W wierszu Staffa występują metafory („Schwyć mnie, nim przepadnę, nim zblednę, stanę się błękitne”, „by się kształtem stała chwila”, „niech wiersz, co ze strun się toczy, będzie, przybrawszy rytm i dźwięki”), porównania („łowię je spiesznie jak motyla”, „tak jasny jak spojrzenie w oczy i prosty jak podanie ręki”) i wykrzyknienia („Nim zblednę, stanę się błękitne, srebrzyste, przezroczyste, żadne!”). Oprócz tego znaleźć w utworze można liczne personifikacje, na przykład cechy ludzkie zostały nadane natchnieniu, które woła „Schwyć mnie, nim przepadnę”.
„Ars poetica” jest wierszem klasycystycznym, posiada harmonijną kompozycję i przejrzystą formę. Stanowi ilustrację przedstawionych w nim poglądów autora na temat poezji. Staff uważał, że propagowane przez antycznych poetów wzorce pozostają aktualne w epoce dwudziestolecia międzywojennego.
Wiersz jest chronologicznym przedstawieniem procesu tworzenia, który rozpoczyna się od weny, a kończy na akcie pisania. Pierwsza strofa mówi więc o natchnieniu poetyckim. Przypomina ono echo, które zawiera myśli i zdania, nieułożone jeszcze w logiczną całość. Jest to zjawisko ulotne, podobnie jak echo leśne, chociaż znajduje się w sercu poety. Za pierwszym razem jest najwyraźniejsze, później powtarza się coraz ciszej. Natchnienie przypomina miłość, nie dotyczą go żadne reguły i ograniczenia.
Poeta, aby móc tworzyć, powinien oddzielać od siebie rozum i serce. Ulotność weny motywuje artystę do wytężonej pracy. Poeta musi całkowicie oddać się procesowi tworzenia, aby ująć natchnienie w słowa. Stanowi to nawiązanie do horacjańskiej idei carpe diem. Należy chwytać dzień i inspiracje, które przynosi, zanim bezpowrotnie przeminą. Korzystanie z niespodziewanego natchnienia pozwala tworzyć najbardziej wybitną poezję, opartą na własnych doświadczeniach.
Druga i trzecia strofa dotyczą sposobów poszukiwania weny oraz istoty i roli poezji w codziennym życiu. Podmiot liryczny uważa, że poezja musi być zrozumiała dla czytelnika, aby można było uznać ją za wartościową. Utalentowany poeta tworzy dla wszystkich, bez względu na wiek, majętność czy pochodzenie. Artysta nie powinien więc dążyć do zszokowania czytelnika, ale odnalezienia z nim nici porozumienia.
Osoba mówiąca w wierszu nie uważa poety za jednostkę wyjątkową, stawia go na równi z odbiorcą. Świadczy o tym zwrot do czytelnika „bracie”. Czytelność i prostota przekazu umożliwiają poecie dotarcie do jak największej grupy odbiorców.
Wiersz według deklaracji zawartych w utworze Staffa powinien przypominać muzykę, być wielowymiarowy, wypełniony różnymi dźwiękami i stałym rytmem. Komunikowanie się za pomocą poezji musi być proste, przypominać codzienne gesty, takie jak spojrzenie w oczy lub podanie ręki. Czytanie poezji powinno być dla odbiorcy przyjemnością, a nie obowiązkiem, niepewnym obcowaniem z niezrozumiałym tekstem.
Utwór stanowi poetyckie credo Staffa. Poezja w wierszu jest nazywana sztuką rytmu i dźwięku, co wskazuje na genezę utworów lirycznych wywodzących się z muzycznych form. Podmiot liryczny odwołuje się do antycznych korzeni rodzaju literackiego, który uprawia. Wzorzec klasyczny uznaje za ideał sztuki, który trzeba naśladować, aby dojść do doskonałości. Najważniejsze jest zachowanie jasności i prostoty. Osoba mówiąca nie propaguje jednak podniosłego stylu, charakterystycznego dla sztuki wysokiej. Wiersze powinny przekazywać humanistyczne wartości za pomocą klasycznej formy. Zadaniem poety jest utrzymywanie kontaktu z czytelnikiem i naprawa świata przez objaśnianie jego natury.
Aktualizacja: 2025-01-26 17:43:23.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.