Leopold Staff, fot: autor nieznany, źródło: Wybór Poezyi Leopolda Staffa, polona.pl
Wiersz Leopolda Staffa „Ars poetica” jest manifestem poetyckim, przedstawiającym podejście autora do procesu tworzenia. Stanowi zwięzłe podsumowanie światopoglądu i refleksji poety. Pisanie wierszy, zgodnych z tym programem, wypełniło większość twórczości Staffa.
Spis treści
Utwór podejmuje znany motyw Ars poetica (sztuki poetyckiej). Jest to więc wiersz autotematyczny, opowiadający o procesie tworzenia poezji. Ten motyw wielokrotnie pojawiał się wcześniej w literaturze, między innymi w „Poetyce” Arystotelesa, „Liście do Pizonów” Horacego czy „Beniowskim” Juliusza Słowackiego. Wiersze zatytułowane „Ars poetica” stworzyli również Krzysztof Kamil Baczyński, Stanisław Grochowiak i Czesław Miłosz.
Utwór Staffa został wydany w tomiku „Barwa miodu” w 1936 roku. Ten zbiór utworów zamykał pewien rozdział w życiu i twórczości poety, jest wyrazem dojrzałości artystycznej. Cykl został opublikowany przed II Wojną Światową, która przyniosła ponowne zmiany w stylistyce i tematyce twórczości Staffa. Tytuł nawiązuje do utworu Horacego „List do Pizonów”, znanego też jako „Ars poetica”. Było to jedno z pierwszych kompendiów wiedzy na temat gatunków literackich i twórczości poetyckiej. Horacy uformował w dziele zasady stylu klasycznego, który opiera się na harmonii, umiarze i przestrzeganiu tradycji. Staff w swoim wierszu nawołuje do tworzenia poezji jasnej i prostej. Nawiązuje w ten sposób do starożytnych wzorców i stara się je naśladować. Utwór można zaliczyć do wierszy klasycystycznych, Staff wykorzystuje klasyczne reguły poetyki Horacego, prostotę tekstu, jasny styl i przejrzysty język.
Wiersz ma budowę regularną, składa się z trzech czterowersowych strof. Stała jest również liczba sylab w obrębie wersu, która wynosi jedenaście. Poeta zastosował rymy krzyżowe (abab). Każda kolejna strofa opisuje jeden etap tworzenia poezji.
Wiersz należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Świadczy o tym zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej i odpowiednich zaimków („woła mi”, „łowię”, „mnie zrozumiał”). Podmiot liryczny z pewnością jest poetą, wypowiada się na temat procesu tworzenia i konstrukcji poezji. Nie można go jednak utożsamiać z autorem, osoba mówiąca to kreacja artystyczna, funkcjonująca tylko w obrębie utworu, nazywana bytem wewnątrztekstowym.
Warstwa stylistyczna utworu jest minimalistyczna, autor starał się zachować umiar i harmonię. Pojawiają się metafory („chwyć mnie, nim przepadnę, nim zblednę, stanę się błękitne”, „by się kształtem stała chwila”, „niech wiersz, co ze strun się toczy, będzie, przybrawszy rytm i dźwięki”). Poeta zastosował liczne porównania („łowię je spiesznie jak motyla”, „tak jasny jak spojrzenie w oczy i prosty jak podanie ręki”). Natchnienie, nazywane w utworze „echem z dna serca”, nabiera cech ludzkich, obecne są personifikacje („echo z dna serce, nieuchwytne, woła mi”). Podmiot liryczny cytuje wypowiedź weny, która przemawia do niego jak drugi człowiek. Pojawiają się wykrzyknienia („Nim zblednę, stanę się błękitne, srebrzyste, przezroczyste, żadne!”).
Utwór odznacza się klasycyzmem, posiada harmonijną kompozycję i przejrzystą formę. Stanowi ilustrację przedstawionych w nim poglądów autora na temat poezji. Staff uważał, że propagowane przez antycznych poetów wzorce pozostają aktualne w epoce dwudziestolecia międzywojennego.
Wiersz jest chronologicznym przedstawieniem procesu tworzenia, który rozpoczyna się od weny, a kończy na akcie pisania. Pierwsza strofa mówi więc o natchnieniu poetyckim. Przypomina ono echo, które zawiera myśli i zdania, nieułożone jeszcze w logiczną całość. Jest to zjawisko ulotne, podobnie jak echo leśne, chociaż znajduje się w sercu poety. Za pierwszym razem jest najbardziej wyraźne, później powtarza się coraz ciszej. Natchnienie przypomina miłość, nie dotyczą go żadne reguły i ograniczenia.
Poeta, aby móc tworzyć, powinien oddzielać od siebie rozum i serce. Ulotność weny motywuje artystę do wytężonej pracy. Poeta musi całkowicie oddać się procesowi tworzenia, aby ująć natchnienie w słowa. Stanowi to nawiązanie do horacjańskiej idei carpe diem. Należy chwytać dzień i inspiracje, które przynosi, zanim bezpowrotnie przeminą. Korzystanie z niespodziewanego natchnienia pozwala tworzyć najbardziej wybitną poezję, opartą na własnych doświadczeniach.
Druga i trzecia strofa dotyczą sposobów poszukiwania weny oraz istoty i roli poezji w codziennym życiu. Podmiot liryczny uważa, że poezja musi być zrozumiała dla czytelnika, aby można było uznać ją za wartościową. Utalentowany poeta tworzy dla wszystkich, bez względu na wiek, majętność, czy pochodzenie. Artysta nie powinien więc dążyć do zszokowania czytelnika, ale odnalezienia z nim nici porozumienia.
Osoba mówiąca nie uważa poety za jednostkę wyjątkową, stawia go na równi z odbiorcami jego twórczości. Świadczy o tym zwrot do czytelnika „bracie”. Czytelność i prostota przekazu umożliwiają poecie dotarcie do jak największej grupy odbiorców. Wiersz powinien przypominać muzykę, być wielowymiarowy, wypełniony różnymi dźwiękami i stałym rytmem. Komunikowanie się za pomocą poezji ma być proste, przypominać codzienne gesty takie, jak spojrzenie w oczy lub podanie ręki. Czytanie poezji powinno być dla odbiorcy przyjemnością, a nie obowiązkiem, niepewnym obcowaniem z niezrozumiałym tekstem.
Utwór stanowi poetyckie credo Staffa. Poezja jest nazwana sztuką rytmu i dźwięku, co wskazuje na genezę utworów lirycznych, wywodzących się z form muzycznych. Podmiot liryczny odwołuje się do antycznych korzeni rodzaju literackiego, który uprawia. Wzorzec klasyczny uznaje za ideał sztuki, który trzeba naśladować, aby dojść do doskonałości. Najważniejsze jest zachowanie jasności i prostoty. Osoba mówiąca nie propaguje jednak podniosłego stylu, charakterystycznego dla sztuki wysokiej. Poezja ma przypominać naturalne ludzkie zachowania, ponieważ to do zwykłego człowieka jest skierowana. Wiersze powinny przekazywać humanistyczne wartości za pomocą klasycznej formy. Zadaniem poety jest utrzymywanie kontaktu z czytelnikiem i naprawa świata, przez objaśnianie jego natury.
Aktualizacja: 2024-06-27 21:45:19.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.