Adam Mickiewicz, fot: Library of Congress
„Droga nad przepaścią w Czufut-Kale” Adama Mickiewicza jest częścią „Sonetów krymskich”, cyklu wydanego w 1826 roku w Moskwie. Cykl ten liczy osiemnaście sonetów opisujących lokalną przyrodę i przemyślenia poety. Na kształt wierszy duży wpływ miała charakterystyczna dla romantyków fascynacja wschodem.
Spis treści
Podczas podróży na wschód Mickiewicz odwiedził między innymi Bakczysaraj, Czufut-Kale, Ajudah i Bajdary, które zostały przez niego opisane w sonetach. Utwory nie są wierną relacją z podróży, ale raczej zapisem emocji i stanów ducha poety. Towarzysze Mickiewicza potwierdzili, że podczas pobytu na Krymie sporządzał on notatki, jednak same sonety prawdopodobnie napisał powrocie do Odessy. Utwory były więc przemyślanym podsumowaniem wyprawy i zawierały refleksje przebywającego na obczyźnie poety. „Sonety krymskie” można nazwać manifestem romantycznego światopoglądu.
Sonet jest jednym z najtrudniejszych gatunków literackich. Powstał w XIII wieku, korzystali z niego Dante Alighieri, Francesco Petrarka, William Szekspir, a w Polsce – Jan Kochanowski, Mikołaj Sęp Szarzyński i Jan Andrzej Morsztyn. Sonet ma układ stroficzny, składa się z czterech strof. Dwie pierwsze strofy mają charakter opisowy i zawierają cztery wersy, a pozostałe dwie są trzywersowe. Ich celem jest skłonienie do refleksji. Ostatnia strofa podsumowuje cały utwór i często zawiera morał.
„Droga nad przepaścią w Czufut-Kale” jest specyficznym sonetem, ponieważ ma charakter dialogu lirycznego, który prowadzą Mirza i Pielgrzym. Zmieniony jest również tradycyjny układ strof, ponieważ trzy pierwsze mają charakter opisowy, a tylko czwarta – refleksyjny. Większość utworu to monolog Mirzy, a podsumowują go słowa Pielgrzyma. Bohaterowie liryczni stoją nad przepaścią, wzbudzająca u Mirzy lęk. Znajdują się na drodze do miasteczka Czufut-Kale, które jest położone w górach, a prowadząca do niego ścieżka wisi nad przepaścią. Mirza nie chce nawet spojrzeć w dół, ponieważ obawia się upadku. Boi się nawet myślenia na ten temat, ponieważ zdaje mu się, że pociągnie go to w dół. Mirza czuje się bezpiecznie, tylko dlatego że prowadzi go koń, który ma większą intuicję niż człowiek. Pielgrzym podchodzi do tej sytuacji całkowicie inaczej. Przełamał już swój lęk i spojrzał w przepaść, nie chce jednak wyjawić co zobaczył na dole.
Mirza stawia się w pozycji człowieka panującego nad sytuacją, co podkreśla używanie trybu rozkazującego i udzielanie rad Pielgrzymowi. Najbardziej dramatycznym momentem jest przekraczanie przepaści, które zostało opisane w dwóch strofach. Autor nawiązuje tutaj do mitu o Dedalu i Ikarze, co zwiększa uczucie grozy u czytelnika. Utwór jest doskonałym przykładem fascynacji kulturą wschodu oraz przedstawia naturę w sposób typowy dla romantyków.
Poeta zastosował liczne środki stylistyczne, takie jak porównania („Jak w studni Al-Kahiru”, „jak kotwica”), epitety („Dzielny koń”), metafory („otchłanie chaosu”), „anafory („I ręką tam nie wskazuj — nie masz u rąk pierza; / I myśli tam nie puszczaj, bo myśl, jak kotwica”) i diafory („Tam nie patrz! tam spadła źrenica”). W sonecie wyraźnie widoczna jest sfera sacrum, którą reprezentują góra, modlitwa i Pielgrzym.
Pielgrzym jest obcy w środowisku krymskiej przyrody, dlatego Mirza prawdopodobnie pełni funkcję przewodnika. Nie tylko oprowadza po okolicy, ale jest też mędrcem, zdającym sobie sprawę z potęgi natury. Pielgrzym reprezentuje w utworze typowego romantycznego buntownika, który nie ma należnego szacunku dla sił przyrody. Chce zdobyć wiedzę niedostępną dla większości ludzi, ponieważ czuje się wyjątkowy i godny poznania tajemnic.
Nie wiadomo dokładnie, co Pielgrzym zobaczył na dole przepaści. Jest to nawiązanie do dna, symbolizującego zło, mrok i ciemność. Przepaść oznacza niespójność świata i jego antynomię, które były charakterystyczne dla epoki romantyzmu. Antynomia to sprzeczności, z których składa się rzeczywistość. Artyści romantyczni widzieli świat jako zbiór przeciwieństw, takich jak jednostka i zbiorowość, duch i materia czy serce i rozum.
Pielgrzym jest bohaterem romantycznym, dla którego podróż jest okazją do refleksji i walki ze swoimi słabościami. Czuje się obco w miejscu, w którym przebywa, cały czas towarzyszy mu samotność i tęsknota. Jest to związane nie tylko z izolacją od ojczystego kraju, ale też całkowicie innym postrzeganiem świata. Bohaterowie romantyczni czuli się wyalienowani przez nieprzeciętną wrażliwość i silniejsze zmysłowe odczuwanie rzeczywistości.
Pielgrzym uważa, że jest romantycznym Ikarem, który mimo przestróg starszych, kierujących się doświadczeniem i rozsądkiem zrobił rzecz zupełnie przeciwną. Uważa się za zwycięzcę, ponieważ zdobył wiedzę niedostępną człowiekowi i nie zamierza jej nikomu wyjawić. Przypomina to biblijną opowieść o zerwaniu owocu z drzewa poznania dobra i zła. Adam i Ewa dostąpili wiedzy, którą powinien posiadać tylko Bóg, jednak za karę zostali wygnani z raju. Pielgrzym nie poniósł konsekwencji swojego czynu, nie spadł w przepaść, mimo przestróg Mirzy. To, co zobaczył na dnie przepaści jest bolesne i możliwe do wyjawienia dopiero po śmierci. Wprowadza to nastrój metafizyczny wykraczający poza życie doczesne. Brak możliwości wyrażenia swoich doświadczeń w jakimkolwiek dostępnym języku, może świadczyć o tym, że wiedza Pielgrzyma nie należy do świata ludzi. Doznał on typowego dla okresu romantyzmu olśnienia, niezwiązanego z nauką, ale zmysłowym poznaniem.
Jednym z najważniejszych elementów sonetu jest orientalizm. Kultura wschodu fascynowała romantyków ze względu na swoją różnorodność i odmienność. Mirza stanowi element orientalizmu, ponieważ jest prawdziwym człowiekiem wschodu i zna tę kulturę od dziecka. Ma całkowicie inne spojrzenie na świat niż Pielgrzym, dlatego może go wiele nauczyć na temat Krymu. Mirza żyje w harmonii, postrzega świat jako jedność, co również jest przeciwieństwem romantycznego światopoglądu. Przewodnik reprezentuje też podziwianą przez romantyków ludowość, ponieważ wiedza Mirzy nie jest związana z wykształceniem, ale doświadczeniem i znajomością świata, w którym żyje. Nie podchodzi do świata całkowicie racjonalnie, modli się i wierzy w magię. Mirza uważa, że nawet spojrzenie, gest lub myśl mogą wywołać konkretne zdarzenie.
Aktualizacja: 2025-05-22 23:41:05.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem lub wyślij maila: [email protected]. Bardzo dziękujemy.