Ludowość – definicja, cechy, przykłady

Epoka literacka Romantyzm

Nawiązania do ludowości charakteryzują przede wszystkim literaturę romantyzmu. Sięganie po ludowe tradycje, wierzenia oraz motywy to cecha, którą spotkać można jednak również w utworach powstałych w epokach późniejszych. Ludowość w literaturze jest bardzo rozpoznawalny nurtem.

  • Ludowość – definicja
  • Cechy ludowości w literaturze
  • Przykłady ludowości w literaturze romantycznej
  • Ludowość w literaturze kolejnych epok

    • Ludowość – definicja

    W literaturze wykorzystywanie motywów odnoszących się do ludowości określane jest jako program estetyczny. Charakteryzował on przede wszystkim epokę romantyzmu. Ludowość odnosi się przede wszystkim do kultury i wierzeń słowiańskich oraz pogańskich. Romantycy starali się ukazywać świat przez pryzmat emocji i tego, co niemożliwe jest do naukowego zbadania.

    Cechy ludowości w literaturze

    Występowanie nurtu ludowości w literaturze rozpoznać można poprzez zlokalizowanie kilku charakterystycznych cech, które odnoszą się do tego stylu. Są to:

    • Występowanie motywów ludowych – ta szeroka kategoria odnosi się zarówno do prezentowania bohaterów pochodzących z ludu, ale również do wplatania w fabułę wierzeń, przesądów lub uroczystości charakterystycznych dla postrzegania świata przez pryzmat natury i cudowności.
    • Budowanie świata zgodnego z ludową moralnością – w tym nurcie świat przedstawiony opiera się na wartościach i zasadach, które przynależą do ludowego postrzegania rzeczywistości. Bardzo mocno eksponowane są zatem motywy takie jak wina i kara, sprawiedliwość czy naturalne konsekwencje popełnionych błędów.
    • Wykorzystywanie ludowych środków ekspresji – w literaturze, która nosi cechy ludowości, łatwo znaleźć odniesienia do ludowych podań, legend, wierzeń, ale również powiedzeń, pieśni czy przyśpiewek. Najlepszym przykładem na połączenie wszystkich tych cech jest romantyczny gatunek synkretyczny zwany balladą. Bohaterowie literaccy posługują się prostym, gminnym językiem i opisują świat zgodnie ze swoim punktem widzenia i sposobami jego rozumienia.

    Przykłady ludowości w literaturze romantycznej

    W literaturze romantycznej odnaleźć można bardzo wiele przykładów ludowości, ponieważ odniesienia do nich stanowiły jeden z głównych punktów programowych estetyki tej epoki. Wśród najbardziej znanych utworów wyróżnić można:

    • Romantyczność – utwór Adama Mickiewicza, który odegrał znaczącą rolę w budowaniu romantycznego programu. Historia opowiada o młodej dziewczynie, Karusi, która wśród tłumu ludzi doznaje wizji swojego zmarłego kochanka. Postacie, które obserwują dziewczynę, dzielą się na dwie grupy – tych, którzy wierzą w to, co jej się przydarzyło i współczują jej cierpieniu, oraz tych, którzy są sceptyczni wobec zjawisk nadnaturalnych. Wypowiedź jednej z postaci stanowi podstawę romantycznego światopoglądu: „Czucie i wiara silniej mówi do mnie/ Niż mędrca szkiełko i oko”. Utwór odnosi się więc bezpośrednio do przekonań romantyków wobec sposobu postrzegania świata.
    • Świtezianka – ballada Adama Mickiewicza. Opisuje dwójkę kochanków, którzy regularnie spotykają się w leśnej scenerii – młodego strzelca oraz nieznaną dziewczynę. Mężczyzna chce zachęcić kobietę do stałego kontaktu, proponuje jej wspólne zamieszkanie. Dziewczyna nie ufa mu twierdząc, że obietnice mężczyzn bardzo często są niestałe. Strzelec zaklina się, że dochowa swojej przysięgi. Jednak gdy dziewczyna znika, a w toni jeziora Świteź objawia się piękna nimfa, mężczyzna od razu traci dla niej głowę. Utwór silnie nawiązuje do ludowego kodeksu związanego z dotrzymywanie przysięgi – okazuje się, że piękną nimfą jest owa dziewczyna, której jakiś czas temu strzelec przysięgał wierność. Za swoje krzywoprzysięstwo poniósł karę.

    Ludowość w literaturze kolejnych epok

    Choć motywy ludowe najczęściej pojawiały się w epoce romantyzmu i stanowiły jej główną, charakterystyczną cechę, z wariantami ludowości spotkać możemy się również w kolejnych epokach, np. w dziełach:

    • Chłopi – powieści Władysława Reymonta nagrodzonej w 1924 Nagrodą Nobla. Jest to społeczno-obyczajowa historia opowiadająca o losach mieszkańców wsi Lipce. Ich życiem kierują gospodarskie zasady i pory roku – z tego powodu powieść podzielona jest na tomy odpowiadające każdej z nich. Akcja utworu obejmuje dziesięć miesięcy i opowiada o losach Boryny oraz jego rodziny. Boryna to najbogatszy gospodarz we wsi, który decyduje się, mimo swojego wieku, na poślubienie Jagny – osiemnastoletniej dziewczyny, która znana jest ze swojego powodzenia u mężczyzn. Język powieści stylizowany jest na gwarę, a największą rolę odgrywa motyw wspólnoty wiejskiej i zasad, którymi się ona kieruje.
    • Wesele – młodopolski dramat Stanisława Wyspiańskiego. Opowiada on o uroczystości zaślubin rzeczywiście istniejących postaci – Lucjana Rydla, młodopolskiego poety oraz Jadwigi Mikołajczakówny, młodej mieszkanki wsi. Historia wpisuje się w nurt panującej w tej epoce tzw. chłopomanii, czyli zachwytu artystów i pisarzy nad kulturą wsi. Dramat podzielony jest na dwie charakterystyczne części. Pierwszą z nich scharakteryzować można jako realistyczną, w której opisane zostało zderzenie świata inteligenckiego, prezentowanego m.in. przez pisarzy czy dziennikarzy oraz wiejskiego. Drugą określa się jako symboliczno-wizyjną: fantastyczne zjawiska oraz widzenia, których doznają goście weselni, ściśle odnoszą się do tematów takich jak rzeź galicyjska czy utracona niepodległość.
    • Konopielka – wywodząca się z tzw. nurtu chłopskiego powieść Edwarda Redlińskiego. Opowiada historię odciętej od zdobyczy technologicznych wsi Taplary, której mieszkańcy żyją zgodnie z gospodarskim rytmem dnia. Gdy do wsi przybywają przedstawiciele władzy, planujący modernizację wsi, życie gospodarzy Taplar ulega zmianom. Przyczyną jednej z nich jest obecność nauczycielki oddelegowanej do wsi. Zamieszkuje ona dom głównego bohatera – Kaziuka Bartoszewicza, który bardzo negatywnie odnosi się do wszystkich, nawet najdrobniejszych, innowacji, które stara się wprowadzić w życie wsi kobieta.

    Ludowość to jeden z najbardziej charakterystycznych nurtów literackich. Utwory z tego nurtu odnoszą się nie tylko do wierzeń, podań, legend czy mądrości ludowych, ale również – bardzo często – ich język stylizowany jest na gwarę wiejską.

    Czytaj dalej: Dekadentyzm - definicja, przykłady

    Ostatnia aktualizacja: 2021-08-29 19:33:00
    Podobne artykuły